رویکردها و راهکارهای جماعت دعوت و اصلاح /
رویکردها و راهکارهای جماعت دعوت و اصلاح /
آزادی
آزادی
آزادی بهترین و گرامی ترین نیاز بشریت است.
مراد ما از آزادی شکوفایی توانمندی های روح انسانی در راستای ساختن جهانی انسانی
تر و زیباتر است ؛جهانی که در آن شاهد کاهش آلام بشری باشیم ؛ جهانی که در آن
بشریت از بردگی فکری، سیاسی ، اقتصادی، … و عقلانیت منفعت طلبانه رها باشد و سرانجام
جهانی که در آن انسا ن ها از زندگی در کنار همدیگر احساس آرامش و صمیمیت کنند.
آزادی، دالِّ تک مدلولی نیست ؛ بلکه مدلول
های متعددی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
۱)
تحقق فردیت
شکوفاشدن استعدادهای سازنده ی فردی اولین
جنبه ی آزادی است ؛ بدین معنا که آدمیان بتوانند فارغ از هرگونه روابط قدرت و سلطه
ا ی، وجودِ الهی شان را در هستی تحقق بخشند . فردیت مورد نظر ما نه فردیت
خودخواهانه بلکه نوعی فردیت اخلاقی است. در فردیت اخلاقی انسانها بدنبال تحقق توانائی
هایشان در جهت بهبود زندگیِ خود و دیگران اند . اما در فردیت خودخواهانه که ما
آنرا نفی می کنیم، هرکسی در پی مطامع سودگرا یانه خویش است و فرد برای رسیدن به
آنها از هر کس و هر چیزی حداکثر بهره را میبرد.
تحقق فردیت انسان تا جایی مدنظر ماست که به
تهدید فردیت دیگران منجر نشود . تشخیص اینکه چه اعمالی موجب مخدوش شدن فردیت
دیگران می شوند، نه بر عهده ی قدرت حاکمه و گروه های اجتماعی قدرتمند جامعه ، بلکه
برخاسته از گفتگوی آزاد افراد یک جامعه ی دارای روابط اجتماعی فرهنگی خاص است که
در قانون تجلی می یابد.
۲)
انجام فعالیت های جمعی
انسان موجودی اجتماعی است و لذا برای زندگی
کردن و افزایش کیفیت مادی و معنوی آن ، نیازمند مشارکت در کنش های جمعی است . در
واقع، کنش جمعی انسان ، جزئی ضروری از فرایند تحقق ذات وجودی آدمی است . براین اساس
انسان ها باید آزادی گردهم آمدن در قالب فعالیت های مشترک فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی
و اقتصادی را داشته باشند و در راستای بنیاد نهادن شرایط زندگی بهتر اقدام نمایند.
زندگی دیندارانه بر اساس تعالیم اسلام،
بنیانی اجتماعی دارد . نمودِ این بنیان در جامعه ی اسلامی هم در جنبه های عبادی
(نما ز، زکات ، حج ، جهاد ، صدقه) و هم در جنب ههای اجتماعی-سیاسی(اصل شورا)
کاملاً مشهود است.
۳)
آزادی بیان و قلم
فرهنگ و تمدن در سایه ی آزادی بیان و قلم
رشد می یابد و شکوفا می شود. در جوامعی که ا ین نوع آزادی ها وجود نداشته باشد،
فرهنگ و تمدنی هم شکل نخواهد گر فت. به بیانی دیگر ، پیشرفت فکری و تکنیکی در
جوامعی به وقوع می پیوندد که شهرو ندان آن بتوانند در فضایی باز بیندیشند و ماحصل اندیشه
شان را در حوزه ی عمومی بیان کرده و آنرا منتشر کنند . جامعه ی تک صدایی که در آن
تنها صاحبان قدرت و اندیشمندان وابسته به آنها ، حقِ اندیشیدن و بیان اندیشه
هایشان را دارند، حاصلی جز تحکیم روزافزون قدرت حاکمان و بسط سلطهی آنان در بر
نخواهد داشت.
۴) آزادی عقیده و مذهب
دیکتاتوری عقیدتی و مذهبی یکی از فاجعه
بارترین انواع دیکتاتوری هاست. از آنجا که مذاهب و پیروانشان سرشار از احساسات و
تفکر عاطفی اند، درصورت عدم وجود آزادی مذهبی ، نارواترین اقدامات ، جنبه ای قدسی
و عبادی گرفته و کشتن پیروان مذاهب دیگر و محروم کردن آنها از حقوق اجتماعی -سیاسی
شان عین عبادت تلقی می شود؛ لذا برای جلوگیری ا ز وقوع چنین جنایت هایی- که حافظه
ی تاریخی ملت ها آکنده ا ز آن است – ما معتقدیم که آزادی عقیده و مذهب در جامعه
ضروری است، تا پیروان مذاهب مختلف بتوانند در عین احترام به شعائر و معتقدات مذاهب
دیگر ، مناسک مذهبی شان را انجام داده و اعتقاداتشان را برای خود و دیگران بیان
کنند.
۵)
آزادی مشارکت و رقابت سیاسی
بر این باوریم که تحقق آزادی، مستلزم مشارکت
فعال و هدفمند شهروندان در عرصه های اجتماعی و سیاسی است و دستیابی به این مهم در
پرتو باور به تکثر اندیشه ها و تعدد احزاب و مشارکت آزادانه و رقابت سالم عموم
شهروندان میسر است.
