صوفیه افکار و برنامه ها، امتیازات و معایب و گستره ی وجود در ایران
صوفیه افکار و برنامه ها، امتیازات و معایب و گستره ی وجود در ایران
نویسنده: دکتر عبدالظاهر سلطانی
الف: نگاهی کوتاه به صوفیه
اندیشمندان و زبان شناسان در اصل این واژه اختلاف دارند؟ برخی آن را از ” صُوف” پشم گرفته اند، چون صوفیان پشمینه پوش بوده اندبعضی آن را از ” صفا” دانسته اند، به خاطر صفای روحی آنان. و گروهی آن را از واژه یونانی ” hpos” مشتق دانسته اند که به معنای حکمت است. و عده ای بر این باورند که نسبتی است به اصحاب صفه در زمان زسول الله (ص) که کنار مسجد و سایبان و ایوان آن سکنی گزیده بودند.
به نظر می آبد اصل این کلمه همان واژه ” صوفیا: حکمت ” در زبان یونانی است که پس از ترجمه کتاب های یونانی در جهان اسلام در دوره عباسی، این گونه ریاضت و حرکات در بین مسلمانان شایع شد.
” تصوف حرکتی دینی است که در قرن سوم هجری قمری در جهان اسلام به شکل گرایش هایی فردی رواج یافت و خواستار زهد و عبادت زیاد بود تا به رفاه گرایی و عیش و نوش برخاسته در تمدن نوپای اسلامی مبارزه کند. سپس رشد و رونق گرفت و به روش های خاص به نام صوفیه معروف شد. آنان با این شیوه به تربیت نفس و ارتقای روح می پردازند تا به شناخت الهی از کانال کشف و شهود برسند، نه از راه شریعت و ابزارهای شرعی “
ریشه این نگرش و ریاضت در دنیا به روزگاران کهن برمی گردد. چون همانندش در مکاتب و ادیان بودایی، هندو، مسیحی، یهودی و… یافت می شود.
در اسلام نیز ریشه هایی دارد، چون برخی از صحابه به این نوع زندگی گرایش داشتند. در روایتی آمده است: ” سه نفر نزد همسران پبامبر (ص ) آمدند تا از عبادتش بپرسند، وقتی به آنان خبر داده شد، گویا آن را برای خود کم شمردند و گفتند ما کجا و رسول خدا (ص) کجا؟ در حالی که گناهان گذشته و آینده ی او آمرزیده شده است. لذا یکی گفت: من برای همیشه نماز شب می خوانم، دیگری گفت: من هم همواره روزه می گیزم و افطار نمی کنم . سومی گفت : من از زنان کناره می گیرم و هر گز ازادواج نمی کنم. وقتی رسول الله ( ص) آمدند: فرمودند: ” شما چنبن و چنان گفته اید؟ ولی_ به خدا سوگند_ من که نسبت به شما از خدا بیش تر می ترسم و تقوای زیاد تری دارم هم روزه می روم و هم می خورم، نماز می گزارم و می خوابم، و با زنان ازدواج می کنم، و هر که از سنت من روی گرداند از من نیست)
پنین روایاتی از صحابه و تابعین، دلیلی بر وجود این نوع نگرش نزد بعضی از آنان است که با گذشت زمان گرایش صوفیانه در سراسر جهان اسلام رواج یافت و زاهدان و پارسایان گوناگونی پا به عرصه گذاشتند. هر چند از آن سو، گروهی از علما آنان را باز داشته و این روش را از نگاه شرعی ممنوع اعلام کردند. ولی به هر حال این نوع دیدگاه در میان مسلمانان ماندگار شد. تمایل به صوفیه عوامل متعددی دارد، از جمله:
- وجود اخلاص و زهد فراوانو افراطی در برخی از افراد.
- بروز فتنه ها و درگیری های داخلی که با خون ریزی منجر می شد.
- رواج رفاه طلبی و فساد در طبقاتی از جامعه که تفکر صوفیانه واکنشی در برابر آن بود.
- تمایل به گوشه نشینی و تنهایی نزد برخی از مردم.
- نا امیدی از اصلاح جامعه و احساس تنفر از دیگران.
- ترس و احتیاط بیش از حد فتنه.
- زیاده روی در عبادت.
- متهم ساختن خویشتن.
