وە سیە ت نامە ی شێخ (سە عیدی نورسیی) بۆخە ڵکی کوردستان
وە سیە ت نامە ی شێخ (سە عیدی نورسیی) بۆخە ڵکی کوردستان
وە رگێڕانی , مە لا دڵشاد باڵە کی
یە کێک لە وشتانە ی کە تایبە ت مە ندیە کی زۆری ھە یە و کاریگە ری لە سە ردووای خۆی جێ دە ھێڵێت بریتیە لە وە سیە ت نامە چونکە بە ڕاستی لە کاتێکی زۆرھە ستیاردا ئە م وشانە ئە وترێن ئە توانین بڵێین ئە وکە سە ی وە سیە ت ئە کات بۆ نە وە کانی دووای خۆی بە تایبە تی بیر مە ندو کە سایە تیو زانا بە رزە کان تە واوی زانستو بیرە وە ریە کانی ژیانی خۆیان بە شێوە یە ک لە شێوە کان کۆئە کە نە وە و لە پێش مە رگیان زۆرجار کە مێک پێش کۆ چکردنو لە سە رە مە رگدا دە ری ئە بڕن یە کێک لە م کە سایە تیە مە زنانە ی کە وە سیە تنامە یە کی گران بە ھاو پڕسودی بۆنە وە کانی دووای خۆی جێھێشتوە زانای پایە بە رزی گە لی کورد مامۆستا سە عیدی نورسی یە کە بە م شێوە یە وە سیە ت ئە کات بۆدووای خۆی بە تایبە تھی گە لی کورد .
ئە ی گە لی کورد بە ھێزی لە یە ک گرتندایە, ژیان لە یە کڕیزیدایە , سە رفرازی لە برایە تیدایە , سە لامە تیو سە رکە وتن لە دە وڵە تو دە سە ڵاتدایە , لە بە رئە وە پابە ند بن بە یە ک ڕیزیە کی تە واو , دە ست بگرن بە پە تی خۆشە ویستی, بۆئە وە ی کە لە دە ردوکێشە کان بە دووربن .
دووایی دە لێت : باش گوێم لێ بگرن تاشتێکتان پێ بڵێم :
باش بزانن کە ئێمە سێ شتی گران بە ھامان ھە یە پێویستە بیان پارێزین,
یە کە م: سە رمایە ی گرنگی ئێمە بریتیە لە موسوڵمانە تی کە ھە زاران کە س لە وپێناوە دا خوێنی خۆیان ڕشتووە .
دووە م .مرۆڤایە تی ,کە پێویستە لە سە رئێمە لە ڕێگای پێشکە شکردنی خزمە تگوزاریە مرۆیی و فکریوعە قڵیو تە واوی بوارە کانی تری ژیان , سە رنجی خە ڵکی بۆلای خۆمان ڕابکێشین ,
سێیە م: نیشتمان پە روە ری ئە و نیشتمان پە روە رییە ی کە تایبە ت مە ندیە کی تایبە تی بە ئێمە وپێشینە کانمان بە خشیوە . مایە شانازیو سە ربە رزیمانە کە ئە وان خاوە نی ھە ڵسو کە وتو ڕە وشتی بە رزبون وە پارێزگاریان لە خاکونیشتمانی خۆیان کردووە , لە بە رئە وە پێویستە لە سە رئێمە کە ڕۆحیان شاد بکە ین لە گۆڕە کانیاندا ,
لە پاشان ئێمە سێ دوژمنی مە ترسی داروڕوخێنە ریشمان ھە یە
یە کە م :ھە ژاریو کە م دە رامە تی , بە ڵگە ش لە سە رئە م قسە یە ھە بونی (۴۰) ھە زارکرێکاری کوردە لە شاری ئیستە مبوڵ
دووە م : نە زانیو نە خوێندە واری ,بۆنمونە لە ناو ھە زار کە س لە ئێمە دا یە کیان وە کو پێویست خوێند وارنیە
سێیە م : دووژمنایە تیو ناکۆکی ,کە بویتە مایە ی ون بونی ھێزە کە مان ..لە بە رئە وە پێویستمان بە پە روە ردە یە کی تە واو ھە یە ,
بە داخە وە حکومە تە کان ستە میان لە وبارە یە وە لە ئێمە کردووە .