در همین راستا تشریک مساعی با احزاب و تشکل
ها را به منظور تحقق اهداف مشترک از طریق مذاکره، همکاری و ائتلاف ضروری می دانیم
و معتقدیم این روابط لزوما باید مبتنی بر دگرپذیری و تعامل دمکراتیک باشد.
راهکارها
شاید بتوان گفت آزادی در هیچ جامعه ای امر
کاملاً تحقق یافته ای نیست و تحقق آن مستلزم تلاش و کوشش مستمر است. بسته به اینکه
در یک جامعه چه جنبه هایی از آزادی تحقق نیافته اند و برای تحقق آنها چه موانعی
وجود دارد، راهکارهای متفاوتی را می توان
طراحی نمود . با این وجود ، برای تحقق آزادی یکسری راهکارهای معلوم و اثبات شده
وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.
شناخت و آگاهی
پرورش شناخت انسانها مقدم برهرکنش عملی برای
تحقق آزادی است . انسانهایی که با حقوق
خود آشنا نیستند و از موارد سلب آزادیشان آگاهی ندارند، نمی توانند اقدامی جهت
رسیدن به آن به عمل آورند . لذا آگاه کردن شهروندان یک جامعه از حقوق فردی و
اجتماعی شان اولین گام حرکت در مسیر آزادی است.
وجه دیگر آگاهی ، مجهزشدن به ادبیات سیاسی –
اجتماع ی عصر خود است. از آنجا که هر عصری نظریه ها و واژگان خاص خودش را دارد ، شهروندان
با وقوف بر آنها می توانند خواسته ها یشان را با براهین محکم ابراز نمایند و مسیری
درست برای رسیدن به آنها طراحی کنند.
تفکر انتقادی
برای رسیدن به جامعه ای آزاد علاوه بر واقف
بودن شهروندان به حقوق شان، باید تفکر انتقادی در آنها پرورش یابد؛ یعنی شهروندان
باید جر أت و شهامت زیر سؤال بردن انواع و اقسام روابط و مناسبات نامشروع حاکم بر جامعه
اعم از سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را در خود و دیگران بپرورانند. این
موضوع در فرهنگ دینی، در قالب مفاهیمی چون “امر به معروف و نهی از منکر”
و “نصیحت برای حاکمان و اولی الامر” تجلی مییابد.
تفکر انتقادی از آنجا اهمیت دارد که در اکثر
مواقع محرومیت ها و نابرابری ها در لفافه ای از قانون و سنت های اجتماعی پیچیده
شده اند. مهمترین نکته در تفکر انتقادی برخوردار شدن از اندیشه ای فراسوی وضع
موجود و روابط و ساختارهای حاکم برآن است . در پرتوی چنین تفکری است که اصلاح و بهبود
امور میسر میشود.
ایجاد نهادهای دموکراتیک
آزادی، نه از دل نهادهای توتالیتر و مبتنی
بر نابرابری ، بلکه از تراکم نهادهای دموکراتیک فراهم می آید. برپایی نهادهای
دموکراتیک – هرچند در مقیاسی محدود – گامی دیگر در راه رسیدن به آزادی است . مراد
ما از نهادهای دموکراتیک صرفاً نهادهای سیاسی مبتنی بر انتخابات آزاد نیست . بلکه
در برگیرنده ی کل نهادهای جامعه ی انسانی است که فارغ از روابط مخدوش قدرت و ثروت
، زمینه ی شکوفایی استعدادهای پاک انسانی و سرکوبی پلشتی ها را موجب شوند .
بنابراین، بدون کوشش عملی جهت تأسیس چنین نهادهایی نمی توان فقط با نظریه پردازی و
مجهز شدن به نظریات فلسفی به آزا دی رسید .
در واقع ایجاد نهادهای دموکراتیک وجه ایجابی
آزادی است.
تساهل و تسامح
جوامع کنونی معروف به جوامع چندفرهنگی هستند
. به طوریکه در جهانِ معاصر کمتر جامعه ای را می توان یافت که تمامی اعضاء آن از
مذهب ، زبان و فرهنگِ واحدی برخوردار باشند . لذا برای اینکه هویت های مختلف
اجتماعی بتوانند در کنار همدیگر به نحو
مسالمت آمیز زندگی کنند ، باید سبک زندگی دیگران را در معرض فشار و سرکوب قرار
ندهند ؛ بلکه تا حد امکان به سبک زندگی همدیگر احترام بگذارند و نوعی تساهل و
تسامح را نسبت به هم پیشه سازند.
*************
جماعت دعوت و اصلاح ایران، از آنجا که
برنامه ی خود را تنها تفسیر درست از اسلام نمیداند، از پیشنهادها و انتقادات همهی
اندیشوران و دلسوزان دین و جامعه استقبال میکند و آرزومند روزی است که توحید
در جهان بینی، اخلاق در رفتار فردی و آزادی و عدالت در تعاملات اجتماعی
در حد مطلوب برقرار شود تا آدمیان بتوانند با خرسندی و آسودگی، در دنیایی آباد، به
عبادت خالق و خدمت خلق بپردازند. و ما ذلک علی الله بعزیز.
منبع ” جزوه رویکردها و
راهکارهای جماعت دعوت و اصلاح ایران