- و….
گستره ی وجود:
صوفیه سنی مذهب تقریبا” در همه استان ها یافت می شوند که بیش تر در استان های غربی و پس از آن در مناطق شمالی و در مقام آخر در بلوچسنان و خراسان و اندکی هم در شهر های جنوبی وجود دارند.
در کردستان دو فرقه ی بزرگ صوفیه وجود دارد؛ قادریه و نخشبندیه. قادری ها کسانی اند که معتقدند فهم حفیفت و وصول به حق از طریق سماع و ذکر جهری و بلند حاصل می شود. این گروه با صدای دف، سرهای خود را به جلو و عقب حرکت می دهند تا به جذبه های روحی و معنوی برسند. در استان کردستان ۶۰ خانقاه وجود دارد. نقشبندیه باور دارند که معرفت و وصول به حق و فهم حقیقت در تأمل و سکوت و آرامش است، نه سماع و ذکر بلند.
این دو فرقه در استان های سنی نشین، به ویژه کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی و نیز استان های شمالی دارای شاخه ها و پیروانی هستند.
در بلوچستان رایج ترین فرقه، گرایش های صوفیانه ی سربازیه است که مقر آن در کوه وَند از توابع شهرستان سرباز _ ایرانشهر می باشد. در زاهدان، چابهار و… هم گرایش هایی از صوفیه وجود دارد.
در خراسان رضوی و در شهرهای مشهد، تایباد، تربت جام و… قادریه و نقشبندیه طرفداران بیش تری دارند. هر چند فرقه ای به نام ناجبه ( باباییه) هم د راین شهرها فعال است که سرچشمه آن، صوفه افغانستان می باشند.
در استان های جنوبی، ساداتی یافت می شوندکه خود را از خاندان پبامبر ( ص) می دانند. ولی در میان برخی از آنان به ویژه در روستاهای توابع بستک_ هرمزگان فعالیت ها و اعمال صوفیانه وجود دارد. هر جند از فرقه های معروف صوفیه نیستند.
ج: امتیازات و معایب صوفیه:
صوفیه از دیر باز موافقان و مخالفانی داشته است که هر کدام دلایلی برای خویش دارند. دلایل موافقان:
- صفای روحی و اخلاص فراوان آنان.
- کثرت ذکر باعث صیقل روح انسان می شود.
- زهد و پارسایی در دنیا.
- معرفت حقیقی در پشمینه ی طریقت نهفته است نه در عبای شریعت.
- سیرت برخی از بزرگان امت که چنین گرایشی داشته اند.
- و …
دلایل مخالفان:
- این گونه گرابش ها هیچ اصلی در اسلام ندارد و بدعت است.
- سخنان شان یه شرک آلوده شده است.
- در میان آنان دروغ و بدعت های فروانی رایج شده است.
- غفلت از جامعه و اقتصاد و دیگر امور دنیوی که پایه ی زندگی هستند.
- زیاده روی در محبت مشایخ و دادن صفات خدایی و پیامبری به آنان.
- عدم زعایت نظافت ظاهری و طهارت بدنی.
- و …..
واقعیت آن است که با صوفیه ی حقیقی که هدف و روش آن ذکر خدا، طاعت شایسته، رهایی از نفس اماره و دوری از شیطان یاشد، کسی مخالف نیست، ولی هنگام اجرا و عمل است که امتیازات و عیب ها پدیدار می گردد.
اگر صوفیه از شرک و بدعت و خرافه به دور باشد، زندگی و نعمت های دنیوی را رها نکند و پیروان را از سرچشمه های ناب سیراب کند، ایرادی ندارد. بی گمان بسیاری از انحرافاتی که در مذاهب و فرقه ها به وجود می آید، علت اساسی و بنیادین آن، بی سوادی و یا کم سوادی است، به ویژه هنگامی که با اخلاص و صداقت همراه گردد. اگر یک فرد صوفی، قرآن و سنت صحیح را درست بیاموزد، هیچ گاه به خودش اجازه نمی دهد که به بی راهه برود. و در هر خانفاه و چله ای که باشد، صوفی ای خالص و پاک خواهد ماند.
——————————
منبع: اهل سنت ایران فرصت ها و چالش ها / نویسنده: دکتر عبدالظاهر سلطانی / نشر آراس