آداب کامل خوردن و نوشیدن

آداب کامل خوردن و نوشیدن

امام محمد غزالی / ترجمه و تحقیق: محمد صالح سعیدی

 

فصل اول: مسایلی که پیش از خوردن لازم است رعایت شوند

۱- از دیدگاه اسلام، غذایی که خورده می­شود، باید ذاتاً حلال باشد و مطابق روش اسلام از راه کسب مشروع به دست آمده باشد و لازم است خوردن غذا با نیت تقوی و با قصد نیرو گرفتن برای اطاعت و عبادت خدا باشد. خداوند می فرماید: (یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً )[۱]: «( به پیغمبران گفته‌ایم تا به پیروان خود برسانند . گفته‌ایم ) ای پیغمبران ! از غذاهای حلال بخورید و کارهای شایسته بکنید.»

۲- وقتی که شخص سر سفره می­آید، نیتش رضای خدا و به خاطر (نیرو گرفتن بر) طاعت و عبادت خدا باشد، از این رو شایسته است پیش از شروع به خوردن غذا دست­های خود را خوب بشوید. رسول خدا (ص) می فرماید: «وضو گرفتن (شستن اعضای وضو) پیش از خوردن غذا فقر و تنگدستی را از بین می­برد و بعد از (خوردن غذا شستن اعضای وضو) گناهان صغیره را پاک می کند».

۳- بهتر است غذا در سفره و بر روی زمین قرار گیرد، چون این عمل بر روش پیامبر نزدیک تر است، زیرا که پیامبر(ص) به هنگام خوردن غذا آن را بر زمین می نهاد، چون این عمل به تواضع و فروتنی نزدیک تر می باشد.

گویند: چهار چیز در زمان پیامبر(ص) به صورت امروزی نبوده اند، بلکه بعد از او به وجود آمده اند و عبارتند از:

۱-سفره،۲-غربال،۳-ماده ی شست و شوی از قبیل(صابون و چوبک و غیره)؛ ۴- پرخوری.

البته ما نمی گوییم خوردن بر سفره ها و وسایل بهداشتی امروزی امری ممنوع و نهی شده است، چرا که هر امر اختراع شده ای ممنوع و بدعت سیئه نمی باشد، بلکه اختراعی مکروه و بدعت به حساب می آید که بقای آن با یکی از دستورات شرع اسلام در تضاد باشد. بدیهی است چهار مورد فوق جزو بدعت های حسنه می باشند، به این سبب که هر کدام فواید خاص خود را دارند.

۴-لازم است شخص در حین نشستن بر سر سفره ی غذا خوب و مؤدب بنشیند و این حالت را تا آخر ادامه دهد. چنانکه رسول خدا(ص) وقتی که بر سر سفره ی غذا می نشست، گاهی به دو زنوا می نشست و زمانی هم بر پشت دو قدم خود می نشست و گاهی هم پای راست خود را بیرون می آورد و زانو را ایستاده جلو قرار می داد و بر روی پای چپ می نشست و می فرمود:

«من در حال تکیه زده غذا نمی خورم،(و می فرمود) من بنده ای هستم که به مانند دیگر بندگان خدا می خورم و می نشینم».

۵-خوردن و نوشیدن در حالت خوابیده و یا تکیه زده کراهت دارد، مگر برای کسی که ضعیف و ناتوان باشد و بدون تکیه گاه، قادر به نشستن نباشد و لازم است شخص تصمیم بگیرد که در خوردن و نوشیدن زیاده روی نکند، زیرا که قصد و نیت از خوردن و نوشیدن برای عبادت هنگامی حاصل می شود که فرد اسراف نکند، به خاطر اینکه پرخوری انسا ن را از ادای عبادت باز میدارد، رسول خدا(ص) فرموده است:«آدمی هیچ ظرفی را بدتر از شکم خود پر نکرده است، برای آدمیزاد بسنده است چندان بخورد که سرپای خود بایستد و زنده بماند و اگر نتوانست به این اندازه اکتفا کند، پس باید ظرفیت شکم خود را به سه قسمت تقسیم کند، یک سوم آن را برای غذا و یک سوم را برای نوشیدنی و یک سوم دیگر را برای هوا(نفس کشیدن) اختصاص دهد».

