موضوع نسخ قرآن با توجه به سایر حوزه های علوم اسلامی و سئوالاتی که مطرح می شود؟
موضوع نسخ قرآن با توجه به سایر حوزه های علوم اسلامی و سئوالاتی که مطرح می شود؟
نویسنده: دکتر جابرعلوانی/ مترجم :علی عزیزی
طرح مشکل موضوع «نسخ» هرگز نمی تواند جدا از مسایل و مباحث مربوط به آن باشد، همانند موضوع جمع قرآن، تدوین آن و اسباب نزول و قرائت های مختلفی که دارد و نقل و انتقال آن؛ زیرا تنها وقتی می توان همه ابعاد این مشکل را بررسی و به نتیجه رساند که به تمامی این مباحث واقف بود و از زاویه ی روشی هماهنگ و مرتبط منطقی به آن موضوع نگاه کرد و در اختلافات اصحاب بزرگوار در آن شرایط زمانی نیز دقت و انتقاد برخی از آنها به حضرت عثمان و به کمیته ای که برای کتابت قرآن در مصحف های موجود تشکیل شد را مورد ملاحظه قرار داد و مناقشه و رقابت اصحاب برای کسب مقام بزرگ کتابت قرآن و اعتراضاتی که علیه عثمان و زید از جانب قاریان دیگر همانند ابن مسعود و ابن عباس گرفته شده نیز باید از چشم پژوهشگر به دور نماند؛ لازم است به هه این مباحث و مسایل توجه جدی شود و مسئله ی این که برخی از اصحاب از برخی مصحفهای دیگر اصحاب اطلاع و آن را برای خود پذیرفته اند در این میان حایز اهمیت است، برخی از اصحاب علاوه بر کتابت قرآن و نوشتن آن به صورت شخصی، بعضی از استنباطات فقهی و حاشیه سازی و تفسیر و تاویلات را نیز بر روی قرآن نوشته بودند، باید به آن تفکیک سازی و عدم آمیختگی قرآن با تفسیر شخصی اصحاب به دیده اعتبار نگریست، زیرا این مصحف های شخصی شامل مجموعه ای مشخص از سوره های قرآن بودند و اصحاب، این مصحف ها را بدین خاطر نزد خویش داشتند که با این سوره ها را حفظ نکرده بودند و یا خود آنها در خدمت پیامبر نوشته بودند، همانند مصحف ابن مسعود که شامل ۷۰ سوره بود و دیگر مصحف های موجود که هریک شامل تعدادی سوره معین بودند.
همچنین پژوهشگری که در این حوزه مشغول به کار است باید اختلافاتی که میان اهل شام و اهل عراق بود را مورد مداقه قرار دهد، موضوعی که حذیفه یمانی و… را وادار به آن نمود که خدمت خلیفه مسلمانان بروند تا برای پیدا نمودن راه حلی برای این پدیده خطرناکی که سرنخهای آن سر در آورده بود و باعث آشوب و فتنه بسیار زیاد و اختلافات فراوانی می شد، بیابد.
اگر علمای حوزه علوم قرآنی و علم اصول الفقه در این گونه مسائل و مباحث ژرف نگری به خرج میدادند هرگز این مشکلات پیش نمی آمد، مسائل و مباحثی که هیچ فرد پژوهشگر و ژرفنگر در «علم جامعه شناسی دینی» و «علم جامعه شناسی معرفتی» نمی تواند بدان توجه نماید. «علمی» که بسیاری از بزرگواران قبلی از چارچوب آن خبر داده بودند، از همان امام ابوحنیفه و امام شافعی و امام احمد و ثوری گرفته تا ابن خلدون و ابن تیمیه و… به همین خاطر ما امید فراوان داریم که این موج از روایت های فراوان در رابطه با موضوع ناسخ و منسوخ از برنامه آموزشی و پروگرام درسی علوم القرآن و علم اصول الفقه حذف شوند و این مسایل و مباحث به مسایل و مباحث به پژوهشگران ژرف اندیش و متخصص در این حوزه بود، تا روشن شود که چگونه مشکلات جامعه ها و بروز آشوب و بلواها درموضع گیری آنها انعکاس پیدا خواهد کرد و تا این پژوهشگران ژرف اندیش در این خصوص شفاف سازی نمایند و شبهاتی که اهل کفر و مشرکان و منافقین و افراد نادان نسبت به قرآن کریم در دل دارند را برملا سازند.
