احکام بانوان در رمضان/ بخش اول

احکام بانوان در رمضان/ بخش اول
سمیه امینی

رمضان ماه رهایی از عادت‌ها و تکرارها، و حرکت به سوی نو شدن‌ها و نو گشتن‌ها بر همگی مبارک. با توجه به سوالات فراوان بانوان در مبحث فقهی روزه و مسائل مربوط به آن، بر آن شدم چند صفحه‌ی مختصر پیرامون برخی از سؤالات رایج بانوان بنگارم.
بنیان اسلام بر پاکی است؛ به همین خاطر مباحث فقه از طهارت آغاز می‌گردد. طهارت در لغت به معنای پاکی و نظافت از آلودگی های ظاهری و باطنی است. چند عامل ظاهری باعث می‌شوند که غسل بر زن مسلمان واجب گردد تا بعد از شستن تمام بدن بتواند عبادت خود را انجام دهد.
1-جنابت ۲- حیض ۳- نفاس ۴- استحاضه

جنابت
جنابت حالتی است که فردی منی از او خارج شده یا عمل جماع( نزدیکی با همسر) را انجام داده باشد .
جُنُب: جنب کسی است که غسل به سبب جماع یا خروج منی بر او واجب می‌شود. جنابت( اسم) به معنای دوری آمده است و فردی که جنب است یعنی از نماز خواندن دور است تا زمانی که غسل کند.
آنچه که جنابت را به وجود می‌آورد:
1 ـ خروج منی در بیداری در زن و مرد، به وسیله نزدیکی یا نگاه کردن و یا لمس همدیگر و…
2 ـ خروج منی در خواب، به سبب احتلام( خارج شدن منی از بدن به شکل غیر اختیاری) و یا خواب دیدن در زن و مرد. از ام المؤمنین ام سلمه( رضی الله عنها) روایت شده که ام سلیم – همسر ابی طلحه- نزد پیامبر( صلی الله علیه و سلم) آمد و گفت: یا رسول الله، خداوند از گفتن حق شرم ندارد. آیا وقتی زنی محتلم شد باید غسل کند؟ رسول الله( صلی الله علیه و سلم) فرمود: بله وقتی آب را دید.( یعنی بعد از بیدار شدن از خواب اگر منی را دید غسل کند).
از ام المؤمنین عایشه( رضی الله عنها) روایت شده که فرمود: مردی از پیامبر( صلی الله علیه و سلم) پرسید منی را یافتم ولی هیچ خوابی یا لذتی را به یادم نمی‌آورم، فرمود: غسل کن.
و مردی گفت احتلام شدم و خواب دیدم ولی منی ندیدم، فرمود: غسل واجب نیست. این حکم نیز برای زنان صادق است، زمانی که در خواب احساس لذت جنسی نمودند و وقتی بیدار شدند منی را دیدند غسل واجب می‌شود حتی اگر خواب هم ندیده باشند. اما اگر خواب ببینند ولی هیچ آثاری از منی را نبیند، غسل واجب نمی‌شود.
3ـ معاشرت زناشویی، با لمس شرمگاه زن و مرد حتی اگر خروج منی صورت نگرفته باشد، غسل را واجب می‌کند. با توجه به احادیث فراوانی که در این باب وارد شده است.

حیض
دومین سبب از اسباب غسل زنان، عادت ماهیانه، حیض و یا پریود است. خداوند در مورد حیض می‌فرماید:” وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى…” ترجمه: و از تو درباره‌ی حیض می‌پرسند، بگو: سبب اذیت و آزار است[ بقره/۲۲۲] قاعدگی مهمترین و دیررس ترین رویداد جسمانی و فیزیکی دوران بلوغ است تا سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی ادامه می‌یابد، این دوره هر ۲۱ تا ۳۵ روز با ارتباط متقابل تخمدان و مغز تکرار می‌شود.
از لحاظ علمی، قاعدگی به خروج خون و قطعات ریزش یافته لایه پوشش درون رحم گفته می‌شود که به طور منظم و دوره‌ای پس از یک تخمک گذاری طبیعی اتفاق می‌افتد. گاهی به طور نامرتب و بدون تخمک گذاری اتفاق می‌افتد. طول مدت قاعدگی ۳ تا ۷ روز که حدوداً ۳۵ الی ۶۰ سی سی خون از بدن خارج می‌شود. فاصله زمانی اولین روز خونریزی دو دوره معمولاً بین ۲۱ تا ۳۵ روز است در سنین جوانی اغلب ۲۸ روزه است و با افزایش سن دوره عادت ماهیانه کوتاه تر می‌شود.
حیض در لغت به معنای جاری شدن است زمانی گفته می‌شود زنی حیض شد یعنی خونش جاری شد. و در اصطلاح شرعی: خونی است که از رحم خارج می‌شود و در اوقات معلومی غیر از زایمان این خون خارج می‌شود. زمان شرعی حیض از نه سالگی تا سن پنجاه سالگی است. مقدار آن مورد اختلاف است.
شریعت مدت حیض را تعیین نکرده است زیرا بستگی به آب و هوا و منطقه متفاوت است. ممکن است در زنی ۳ روز و در دیگری ۷ روز باشد.
رنگ خون حیض معمولاً سیاه است. با توجه به حدیث پیامبر( صلی الله علیه و سلم) که فاطمه دختر ابی جیش حیض شده بود پیامبر( صلی الله علیه و سلم) به او فرمود: اگر خون حیض را که سیاه است دیدی نماز نخوان اما اگر رنگ دیگری بود وضو بگیر و نماز بخوان( منظور زمان استحاضه است ).
*با توجه به احادیث وارد شده خونی که در زمان عادت ماهیانه هر زن خارج می‌شود حیض به شمار می‌آید و بعد از اتمام دوره، غسل را واجب می‌کند .
بانوان عزیز به خاطر توجه ویژه به امر نماز بعد از قطع شدن خون حیض در غسل نمودن عجله می‌کنند اما متوجه می‌شوند که لکه هایی از خون به رنگ زرد یا قهوه ای باقی مانده است و دوباره باید غسل نمایند. برای اینکه دچار این زحمت نشوند لازم است مایع سفید یا روشن رحم را ببینند و بعد غسل نمایند. با توجه به روایتی از ام المومنین عایشه( رضی الله عنها): زنی پنبه ای را با لکه زرد نزد عایشه( رضی الله عنها) برد و گفت آیا این نشان پاکی است ایشان فرمودند:« لاتجعلن حتی ترین القطنه البیضاء: عجله نکنید تا پنبه را سفید و بی رنگ ببینید». این روایت از امام مالک وارد شده است.
اگر کسی بخواهد غسل جنابت را انجام دهد اما حیض شود، می‌تواند بعد از اتمام حیض با هم غسل نماید.