کاتێک کە ئە مانە مان زانی پێویستە بزانین کە چارە سە ری ئێمە لە سێ بنە مای گرنگو بنە ڕە تی خۆی ئە بینێتە وە , بە م ھۆیە وە ئە توانین کە بە سە رھە رسێ دووژمنە کە زاڵ بین ئە م سێ کۆڵە گە وبنە ماوشورا پۆڵایینانە شە بریتێن لە مە نە ی خوارە وە,
یە کە م : شورای زانیاریو خوێندە واری
دووە م : شورای تە بایی و خۆشە ویستیو نیشتمان پە روە ری
سێیە م : شورای ھە ست کردن بە بە رپرسیاریە تی ھە مو کە س ئە رکی سە رشانی خۆی بە جێ بگە یە نێت , نە ک دابنیشین بە تە مبە ڵیوچاوە ڕوانی دە ستی خە ڵکی بین وببین بە باربە سە رشانی خە ڵکی ترە وە
وە سیە تو ئامۆژگاری کۆتایی یە کڕیزی ..یە کڕیزی ..یە کڕیزی .و خوێندن ..خوێندن ..خوێندن
مە لاسە عید
ئە گە رسە رنجی ئە م وە سیە تنامە یە بدە ین بۆمان دە رئە کە وێت کە مامۆستا شانازی کردوە بە موسڵمان بونی خویو دینداریو نیشتمان پە روە ری بە یە کە وە گرێداوە
لە پاشان باس لە سێ دە ردی کوشندە ئە کات کە بریتین لە ھە ژاریو دووبە رە کیو نە خوێند واری کە بە ڕاستی سێ دە ردی زۆرترسناکن بۆلاوازیو لە ناو چونی ھە رگە لێک
پاشان مامۆستای گە ورە باس لە چارە سە ری ئە م سێ دە ردە ئە کات لە ڕێگای گرنگی دان بە خوێندواریو, برایە تیو, ھە ست کردن بە بە رپرسیاریە تی
ئە م وە سیە ت نامە یە لە ژمارە (۱) ڕۆژنامە ی (التعاون والترقی ) کوردی کە لە شاری ئیستە مبول دە ردە چو لە ساڵی ۱۹۰۸م بڵاوکراوە تە وە .
کورتە یە ک لە ژیانی مامۆستا سە عیدی نورسی
مامۆستالە ساڵی (۱۸۷۶)م لە گوندی (نورس) ی کوردستانی تورکیا لە دایک بووە ..لە دیکو باوکێکی دیندارو نیشتمان پە روە ر باوکی ناوی (میرزا کوڕی عە لی) لە ھۆزی ( ئە سباریت ) بە ڵام دایکی ناوی (نوریە کچی مە لاتاھیر) کە خە ڵکی گوندی (بە لکان ) لە ھۆزی (خاکیف ) کە ھە ردوو ھۆزە کە سە ربە ھۆزە کانی ( ھە کارین لە تورکیا) ھە ر لە سە رە تای ژیانیدا ژیریو بلیمە تیە کی زۆری پێوە دیاربو کە سێکی زۆرلێھاتوبو زیرە کیە کە ی بە ڕادە یە کبو کە توانی زیاتر لە (۹۰) پە رتوک دە رخ بکاتو بە تە واوە تی لە بە ریان بکات
کاریگەر بووە بە قورئان ، ئیمام عەلی ، شێخ عەبدولقادری گەیلانی ، ئیمام غەزالی ، ئیمام ڕەببانی ،ئەبو حەسەن ئەشعەری ، جەمالە دین ئەفغانی
کاریگەری بووە لەسەر فەتحوڵڵا گولەن
لە ساڵی (۱۸۹۷ ) مامۆستا چوبۆشاری (وان) کە یە کێک لە شارە کوردیە کانە ولە وێ شارە زاییە کی زۆری پە یاکرد لە زانستە کانی بیرکاریو کیمیاو فیزیاو فە لسە فە و مێژوو جوگرافیاو چە ندین زانستی ترھە ر لە بە رئە م لێھاتوییە ی ناونرا (بدیع الزمان )
لە م سە ردە مە ی مامۆستادا لە یە کێک لە ڕۆژنامە (بریتانیە کان ) باە بە تێکی وە زیرێکی ئە م وڵاتھلە کاتی قسە کردنی لە گە ڵ ئە ندام بە رلە مانە کانی ئە م وڵاتە ئە کرد و بڵاو بو یە وە کە تییدوتبو ( ئێمە ناتوانین حوکمی موشڵمانان بکە ین تائە م قوڕئانە لە ناویاندا ھە بێت لە بە رئە وە پێویستە لە سە رمان کە نە یھێڵین یان ھە وڵ بدە ین موسڵمانە کان لە قوڕئان دوورکە ینە وە ) دووای بیستنی ھە م ھە واڵە لە لایە ن مامۆستاوە ڕاچڵە کیو بە وانە ی کە لە دە ورو بە ری ئە ودابون پێی ووتن کە ( ئە بآ بۆ ھە مو دنیا بسە لمێنم کە ئە م قوڕئانە(ڕۆژێکی مە عنە ویە و ھھر دە درە وشێتە وە وە ھێچ کە سێک ناتوانێت ڕوناکیە کە ی بکوژێنێتە وە )