امید می رود این پژوهش توانسته باشد چشم انداز و پروگرامی برای بازگشت و بازنگری بسیاری از ابعاد میراث تاریخی، علمی و فرهنگی و … خودمان با نگاهی علمی و روش شناسی، ارایه داده باشد، نگاه علمی و روش شناسی ای که ما امروز شدیدا بدان نیاز داریم، تا بتوان در راستای پالایش این میراث از آنچه که بدان مبتلا شده گام برداشت و با کمک گیری از قرآن مجید آن میراث را غربال گیری نمود و افران را معیار و ملاک و حاکم بر آن قرار دهیم و آنچه را که قرآن بر آن مهر تایید خواهد نهاد آن را برداریم و آنچه را نیز که اصل و پایه ای ندارد از آن دوری جوییم، د این حرکت بتواند نقطه عطفی باشد برای بازگرداندن کارآیی و کارآمدی، پویایی از توانایی به عقلانیت مسلمان و تا به میراث خود دوباره اعتماد پیدا کند و بار دیکر ساختار شخصیت مسلمان بنابر شاخصه های اراده های فولادین و کارایی و خستگی ناپذیری بنانهد و چارچوب قوانین الهی را نیز ترسیم کند.
خداوند بزرگ قرآن را توسط خود قرآن حفظ نموده و هرگز آن را برای روایت راویان وانگذاشته تا آن را حفظ یا آن را از یاد ببرند و دیگر تجربه اعتماد بر حافظه حاملان دین و اسقف و پاپها و … را با قرآن تکرار نخواهد کرد، آنهایی که درخصوص کتاب های آسمانی گذشته افراط و تفریط و آن را ضایع نمودند، بلکه خداوند خود نظم و نظام قرآن را توسط خود قرآن و توسط خویش ضمانت وحفاظت خواهد کرد، نظم و نظامی که همه قرآن را یک گفته و کلام واحد و بهم پیوسته می داند و از یکپارچگی ناگسستنی برخوردار است؛ این ساختار را در پروگرام دقیق و تعیین شده احساس خواهید کرد، طوری که هر سوره از قرآن را به امثابهی اتاقی در ساختمان واحد قرار میدهد، ساختمانی که هیچ کم و کاستی نداشته باشد، دارای ستونهایی است که اجزاء آن از حرف گرفته تا آیه ی کامل تشکیل شده و هر سورهای کلمه ای واحد الهی را نمایندگی خواهد نمود و هر نوع تأویلات منحرف و تفسیرهای شاذ و قرائت های گسسته و ناپیوسته را رد خواهد کرد، البته این در صورتی است که هرگاه فرد قرآن را خوب مورد تدبر قرار دهد و در خصوص شاخصه های نظم و نظام آن به جستجو بپردازد.
اما تمام این مصیبتها و فشارهای سنگین همه ناشی از قرائت ها و تلاوت های گسسته و جسته و گریخته ای بوده که می توان آن را با شاخصه های «قرائت بخش بخش» و «قرائت های جزئی خوان» نام نهاد، موضوعی که خواننده در بسیاری اوقات قسمتهایی از قرآن را فراموش و قسمت هایی دیگر از آن را به یاد خواهد آورد
« وَمِنَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَىٰ أَخَذْنَا مِیثَاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ فَأَغْرَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَىٰ یَوْمِ الْقِیَامَهِ ۚ»(مائده ۱۴)
در واقع تلاش های گسسته و جسته و گریخته، ما را در تفسیرها و فهم های ما نسبت به قرآن دچار اختلاف نمود و در رابطه با معانی آن دچار شکاف و ما را وارد مراحل سخت آشوب و زد و خردهای گوناگون کرد و دیگر قرآن برای ما همان « حبل الله المتین» باقی نماند، تا بدان دست بگیریم و دیدگاه ها و نظرات و سخنان ضد و نقیض خود را با مراجعه بدان، حل و فصل نمائیم.
در واقع قایل شدن به نسخ و مطرح نمودن آن بنا به همان روشی که علمای متأخر حوزه ی علوم القرآن و علم اصول و علمای تفسیر آن را دنبال نموده اند، سؤال های بی نهایت مهم را به بار خواهد آورد، لذا لازم است حتما در رابطه با پذیرفتن آن بنا به هر گونه ای که شده تجدید نظر و توقف کرد؛ از جمله این سؤالات:
۱. اگر قایل به مقوله نسخ در آن برهه ی زمانی مشخص در مدینه باشیم، آیا این تجویز حکم در آن برهه ی مشخص به خاطر وجود علتهایی مشخص، ما را وادار نخواهد کرد که قایل به نسخ یا به توقیف یا به تغییر و جابجایی قوانین اسلامی ای باشیم که قرنها بر آن سپری شده و آنها را به قوانینی مغایر با آنها تغییر دهیم؟
۲. چگونه نسخ در یک قسمت از آیه به وقوع خواهد پیوست، در حالی که قرآن نسخ را مخصوص کل یک آیه معرفی می کند «ما ننسخ من آیه»، آن هم بنا به فرض این که منظور از «آیه» در همان آیه مذکور، همان آیه ی قرآنی باشد که در قرآن معروف است، زیرا بنا به مذهب قایلین به نسخ، می توان نسخ در جزء آیه هم به وقوع بپیوندد، البته این در صورتی است که به خود اجازه بدهیم و تسلیم این تفسیرباشیم که منظور از آیه همان آیهی معروف از قرآن است؟
۳. چطور و چگونه ممکن است نسخ میان دو نص به وقوع بپیوندد که به لحاظ جایگاه و مرتبه باهم متفاوت اند؛ (منظور نسخ قرآن توسط احادیث و برعکس، است.)
