نکاتی خاص در آموزش اصول خداشناسی، به کودکان
نکاتی خاص در آموزش اصول خداشناسی، به کودکان
نویسنده : : ناصر باهنر
الف) خداشناسی
کودکان در سنین پایین تر، باید با خداوند و نعمت هایش که از وجهه ی مهربانی و انعام او حکایت می کند، بیشتر آشنا شوند. این نوع آشنایی یکی از ریشه های اساسی روح مذهبی در کودک در آینده است و قلب او را برای گرویدن صحیح انسان به خدا و آیین او آماده می سازد.برای کمک به این منظور، آموزش و به ویژه کتاب های آموزش دینی باید مشتمل بر داستان های شیرین و آموزنده، دعاها و اشعار و سرودهای کوتاه مذهبی باشد و لوحه های رنگی داستان های مصور با محتوای ساده، ولی سازنده ی دینی تهیه شود تا مورد استفاده ی آموزگاران قرار گیرد.
برای این گروه سنی به جای طرح انبانی از مطالب و معلومات باید چند موضوع ساده و جزیی را در قالب های مورد علاقه ی آنان شکل داد و ارائه کرد. در آموزش خداشناسی اگر چه گاه گاهی ضروری است تا نام خدا و آگاهی و مهربانی او نسبت به ما و تجلیل و تکریم صحیح او به طور مستقیم بیان شود، اما اصرار بر آن سبب می گردد تا جذابیت روش ها از بین بروند و جای خود را به تکرارهای خسته کننده و مقاصد از پیش دانسته بدهد. از این رو توجه به شیوه های غیرمستقیم در همه ی زمینه ها ضروری است تا برای کودکان مطالب را از زبان فرد دیگری بیان کرد یا مطالب را به گونه ای طرح کرد که بدون اشاره به مقصود اصلی، خود کودکان برای یافتن آن وادار به تکاپوی فکری گردند.
برای آشنایی بیشتر با این دو شیوه، نخست نمونه ای از شیوه ی مستقیم در آموزش خداشناسی و سپس یک نمونه ی غیرمستقیم آن ارائه می گردد:
نمونه اول
خدای خوب و مهربان
خدای خوب و مهربان داده به مــا گـوش و زبـان
بخشیده ما را دل و جان چشم و سر و دست و دهان
او داده ما را عقل و هوش او داده مـــا را آب و نـــان
از لطف و نعمتهای او مــا زنــده ایــم و پرتــوان
نمونه دوم
اون کیه
سرت رو خوب بالا کن به آســـمان نــگاه کــن
چه ابــرای قشـــنگی ســـتون های بی رنگی
یک کمی اون طرف تر پــــــــرواز یــک کــــبوتر
اون دور دور دورا دورتـــــــــر بـــــاد و ابـرا
یـا کــه نــه نزدیک تو هــمین جـا این جـا جلو
اون کـــیه کـه حـاضره بـــــــه کـــار مــا ناظـره[۱]
از جمله مطالبی که در سال های پایانی دوره ی ابتدایی می توان ارائه کرد این است که بحث خداشناسی را با چند داستان آموزنده از زندگی پیامبران و شخصیت های برجسته ی دینی که طرفدار حق و عدالت بوده اند، شروع کرده و با نشان دادن صفات برجسته آنان از قبیل بشر دوستی، خیرخواهی و احیای حقوق مردم، ایمان به خدای یکتا را در کودکان تعمیق بخشید. کودک ضمن این داستان ها تحت تأثیر منطق و استدلال ساده و در عین حال شیوا و محکم پیامبران در برابر مخالفان قرار می گیرد و گرایش فطری و ریشه دار که متکی به دلایلی ساده است، به خدا پیدا می کند. در تاریخ زندگی انبیا از قبیل حضرت ابراهیم (ع)، شعیب (ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و بخصوص پیامبر اسلام (ص) نمونه های مناسب این بحث فراوان است و باید این داستان ها با اتکا بر قصص قرآن تهیه شود و با تیترهایی مناسب ارائه گردد.
از آن جا که مقصود اصلی از بحثت خداشناسی، نشان دادن تجلیات خداپرستی در زندگی انسان است، باید صحنه هایی از زندگی یک خداپرست واقعی، متناسب با سنین کودکان در هر دوره لااقل در طول شبانه روز نشان داده شود. البته این صحنه ها متناسب با محیط و فرهنگ خاص اجتماعی کودک انتخاب می شوند. برخاستن از خواب به یاد خدا، سلام به اعضای خانواده، شروع برنامه با پاکی و نظافت، نیایش به درگاه خدای یکتا، خواندن نماز صبح، خواندن قرآن، ورزش ساده برای نشاط و تندرستی، شرکت در تهیه ی صبحانه و تقسیم کار میان اعضای خانواده، کوشش در تقویت همکاری و صمیمیت در خانواده، صرف صبحانه با رعایت آداب اخلاقی و بهداشتی مقرر از سوی خدا، خوشرویی با اهل منزل، بیرون رفتن به موقع برای تحصیل و کار با نام خدا، رعایت ادب و احترام در کوچه و خیابان، مراعات قوانین راهنمایی و رانندگی، کوشش در درس خواندن و احترام به معلمان و مسئولان مدرسه و قوانین مدرسه، همکاری و خوشرویی با همکلاسان، مشارکت در انجام کارهای دسته جمعی، کمک در کارهای خانه پس از بازگشت، انجام تکالیف و کمک به خواهر و برادر کوچکتر پس از کمی تفریح و استراحت، خواندن سایر نمازها در وقت خود، مطالعه ی کتاب یا روزنامه، گفتگو با اعضای خانواده، استفاده از برنامه های مفید رادیو و تلویزیون، مسواک زدن پیش از خواب شب، زود خوابیدن شب هنگام؛ از جمله مواردی است که می توان به عنوان برنامه ی روزانه یک فرد دیندار به آن ها اشاره داشت و این که آن ها در حین انجام این کارها خدا را حاضر و ناظر بر کارهای خود بدانند و آن ها را با یاد خدا و همان گونه که او می خواهد انجام دهند. تجسم این صحنه ها باید به گونه ای باشد که این تصور به وجود نیاید که خداپرستی و دینداری سبب محرومیت از زندگی و لذات مشروع آن و مانع رشد و ترقی است.
دعاهای مناسب نیز در بازگو کردن بسیاری از مفاهیم مورد نظر و ایجاد انس و نزدیکی با یاد خدا، در این آموزش ها جایگاهی ویژه دارند.
در تدریس خداشناسی باید بر محبت و عشق الهی به همه ی انسان ها و به ویژه نیکوکاران و دادن پاداش به آنان در روز آخرت تأکید کرد و آن را وسیله ای برای ترسیم چهره ای صمیمی و محبت آمیز از خدا و نیز تشویق کودکان به انجام کارهای خوب قرار داد و از ذکر مواردی که این چهره را خدشه دار می سازند، خودداری ورزید.
بخوانید :
نکاتی خاص در آموزش نبوت ، به کودکان
از کجا معلوم که جهان فقط یک خدا دارد نه چند خدا ؟
در ک کودکان و نوجوانان از مفهوم خدا در سنین مختلف
————————-
منبع: آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد / مؤلف: ناصر باهنر /انتشارات: شرکت چاپ و نشر بین الملل۱۳۹۱
[۱] – شعر از عباسعلی کامرانیان.
