۹- موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، ، تکیه بر حواس ظاهری

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، ، تکیه بر حواس ظاهری

نویسنده : دکتر محمد علی خالدیان

   مولانا در این باره می گوید:

         پنبه اندر گوش حس دون کنید                 بند حس از چشم خود بیرون کنید

        پنبه آن گوش سر گوش سرست               تا نگردد این کر آن باطن کرست

(۱/۵۵۶-۵۶۷)

اهل سلوک عقیده دارند سالک نباید در آن واحد و در یک زمان به دو نوع از احوال، مشغول باشد زیرا مادام که مشغول به ظاهر است، به باطن نمی پردازد و تا وقتی که مست و هم فکر و حواس ظاهری است، احوال قلبی و واردات غیبی – که نتیجه گسیختگی از حس ظاهری است – جلوه گر نمی شود. پس سالک در حال مراقبه باید به کلی متوجه دل و درون خود باشد و گوش و چشم ظاهر را فرو بندد و از حواس ظاهری عبور کند تا معانی غیبی بدو روی نماید.

«صوفیه معتقدند که هرگاه چشم و گوش به وسیله ریاضت از بندحس آزاد گردد، میتواند اصوات و نغمه های روحانی و صور مثالی و مجردات را بشنود و ببیند و آن در صورتی است که به صفت اطلاق متصف گردد؛ چه شرط ادراک وجود سنخیتی امت میانه مدرک و آن چه ادراک می کند و آن سنخیت نوعی از اتحاد و اتصال است، پس اگر بخواهد مطلق را ادراک بکند بدون رهایی از قید و حصول اطلاق میسر نخواهد بود و این اتصاف به اطلاق همانست که در مرتبه قرب النوافل حاصل می شود و بنده به خدا می بیند و می شنود و دید و شنید او سمع و بصر الهی می گردد که محدودیت بدان راه ندارد، مولانا در این ابیات بدین مطلب نظر دارد و می توانیم گفته او را بدین گونه توجیه کنیم که مسموعات و علوم نقلی هرگاه سبب توقف و تعصب آدمی نسبت بدانها باشد بی گمان او را به خود محدود می کند و از پیشرفت و کسب معارف بیشتر باز می دارد؛ مانند کسانی که با اقوال و عقاید شخصی یا طبقه ای خاص اعتقاد مفرط پیدا می کنند و به طوری در عقیده خود متعصب می شوند که یارای شنیدن اقوال مخالف را ندارند و بدین سبب از اطلاع بر عقاید دیگران محروم می مانند.

نظیر آن دسته از طلاب مدارس کهن که حقیقت را منحصر در آراء حکماء قدیم می پندارند و از مواهب تمدن و فرهنگ امروزین بی نصیب هستند، بنابراین سالک گوش خود را نباید در بند کند بلکه باید گوش حس را که ادراکش محدود است ببندد و آنرا از هر قید و بندی آزاد سازد؛ زیرا کشف و اختراع و ترقی علمی مبنی بر عدم توقف و ناشی از طلب موضوع نو و تازه است و اگر کسی به ظواهر اشیاء که به چشم می بیند اکتفا کند و از تحقیق در خواص و آثار آن ها چشم بپوشد، هرگز به مطلب نو و تازه دست نمی یابد.

    شاید عبور از حواس ظاهری به حواس باطن، مراد این باشد، چون عقل انسان از دریچه و روزنه این پنج حس با جهان خارج تماس دارد و گزارش هایی که این حواس پنجگانه از جهان تحویل عقل می دهند ناقص و آلوده به خطاست و از طرفی ادراک حسی محدود است و سعه و احاطه ذات حق چنان است که حس بر آن محیط نمی شود و وقتی حق تعالی چشم سالک را به معرفت ذات و صفات خود بینا می کند، آن گاه علم او به علم باریتعالی می پیوندد و وسعت می یابد و جز این عالم محسوس، عوالم دیگر را در می یابد و یا آنکه چون سالک به درجه قرب النوافل رسد و خدا چشم و گوش وی شود، جهان های بسیاری را ادراک می کند، زیرا عوالم در نظر صوفیه محدود به یکی نیست چنان که علم پیشرفته امروزی نیز موید آن است.

مولانا عقیده دارد اگر انسان به دستورات الهی عمل کند و وجود خود را با صیقل ریاضت در بوته مجاهده و خودسازی بگذارد، می تواند به ماورای عالم حس راه پیدا کند و در آن صورت درک می کند که تمام عالم و همه کائنات از حیات و حرکت برخوردارند و همه مشغول ذکر و تسبیح پروردگارند و همگان ندای حق را در می یابند، “چنان که استن حنانه (/۱-۲۱۱۳ ) آن ستون چوبی که قبل از درست شدن منبر، پیغمبر در مسجد مدینه بدان تکیه می داد و با پیروان خویش سخن می گفت نیز آن را شنید و به همین سبب هم بود که به موجب روایت حدیث، وقتی رسول خدا آن را به خاطر منبری که برای وی ساخته شد، ترک کرد؛ به ناله و حنین درآمد و تا رسول بر آن دست ننهاد و تا او را هم به دلخواه او دفن نکرد و وعده حشرش نداد، آرام نیافت.

درباره فیلسوف برهان گرایی که مثل منتقد عصر ما ممکن است در داستان استن حنانه به دیده انکار بنگرد، مولانا که دنیای ماورای حس را با اطمینانی نظیر آنچه از تجربه حسی حاصل می شود، قطعی و انکارناپذیر تلقی می کند، خاطرنشان می سازد که حال این فلسفی، حکم حال ابوجهل را دارد که در پیش چشم او سنگریزه در کف پیغمبر تسبیح گفت و او آن را باور نتوانست کرد.

مولوی در این باره می گید:

     فلسفی کو منکر حنانه است               از حواس انبیا بیگانه است

                                                                             ( ۱/۳۲۷۸)

—————————————

منبع: بررسی موانع معرفتی در مثنوی با (نگاهی به اندیشه ها و جهان بینی مولوی)/ مؤلف: دکتر محمد علی خالدیان / ناشر: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی مختومقلی فراغی/ ۱۳۸۴

سایر موانع را بخوانید :

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی کفر و شرک -۱

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، نفاق -۲

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، اعتقاد به جبر و یأس و ناامیدی -۳

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، حسد -۴

۵- موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، فرافکنی و نسبت خود به دیگران

۶- موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ،کینه توزی و شهرت طلبی

۷ – موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ،رها کردن اصول و چسبیدن به فروع

۸ – موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، حسادت و