ھە روە ھا لە ساڵی (۱۸۸۹) مامۆستا سە ردانی (بە دلیس) ی کردوو لە وێشە وە چو بۆ( سیرت) چاوی کە وت بە چە ندین زانای ناو دارو دە رسی لا خوێندن , یە کێک لە م زانایانە ( فە تحو اللە ئە فە ندی ) بوو کە مە درە سە یە کی گە ورە ی ھە بو, ئە م مامۆستە یە ویستی تاقیکردنە وە یە کی پێ بکات دووایی بۆی دە رکە وت کە خاوە ن زانستێکی زۆرە, بە ڵام ویستی تاقیکردنە وە یە کی شی پێبکات لە سە ر توانا ی دە رخ کردن ئە وە بودوای پێدانی پە رتو کی ( مە قامات الحریری ) کە پە رتو کێکی عە رە بی پڕ لە وشە و ھۆنراوە ی قوڕسو کە م وێنە بو تە نھا بە خوێندنە وە ی یە ک جاری لاپە ڕە یە ک ھە مو ی بە لە بە ربۆ خوێندە وە لە م کاتە دا مامۆستا پێی ووت بە ڕاستی ئە م بە ھرە و زیرە کیە کە تۆ ھە تە شتێکی ناوازە یە و بێ وێنە یە ,
لە ساڵی (۱۹۰۷) مامۆستا سە ردانی شاری (ئیستە مبوڵ )ی کردو لە وێوە پڕۆژە یە کی خستە بە ردە ستی ( سوڵتان عە بدول حە مید ) کە داوای کردنە وە ی زانکۆیە کی ئیسلامی کرد لە م شارە دا بە ناوی ( مدرسە الزھراء ) کە ئە م زانکۆیە لە شێوە ی زانکۆی (ئە زھە ر ) لە ولڵاتی میێر سودی لێ وە ربگیرێت ھە روە ھا بە ھە رٍسێ زمانی ,کوردی ,عە رە بی ,تورکی دە رسی تێدا بخوێندرێت
بە ڵام دوای پێک ھێنانی جمھوری تورکیا مامۆستا ڕوبە ڕوی جۆرە ھا سزاو ئاوارە یی دە ربە دە ری بویە وە ,چە ندین جار زیندانی کرا
تائە وە بو مامۆستا لە ساڵی (۱۹۶۰ ) کۆچی دووایی کرد و لە شاری (ئورفە) بە خاک سپێردرا بە ڵام دوای چوار مانگ لە وە فاتی سە ر بازە تورکە کان لاشە کە یان لە قە برە کە ی دە رھێناو بە رە وشوێنێکی نادیاریان برد
مامۆستای گە ورە ھە رچە ندە بە لاشە وە فاتی فە رموە بە ڵام بە خزمە تە گە ورە کە ی بە ئاینو خاکو نیشتمانی خۆی بو بە مایە ی شانازی بۆخۆیو بۆگە لە کە ی وە مێژویە کی پڕسە وە ری تۆمارکرد , ھە روە ا ماۆستا (۱۳۰) رسالە ی بە ناوی (ریسالە کانی نور دوای خۆی جێ ھێشتوە کە بایە خە کی زۆریان ھە یە و ھە زاران کە س لە سە ر ئە م پە یامانە پە روە ردە بون ..ھە رلە بە رگرگیان ئە م پە یامانە وە رگێڕدراون بۆسە رئە م زمانانە
(ئەڵمانی ، فەڕەنسی ، ڕووسی ، ئوردوو ، فارسی ، ئیتاڵی ،گوجەراتی ، مەلایا ، ڕۆمانی ، چینی ، بولگاری ، پورتوگالی ، ئەلبانی ، بۆسنی ، ئیسپانی ، مەقەدۆنی..ھەروەھا گەلێ زمانی تریش.
لە نێوان ساڵەکانی (۱۹۱۵-۱۹۱۷) لە جەنگی نێوان “دەوڵەتی عوسمانی” و “ڕووسەکان” لە شەڕی “قەفقاس” دا وەکو بەرپرسێکی گەورە بەشداری لە جەنگی جیھانی یەکەمدا کرد.[۱۷] پاشان لە ساڵی ۱۹۱۶ دا لە شەڕی بەرگری کردن لە شاری بەدلیس لەگەڵ “ڕووسەکان” بریندار کراو بە ئەسیر کەوتە دەست “ڕووسەکان” ، بۆ ماوەی یەک ساڵ لە کەمپینی ڕووسەکاندا مایەوە. لە ساڵی ۱۹۱۷ لە کامپینی “کۆسترۆما” لە دەست ڕووسەکان ھەڵھات و بەرەو ئەستەمبوڵ گەڕایەوە. کە گەڕایەوە بۆ ئەستەمبوڵ چووە ڕیزی بەرزترین کۆمەڵەی فەتوای ئەو سەردەمە کە ئەویش کۆمەڵەی “الدار الحکمە اڵاسلامیە” بوو ، وە بووە ئەندامێکی ئەو کۆمەڵەیە.