نفاس
نفاس حالتی را گویند که زن بعد از زایمان دچار خونریزی شده باشد. زن نفساء یعنی زنی که وضع حمل کرده و دچار خونریزی شده است.
در اصطلاح شرعی نفاس اسم خونی است که از رحم بعد از زایمان خارج می‌شود. عنوان این حالت را نفاس به معنای تنفس کشیدن رحم بعد ازولادت نامیدند.
مدت نفاس: با توجه به احادیث پیامبر اکثر فقها بیشترین مدت نفاس را چهل روز می‌دانند. شافعی های حداکثر زمان نفاس را شصت روز می‌دانند.
کمترین زمان برای نفاس قرار داده نشده است اما بیشترین مدت چهل روز است و بعد از چهل روز زن می‌تواند غسل کند و امور عبادی خود را انجام دهد. اما اگر زنی زایمان کرد و خونریزی نداشت می‌تواند غسل نماید. در مورد کسی که جنینش سقط شده به همین ترتیب است یعنی تا چهل روز را می‌شمارد و بعد غسل می‌کند.

استحاضه
اگر مدت خونریزی بیشتر از زمان عادت ماهیانه شد به این حالت استحاضه گویند و حکم شرعی آن با عادت ماهیانه متفاوت است، زیرا در استحاضه بعد از غسل ، برای هر نماز، وضو واجب است .
رنگ خون حیض سیاه و جاری است اما رنگ خون استحاضه رو به زردی و لکه می‌رود و زن بعد از اتمام عادت ماهیانه غسل کرده و برای هر نماز وضو بگیرد. به دلیل حدیثی که از ام المومنین عایشه( رضی الله عنها) روایت شد. اما گاهی خون عادت ماهیانه به طور مستمر جاری می‌شود و رنگش تغییر نمی‌کند و از دوره معمول هم طولانی‌تر می‌گردد و زن نمی‌تواند تشخیص دهد که این حالت ادامه عادت ماهیانه است یا استحاضه. امام شافعی و امام ابو حنیفه بر این رای هستند که زن زمان عادت ماهیانه خود را برشمارد و غسل کند و نماز را آغاز کند. اما از نظر امام مالک بعد از پانزده روز استحاضه شروع می‌شود. با توجه به احادیث پیامبر به نظر می‌رسد رای امام شافعی و امام ابوحنیفه بر سایر آراء ترجیح دارد که زنان دوره‌ی عادت خود را حساب کنند و غسل کنند و برای هر نماز یک وضو بگیرند. زیرا بسیاری از زنان از لحاظ روحی از دور شدن از نماز و قرائت قران ناراحت و آزرده خاطر هستند، با این رای از ناراحتی‌اشان کاسته می‌شود. در برخی از زنان زمان عادت ماهیانه شان متفاوت است. ابتدا باید از لحاظ جسمی از سلامت خویش اطمینان حاصل نمایند و بعد از آن حد وسط روزهای عادت ماهیانه را معیار شمارش آن قرار دهند مانند اینکه زن در یک ماه پنج روز و در ماه دیگر هشت و ماه دیگر سه روز این دوره طول می‌کشد ایشان پنج روز را بشمارند. همچنین در زنانی که مشکلات رحمی دارند با توجه به مصرف داروها و یا استفاده از دستگاه های خاص در رحم مانند آی یو دی، خونریزی‌هایشان طولانی می‌شود. با توجه به رای امام شافعی حد وسط عادت‌هایشان را بشمارند و بعد از آن غسل کنند و برای هر نماز یک وضو بگیرند و با گذاشتن پارچه‌ای محکم در محل خونریزی نماز بخوانند.

ادامه دارد…

*******************************************************
منابع
– فتح الباری بشرح صحیح البخاری ، عسقلانی ، ج۱،ص۳۸۸.
– سنن کبری ، بیهقی ، ج۱، ص۲۰۳.
– صحیح مسلم ، ج۴،ص۴۲و همان ج۴، ص۴۱-۴۲.
– سنن النسائی ،ج۱ ،ص ۱۰۲.
– محمد ربیعی ، باقیات صالحات ، ج۱، ص۱۲۰.
– مغنی المحتاج ، ج۱،ص۱۱۹.
– المغنی ، ج۱، ص۲۱۰.
– نیل الاوطار ، ج۱ ، ص۲۶۹.