چگونگی ثبت اعمال و گفتار توسط فرشته در نامه اعمال

چگونگی ثبت اعمال و گفتار توسط فرشته

نویسنده : علامه محمد شفیع عثمانی دیوبندی/مترجم: مولانا محمد یوسف حسن پور

با هر انسانی دو تا فرشته همراه است

” اذا یتلقی المتقیان ” به معنای لغوی ” تلقی” اخذ کردن و گرفتن و حاصل کردن است؛ چنان که خداوند در آیه ی ۳۷ از سوره ی ” بقره” می فرماید:” فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ ” یعنی حضرت آدم (ع)، کلماتی چند از پروردگار خویش گرفت و حاصل نمود، مراد ملتقیان در این آیه آن دو فرشته می باشند که با هر انسان به خاطر نوشتن نامه اعمال اوهمیشه همراه هستند، و اعمال او را در صحایف اعمال می نویسند.

” عن الیمین و عن الشمال قعید” یعنی، از آن دو یکی در طرف راست قرار داردکه اعمال نیک را می نویسد، و دیگری به طرف چپ که گناهان او را می نویسد،” قعید” به معنای قاعد چون جلیس به معنای جالس اطلاق می شود، اگر چه قعید به معنای قاعد و چون جلیس به معنای جالس می باشد، ولی بازهم قعید و جلیس از قاعد و جالس فرق دارند، به این تفاوت که قاعده و جالس بر کسی اطلاق می شوند، که در حال نشستن باشد و قعید و جلیس عام اند برای کسی که با دیگری همراه باشد چه نشسته باشد یا ایستاده، یا در حال راه رفتن در هر صورت به او قعید و جلیس می گویند.

و چنین است حال این دو فرشته که همیشه و در تمام احوال با انسان همراه هستند، چه نشسته باشد یا ایستاده یا در حال راه رفتن یا در خواب، فقط وقتی از او کناره می گیرندکه او برای قضای حاجت، کشف عورت کند، ولی خداوند به آن ها چنان ملکه ای عنایت فرموده است که در این حال هم اگر او مرتکب گناهی شود، آن ها متوجه شده آن را می نویسند.

ابن کثیر با حواله به روایت بن قیس ، نوشته است که از میان آن دو تا فرشته صاحب الیمین اعمال نیکو را می نویسد و بر صاحب الشمال نظارت هم می کندکه اگر انسان گناهی مرتکب شود صاحب الیمین به صاحب الشمال می گوید که اکنون آن را در نامه ی اعمال ننویس، بلکه به او فرصتی بدهد که شاید توبه کند، و در غیر این صورت آن را در نامه ی اعمال درج کن.

فرشته نویسنده نامه ی اعمال

حضرت حسن بصری ضمن تلاوت آیه ” عن الیمین و عن الشمال ” فرموده است ای فرزند آدم! برای تو نامه اعمال گسترانیده شده و دو فرشته مأمور گشته، یکی به طرف راست و دیگری به طرف چپ که صاحب راست اعمال نیک تو را می نویسد و صاحب چپ، سیئات و گناهان تو را می نویسد، و اکنون با در نظر گرفتن این حقیقت، آن چه دلت می خواهد عمل کن، چه زیاد و چه کم، تا این که چون بمیری این صحیفه یعنی نامه ی اعمال پیچیده و در در گردن تو آویزان کرده خواهد شد، که تو با همراه در قبر خواهد رفت و خواهد ماند، و چون تو در قیامت از قبر بر می خیزی حق تعالی آن را طوق گردنت می گرداند، چنان که در آیه ۱۳ از سوره ی ” اسراء” می فرماید: ” وَکُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنشُورًا ، اقْرَأْ کَتَابَکَ کَفَى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا “

یعنی نامه اعمال هر انسانی را به گردنش آویزان نموده ایم که آن را در روز قیامت گشاده می یابد، اکنون خودت اعمال نامه ی خویش را بخوان و خودت برای محاسبه ی خویش کافی هستی. سپس حضرت حسن بصری فرمود که:

قسم به خداوند که او با عدل و انصاف با تو عمل می کند که شخص خودت را محاسب اعمالت قرار می دهد[۱]

هر گونه لفظ و سخن سخن آدمی به ثبت می رسد

“ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید” یعنی انسان هیچ گفتاری را بر زبان نمی آورد که فرشتگان نگهبان، آن را ننوشته باشند. حضرت حسن بصری و قتاده فرموده اند که فرشتگان تک تک کلمات آدمی را می نویسند؛ چه متضمن ثواب یا گناهی باشند یا خیر.

حضرت ابن عباس فرموده است: تنها کلماتی نوشته می شوند که شامل ثواب یا عقابی باشند. ابن کثیر پس از نقل این دو قول فرموده است که : از عمومیت آیه ی قرآن، معلوم می گردد که آن قول راجح است که تک تک الفاظ نوشته می شوند، و باز روایت علی بن طلحه را از ابن عباس نقل نموده است، که می تواند مشتمل هر دو قول باشد، که نخست تک تک کلمات نوشته می شوند چه متضمن ثواب و عقابی باشند یا خیر، ولی در روز پنج شنبه هر هفته فرشته آن را مجددا” مورد بررسی قرار می دهد و تنها کلماتی را به جا می گذارد که متضمن ثواب و عقاب و خیر و شر باشند، و بقیه را پاک می کند، چنان که خداوند در آیه ی ۳۹ از سوره ” رعد ” فرموده است “یَمْحُو اللّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ” و این محو و اثبات در مفهوم این آیه داخل است.

امام احمد بن حنبل از حضرت بلال بن حارث مزنی روایت کرده است، که رسول خدا (ص) فرموده است: در بسیاری از اوقات انسان سخن خیری می گوید که خداوند متعال از آن راضی می گردد، و او آن را سطحی در نظر می گیرد، و متوجه نمی باشدکه ثوابش تا چه حدی است، اما خداوند رضای دایم خویش را تا قیامت برای او می نویسد، و چه بسا اوقات انسان کلمه ای را در عدم رضای خداوند سطحی پنداشته بر زبان می آورد، و گمان هم نمی برد که گناه و وبال آن تا کجا می رسد، خداوندمتعال برای آن شخص نارضایتی دایمی خویش را تا قیامت می نویسد.[۲]

حضرت علقمه پس از نقل حدیث بلال بن حارث، می فرماید که این حدیث جلوی زبان مرا از گفتن بسیاری کلمات باز داشت.

————————————-

منبع: تفسیر معارف القرآن / مولف : دانشمند عالم اسلام حضرت علامه مفتی محمد شفیع عثمانی دیوبندی(ره) / مترجم: حضرت مولانا محمد یوسف حسن پور / انتشارت: شیخ الاسلام احمد جام

[۱] ابن کثیر

[۲] ابن کثیر