جماعت تبلیغ افکار و برنامه ها، امتیازات و معایب و گستره ی وجود در ایران
جماعت تبلیغ افکار و برنامه ها، امتیازات و معایب و گستره ی وجود در ایران
نویسنده: دکتر عبدالظاهر سلطانی
از آن جا که اهل سنت ایران بخشی از جامعه ی اسلامی در جهان هستند، و اختلاف اندیشه ها و تنوع نگرش ها امری طبیعی در میان بشریت است، پس ماجرای وجود طیف ها و جنبش ها سیاسی و فکری میان مسلمانان ایرانی، همان داستان وجودشان در دیگر سرزمین های اسلامی است؛ اندیشه های دور و نزدیک، قریب و غریب، متصل و منفصل، پیوسته و گسسته و … همگی در ایران یافت می شود . از اخلاص و ایمان جماعت تبلیغی گرفته تا اندیشه و درایت اخوانی، عقیده و اصالت سلفی، صفای صوفی و اذکارش، سرچشمه قرآنی و بسندگی اش، احتیاط و بی طرف و توجیهاتش، و دیگر تفکرات لیبرالیستی، ملی گرایی و … که همگی در دایره ای به نام اهل سنت ایران گنجانده شده اند. از دیگر سو روزس شاهد درگیری و کمکش و روزی سخن از گردهمایی و هم بستگی می شنوی، گاهی محکوم کردن و تبری جستن به میان است و گاهی تعریف و حمایت، امروز از حکمت اختلاف سیراب می شوی و فردا بوی تفرقه مشامت را می آزارد!
شایسته یادآوری است که اکثریت قاطع اهل سنت به هیچ حزب و گروهی وابستگی ندارند و همانند دیگر جوامع اسلامی صرفا” بی طرف می باشند. بنابراین در ادامه روزی مشهورترین و مهم ترین جنبش ها و حزب های موجود و فعال اهل سنت ایران پرتو افکنی خواهد شد و در مبحث پایانی به پاره ای از تفکرات و طیف ها اشاره خواهد شد که صدای چندانی ندارند و یا در منطقه ی خاصی محصور می باشند البته در این بخش جمعیت ها، اتحادیه ها، سازمان ها و انجمن های بسیاری که رنگ مذهب بر آن ها نیست یا به نام اهل سنت فعالیتی ندارند ذکر خواهد شد، چون موضوع، بر مسائل اهل سنت متمرکز است.
یک: جماعت تبلیغ
جماعت تبلیغ گروهی اسلامی و بسیار است که خودش برای دعوت به نیکی و پارسایی در دنیا نذر کرده است و شیوه اش بر ترهیب و تأثیرات عاطفی تکیه دارد. اساس دعوتش، تبلیغ فضایل اسلام به تمام افراد است. کارگزارانش موظف اند به بخشی از وقت شان را برای رساندن پیام قرآن و ترویج دین خدا اختصاص دهند و از تشکیلات حزبی و قضایای سیاسی به دور می باشند.
بنیان گذار این جماعت مولانا محمد الیاس کاند هلوی[۱] است که پس از تأسیس، دعوتش در هندوستان، پاکستان و بنگلادش خیلی سریع رشد کرد و سپس به کل جهان اسلام سرایت نمود و هم اکنون در کشورهای سوریه ، اردن، فلسطین، لبنان، مصر ، سودان، عراق، عربستان قطر ، ایران و…. عضو دارد. در اروپا، آمریکا ، شرق آسیا و… نقش مهمی در دعوت غیر مسلمانان به سوی اسلام داشته است.
این جماعت اصولی نانوشته دارد که نسل اندر نسل در میان شان در گردش است و در عرصه ی دعوت و در سفر و و حضر به ان عمل می کند. قسمت هایی از آن به شرح زیر است:
- هر گاه برای دعوت و تبلیغ دین ” تشکیل [۲]” و راهی می شوند، فردی را به عنوان امیر بر می گزیننددر عین حال که هیچ کدام پست وسمتی مشخص یا شغلی و دایمی ندارند.
- گروهی که برای دعوت یک منطقه تشکیل شده اند، هر یک رخت خواب و اندکی زاد و توشه بر دوش می گیرد و با رعایت ریاضت و قناعت راهی می شود.
- وقتی به شهر و یا روستای مورد نظر می رسند، تقسیم بندی می شوند: گروهی به خدمت و نظافت مسجد می پردازند و عده ای به گشت و گذار در محله و منازل و مغازه ها مشغول می شوند، و همراه با اذکاری که بر زبان جاری می سازند ، مردم را برای شنیدن ” بیان ” فرا می خوانند.
- هنگام بیان همگی گرد هم می آیند، و پس از پایان آن از حضار، ” تشکیل” در راه خدا را ” مطالبه می کنند. این تشکیل برای یک یا سه روز یا یک هفته یا چهل روز یا چهار ماه و یک سال است. توصیه می شود هر ” کارگزار” و فرد جماعتی در حداقل درماه سه روز، در سال، چهل روز و در عمر چهار ماه تشکیل می شود.