۴. چطور و چگونه بنا به آن روایت های جعلی، می توان بعد از وفات پیامبر نیز ادعای نسخ را نمود؟
۵. چطور و چگونه قرآن که کلامی ثابت و قطعی است می تواند توسط احادیث آحاد که ظنی و غیرقطعی است، نسخ شود؟ در حالی که حتی علمایی که قایل به انسخ نیز هستند تأکید بر آن دارند که جایز نیست قرآن توسط احادیث آحاد نسخ شود.
- چطور و چگونه ممکن است کلامی که هرگز در آن اعجاز وجود ندارد و حتی بر خاک پای کلام وحیانی هم نمی تواند قلمداد شود، می توان آن را به عنوان قرآن به شمار آورد؟
- چطور و چگونه قرآنی که تلاوت و قرائت آن متواتر است می تواند با روایتی که بنا به فرض صحت آن، از حدیث آحاد عبور نخواهد کرد، حدیث آحادی که راوی آن را به لحاظ معنایی روایت نموده، چه بسا در فهم آن دچار اشتباه و یا آن را از یاد برده باشد، نسخ خواهد شد؟ و چطور با این نوع روایت ها می توان علیه قرآن حکم کرد؟ قرآنی که:
« قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَىٰ أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هَٰذَا الْقُرْآنِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا» (اسراء۸۸)
به همین خاطر، بسیار امیدواریم که این موضوع از برنامه های آموزشی و علمی و درسی مؤسسه های آکادمیکی و آموزشی برداشته شود، مؤسسه های آموزشی ایکه لازم است همیشه مسئولیت خویش را در راستای تقویت ایمان به قرآن کریم و به نظم و نظام ویژه و مبارزه طبی و فراگیری و هدایت دهی آن به سوی مباحث ومسایلی که از همه چیز شایسته تر و درست تر است، انجام دهد و این اصل مسلم را در نهان جامعه نهادینه کند که هر آنچه در قرآن آمده، از حرف و کلمه گرفته تا قسمتی از آیه و خود آیه و همه آیات آن، از جانب خداوند بزرگ فرو فرستاده شده و هیچ شک و شبهه ای و تناقض و اختلافی در آن وجود ندارد.
بارالها! قرآن را بهار دلهای ما قرار بده و آن را مایه ی برطرف کننده هم و غمهای ما و نور چشمان و دیدگان ما، بگردان، زیرا تنها تو شنوای دانا و برطرف کننده نیازهای ما می باشید.
————————-
منبع : موضوع نسخ و موضع گیری قرآن / نویسنده: دکتر جابرعلوانی/ مترجم :علی عزیزی / نشر احسان
?مقالاتی در باب نسخ در قرآن و حقیقت آن
?متن کامل مقالات را در نوگرا بخوانید??
?نسخ ، نسخ در اصطلاح علمای سلف و متآخرین ، ممکن بودن نسخ
نویسنده : پروفسور مصطفی ابراهیم زلمی/ ترجمه: ابوبکر حسن زاده
?فرق های مهم میان نسخ به معنی خاص و تخصیص
نویسنده : پروفسور مصطفی ابراهیم زلمی/ ترجمه: ابوبکر حسن زاده
?معنای تشریع در شریعت
نویسنده : محمد علی سایس / مترجم: عبدالاحد فضلی
?ناسخ و منسوخ در قرآن
استاد شهید ناصر سبحانی
?شریعت خداوند چگونه می تواند جاودانه باشد؟
نویسنده: استاد ناصر سبحانی / ترجمه: محمد کریم سروش مهر
نسخ در ترازوی عقل و بررسی موضوع نسخ قرآن
نویسنده: محمد عماره / مترجم: یاسین عبدی
پیامد خطرناک قایل شدن به وقوع نسخ در قرآن
نویسنده: دکتر جابرعلوانی/ مترجم :علی عزیزی
? @eslahe