جایگاه سنت در پروژه بیداری اسلامی کجاست؟

جایگاه سنت در پروژه بیداری اسلامی کجاست؟

نویسنده: دکتر مجدی الهلالی / مترجم: مجتبی دوروزی

جایگاه سنت در کجای پروژه ی بیداری امت است؟ و آیا آنچه که در مورد نقش قرآن در بیداری امت گفته شد به منزله ی اکتفا کردن به قرآن و ترک سنت است؟!

پاسخ: اول:سنت نظیر و مشابه قرآن، شارح آن و تفسیرگر آنچه به صورت مختصر در آن بیان شده و بعد از قرآن منبع دوم قانون گذاری است:

(وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ ) (نحل:۴۴)

« و قرآن را بر تو نازل کرده‌ایم تا این که چیزی را برای مردم روشن سازی که برای آنان فرستاده شده است ( که احکام و تعلیمات اسلامی است ) و تا این که آنان ( قرآن را مطالعه کنند و درباره مطالب آن ) بیندیشند .»

پیامبر (ص) می فرماید: «آگاه باشید که به من کتاب (قرآن) و همانند آن (سنت) داده شده است، نزدیک است که یک نفر سیر که بر صندلیش تکیه داده است بگوید: مراقب این قرآن باشید، هر حلالی در آن یافتید آن را حلال کنید و هر حرامی در آن یافتید آن را حرام کنید …»[۱]

این حدیث به طور واضح و روشن بر اهمیت سنت، و این که شارح قران است و هیچ کس حق ندارد بدون مراجعه به سنت احکام شرعی را از قرآن استخراج کند، دلالت می نماید.

دوم:ما در جستجوی معجزه ای هستیم که افراد امت را گرد هم آورد و این ویژگی را داشته باشد که پیوسته انگیزه ی درونی و توان روحی تولید نماید و این ویژگی در قرآن وجود دارد.

… آری بسیار نیازمندیم که سنت را مطالعه نماییم آن هم به خاطر تأیید مفاهیمی که آیات قرآن به آن اشاره می کنند، و صحت و دقت فهم و گشودن افق هایی نو برای کار نیک، و همچنین شناخت نمونه هایی عملی اجرایی برای آیات قرآن، با این وجود قرآن به عنوان منبعی بی نظیر که مدام نیرو تولید کرده و ایمان را تثبیت می کند، باقی می ماند.

سوم:قرآن و سنت هر دو با هم روش زندگی را ترسیم می کنند… قرآن قانون گذاری کرده و سنت آن را شرح می دهد اما ضعف ایمان و اراده سبب می شود تا مانعی در برابر اجرای قرآن و سنت در واقعیت زندگی پدید آید … در این جاست که نقش بی نظیر قرآن هم چون معجزه ای که قدرت تغییر و دگرگونی دارد آشکار می شود.

دکتر یوسف قرضاوی جایگاه و منزلت سنت را مورد تأکید قرار داده و می گوید: قرآن کریم همان آیت عظمی و معجزه ی بزرگ پیامبر (ص) و کتاب محفوظ جاودانه است … قرآن منبع اولی است که از ابتدا تا انتهای آن قطعی الثبوت بوده و هیچ ایرادی بر آن وارد نیست و تمام مصادر اسلامی و سایر ادله بدان استدلال می کنند.

سنت نبوی منبعی است که پس از قرآن قرار می گیرد و مبیّن و شارح آن است. هم چنان که خداوند به پیامبرش (ص) می فرماید:

(وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ ) (نحل:۴۴)

« و قرآن را بر تو نازل کرده‌ایم تا این که چیزی را برای مردم روشن سازی که برای آنان فرستاده شده است.»

لذا پیامبر (ص) با سخن و رفتار و تقریرش، مبیّن و شارح قرآن است. بدین ترتیب می فهمیم که سنت همان تفسیر عملی قرآن و تطبیق واقعی و الگوی عملی اسلام است، چرا که پیامبر خدا (ص) مفسر قرآن و تجسم یافته ی اسلام بودند.

بنابراین هر کس که قصد شناختن ویژگی ها و ارکان برنامه ی عملی اسلام را داشته باشد، باید آن را به طور مفصل و زنده در سنت قولی و عملی و تقریری پیامبر اکرم (ص) جستجو نماید. کلمه ی (سنت) به معنی: راه یا روش است و در بیان قرآن به آن: «حکمت» اطلاق شده که شرح حقایق اسلام و تعلیم آن به افراد امت است، بی شک خداوند (کتاب و حکمت) را بر پیامبرش نازل فرموده و آن را از قسمت های مهم شکل گیری امت قرار داده است:

(‏ لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِن کَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ ‏) (آل عمران: ۱۶۴)

«‏ یقیناً خداوند بر مؤمنان ( صدر اسلام ) منّت نهاد و تفضّل کرد بدان گاه که در میانشان پیغمبری از جنس خودشان برانگیخت .  ( پیغمبری که ) بر آنان آیات ( کتاب خواندنی قرآن و کتاب دیدنی جهان ) او را می‌خواند ، و ایشان را ( از عقائد نادرست و اخلاق زشت ) پاکیزه می‌داشت و بدیشان کتاب ( قرآن و به تبع آن خواندن و نوشتن ) و فرزانگی ( یعنی اسرار سنّت و احکام شریعت ) می‌آموخت ، و آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری ( غوطه‌ور ) بودند . ‏»[۲]

———————————————————

منبع: قرآن راز بیداری ما / مؤلف: دکتر مجدی الهلالی / مترجم: مجتبی دوروزی / انتشارات: نشر احسان ۱۳۹۰