- بعد از نماز صبح، نماز گزاران را به مجموعه هایی تقسیم می کنند و هر یک از مبلغان شان در حلقه ای جداگانه به تعلیم سوره ها و آیات قرآن مشغول می شوند.
- معمولا” سه روز در هر مسجدی می باشند.
- در منزل هیچ کس مهمان نمی شوند و قامت در مسجد ضروری است.
- هزینه های هر کس بر عهده ی خودش است، ولی اکرام و احترام، و همکاری و ایثار در میان شان فراوان به چشم می خورد.
- به نماز شب و تهجد اهمیت زیادی می دهند و یا اشک و تضرع شبان گاهی از خداوند کی خواهند که افراد را به دست شان هدایت دهد.
بنیان گذاران جماعت بر این باورند که عبادات، معاملات و آداب رسول الله ( ص) و سیرت اصحاب پاکش از اوصاف زیر خارج نیست:
- گواهی به ” لااله الا الله و محمد رسول الله ” که این بیانگر صدق و یقین، و اقتدای ظاهری و باطنی به پیامبر خدا و صحابه است.
- نماز همراه با خضوع و خشوع.
- یادگیری علوم شرعی، تا به شناخت خدا دست یابد.
- پای بندی به ذکر، تا غفلت از دل بیرون رود.
- اکرام همه ی مسلمانان و بخش های خالصانه و سخاوتمندانه به آنان و چشم طمع نداشتن به اموالشان.
- پاسداری از ناموس و مال مسلمانان و نظر نداشتن به عورات آنان و عدم کنجکاوی در عیوب و نقاط ضعف شان.
- اخلاص عمل و نیت، و کنترل نفس و محاسبه ی آن.
- خروج در راه خدابرای نشر دعوت، که شامل چهار شرط است. خروج بدنی، مال حلالت حلال و احساس نیاز به خداوند.
ب: گسترده ی وجود
جماعت تبلیغ با همین اوصاف و نشانه ها د رهمه ی استان های سنی نشین ایران وجود دارند، اما توانایی ها، امکانات، گستره ی نفوذ و رواجش از این استان تا این استان متفاوت است؛ استان های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و رضوی جایگاه اصلی جماعت است. د رحالی که د راستان های شمالی، جنوبی، غربی و مرکزی تعداد اعضای جماعت به دلایل زیر کم تر است:
- رواج جماعت تبلیغ د رآغاز از بلوچستان بود که در اصل از پاکستان آمده بود.
- روحیه ریاضت و قناعت تبلیغی با حالات فقر جاری در استان های شرقی سازگارتر است.
- مذهب حنفی نقطه ی اشتراک مبلغان و مخاطبان بوده است.
- روحیه ی تسلیم و رضایت از تقدیر که بر زبان مبلغان جماعتی رایج است، با روحیات مردم این استان ها تناسب بیشتری دارد.
- پرهیز از پرسش های فلسفی، سیاسی و فکری با تقلید مذهبی رایج در شرق سازگارتراست.
- توانایی های معنوی و روحی، و اخلاص موجود در سران و کارگزاران تبلیغی در این استان ها نقش مهمی در موفقیت جماعت داشته است.
- آسانی سفر به مناطق اصلی جماعت و سرچشمه ی اولیه ی آن و هم جواری پاکستان به این استان ها بسیار مؤثر بوده است، همانند حضور در اجتماع سالانه در رایوند، و دیگر جلسات ماهانه و سالیانه.
- نوع پوشش و شمایل ظاهری که مورد تأکید مبلغان جماعتی است با لباس محلی بلوچستان و خراسان تناسب دارد و این نوعی تبلیغ برای آنان است.
- و…
بنابراین نبودن یا کمبود این عوامل در دیگر استان ها باعث شده جماعت تبلیغ در آن جا خیلی نفوذ نداشته باشد. بی گمان افراد و شخصیت ها نقش مهمی در موفقیت هر فکر، مذهب یا حزبی دارند، هر گاه افرادی توانا و تیز هوش و دارای پشتکار سردمدار یک امر باشند، موفقیت حتمی است، و بر عکس. این سنت خداست که شامل همه نوع فکر، گرایش و و مکتب است و مخصوص مسلمان یا غیر مسلمان یا غیر مسلمان نیست.
میزان وجود آنان نیز در شهرها مختلف است؛ در برخی از شهرها مراکز خاصی دارند، مانند زاهدان، که مسجدی بزرگ دارند و اگر پروژه های ساختمانی اش تکمیل شود، حدود ۱۵۰۰۰ نفر گنجایش نمازگزارش است. البته در همه شهرهای بلوچستان و خراسان مساجدی بزرگ به عنوان ” مرکز جماعت” معروف شده اند. در این مراکز جلسات هفتگی، ماهانه و سالانه برگزار می شود شاخصه ی ظاهری کارگزاران جماعت تبلیغ، لباس محلی، عمامه، ریش بلند، سیلت کوتاه و بوی خوش است.
ج: امتیازات و معایب جماعت:
جماعت تبلیغ همانند همه ی تلاش های بشری و برداشت از دین، خالی از عیب و اشتباه نبوده است، به ویژه هنگامی که گسترش یابد و اعضا و هوادارانش فراوان گردند. در نتیجه همواره موافقان و مخالفانی داشته است.
دلایل موافقان:
- روش جماعت تبلیغ، بهترین شیوه ای است که از رسول الله ( ص) و صحابه ی بزرگوارش در مسیر دعوت و ارشاد مرم به سوی خدا رویت شده است به خصوص در آسانی شیوه و ابتدایی بودن روش های دعوت و شباهت آن به امکانات عصر نبوت.
- دوری جماعت از سیاست و حزب گرایی باعث حفاظت بهتر از دین و تقوا و روش بزرگان می شود.
- وجود چنین جنبشی در جامعه ی اسلامی ضروری است، چون بسیاری از مسلمانان هنوز به یادگیری مسائل ابتدایی دین، مثل شروط غسل، وضو،نمازو… نیاز دارند. من خودم یکی از این سران جماعت تبلیغ در تربت جام _ خراسان رضوی شنیدم که می گفت : ” دعوت ما همانند دوره ابتدایی و دبستان است که شاید برای دانشگاهیان جذابیتی نداشته باشد”.
- اخلاص پیروان توفیق روزافزون جماعت و رشد این حرکت دلیلی بر درستی این روش است.
- سخن از فضایل اعمال باعث تشویق مردم به دین و امیدواری به رحمت و مغفرت الهی می شود.
- اعضای جماعت از کسی پاداش مادی نمی خواهند وحتی از مال خودشان در راه دعوت و تبلیغ هزینه می کنند.
- و…
دلایل مخالفان:
- جماعت تبلیغ گسترش افقی و عددی دارد، نه کیفی و حقیقی و درونی.
- احادیث جهاد را به تشکیل و خروج از نوع خودشان تفسیر می کنند.
- در روایت احادیث ضعیف و حتی جعلی سهل انگاری می کنند.
- از کراماتی که گاهی برای آنان با دیگر نیکان و بزرگان اتفاق افتاده است، زیاد سخن می گویند و حتی بر آن می افزایند و غلو به چشم می خورد ، اما عامل آن، یا کم سوادی و بی سوادی برخی از اعضاست یا از احساسات دینی و عواطف سرشارشان نسبت به امر دعوت سرچشمه گرفته است، اصل جماعت بر این اشتباهات بنیان گذاشته نشده است، اگر علما در رأس امورشان باشند، اشتباهات را تذکر داده و نمی گذارندبه بی راهه روند. نسبت به ایشان کار ناپسندی است، زیرا در عمل از اهل سنت هستند و به سوی آن دعوت می دهند و برای احیای سنت نیوی می کوشند. در روایتی آمده است: ” هنگامی که علی ( ع) خوارج را کشت، گفتند: ” ای امیر المؤمنین ایشان چه حکمی دارند؟ آیا کافرند؟ فرمود: از کفر گریخته اند. گفتند: پس منافق اند؟ گفت : منافقان جز اندکی خدا را یاد نمی کنند، در حالی که اینان به کثرت خدا را ذکر می گویند. گفته شد: پس چه کسانی اند؟ فرمود کسانی اند که دچار فتنه شده و نابینا و نا شنوا شده ا ند”[۳] یعنی علی (ع) کسانی را که با او جنگیدند، کافر و منافق ننامید، چه رسد به دیگر مؤمنان.
—————————–
منبع: اهل سنت ایران فرصت ها و چالش ها / نویسنده: دکتر عبدالظاهر سلطانی / نشر آراس
[۱] مولانا محمد الیاس در سال ۱۳۰۳ ه.ق در کاندهلوی از توابع سهار نفور هندوستان زاده شد. پس از دوره ابتدایی، به دهلی رفت و تحصیلات دینی اش را در دیوبند به اتمام رساند.ودر سال ۱۳۶۴ ه. ق در گذشت. (نگاه: سید ابولحسن ندوی ، مولانا محمد الیاس و نهضت دعوت و تبلیغ ، ترجمه محمد قاسم قاسمی، ۳۷)
[۲] واژگان درون ” ” از اصلاحات خاص جماعت تبلیغ است . مثل ” تشکیل ” جمع شدن و رفتن برای تبلیغ و رفتن برای تبلغ و دعوت در یک منطقه . ” بیان ” سخنرانی پس از هر نماز در مسجد. ” مطالبه” درخواست از مردم برای تشکیل شدن و همراهی در روزهای بعد و…
[۳] صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق بن همام (۲۱۱ه) المنصف، کتاب العقول، باب قتال الحروریه، حدیث۱۸۶۵۶، ۱۰/۱۵۰