۶- لازم است شخص، تا بسیار گرسنه نشود، اقدام به خوردن غذا نکند، زیرا که غذا پشت غذا و سیری بالای سیری(علاوه بر ایجاد بیماری) انسان را نسبت به دیگران سخت دل می کند.

(و او را از وضع گرسنگان بی خبر می سازد) و باید پیش از سیر شدن دست از خوردن بکشد.

بهتر آن است هرچه در دسترس باشد آن را بخورد و منتظر غذاهای لذیذ و سفره های رنگین نباشد، زیرا برکت و کرامت غذا آن است که ساده باشد و در صورت امکان همراه با تجملات و زرق و برق و رنگین ساختن سفره نباشد.

۷-شایسته است انسان بکوشد به هنگام غذا خوردن با افراد زیاد بر سر سفره ی غذا حاضر شود، هر چند که از اهل و فرزندان خود باشند، چون خیر و برکت غذا در آن است که افراد بیشتری بر سر آن حاضر شوند، چنانکه رسول خدا فرموده است:

«(با افراد زیاد) بر سر سفره ی غذا گرد هم آیید چون این کار خیر و برکت زیادی برای شما در بر دارد». همچنین از انس روایت شده که:«پیامبر به تنهایی غذا نمی خورد»

 

فصل دوم: آداب غذا خوردن

مسایلی که در حین خوردن و نوشیدن لازم است که رعایت شوند عبارتند از:

الف: آداب خوردن

۱- شخص غذا خوردن را با بسم الله شروع کند و در آخر هم با گفتن الحمدالله خاتمه دهد.برای اینکه حرص و آزمندی به غذا او را از ذکر خدا باز ندارد، بهتر است با برداشتن لقمه ی اول بسم الله و با لقمه ی دوم بسم الله الرحمن و با لقمه ی سوم بسم الله الرحمن الرحیم بگوید و آنها را با صدای بلند ادا نماید تا دیگران نیز به فکر آن بیفتند.

۲-خوب است غذا را با دست راست بخورد و اول با چشیدن نمک، آن را شروع کند و در آخر هم با چشیدن نمک پایان دهد و لازم است هنگام غذا خوردن لقمه های کوچک بردارد و خوب آن را بجود و تا آن را فرو نبرده است لقمه ی دیگری برندارد و نباید در سر سفره هیچ نوع غذای مباحی را زشت بدارد، چون آمده است:

« رسول خد(ص) هرگز غذایی را معیوب و آن را ناپسند نمی داشت، بلکه اگر برایش خوشایند می بود، می خورد و گرنه بدون اینکه آن را زشت بدارد، ترک می کرد».

۳-( اگر دو نفر یا بشتر در یک بشقاب و یا هر ظرف دیگری غذا می خورند) باید هر یک از انچه که در جلو دست خود دارد بخورد، دست به جلو دیگران نکشد مگر برای میوه جات، چنانکه آمده است، پیامبر اکرم(ص) می فرمود:« از آنچه که در پیش دست خود داری بخور». اما برای خوردن میوه رعایت این کار لازم نیست، زیرا که آمده است رسول خدا(ص) دستش را بر اطراف میوه ها می گرداند( و میوه ی مورد علاقه را بر می داشت، علت آن را از او پرسیدند فرمود:«چون میوه ها یک نوع و یک نواخت نیستند».

۴- از بالای کاسه و وسط غذا شروع به خوردن نکند، بلکه در کنار کاسه و از جلو غذا، به خوردن مشغول شود، نان را از وسط نخورد، و همچنین دست بر روی نان مالیده نشود (و به مانند دستمال کاغذی از آن استفاده نگردد) و به جز آنچه که همراه نان خورده می شود، چیز دیگری روی آن گذاشته نشود، به خاطر اینکه نان یکی از نعمت های الهی است که احترامش لازم می باشد، رسول خدا(ص) فرموده است:

«نان را گرامی دارید و احترام آن را بگیرید، چون نان یکی از نعمت های آسمانی است که خداوند متعال نازل فرموده است».باز فرموده است:

«وقتی که لقمه ی یکی از شما افتاد آن را برای شیطان(ایجاد میکروب) نگذارد، بلکه آن را بردارد و بعد از جدا ساختن و دور انداختن قسمت مضر و مستکره آن، بقیه را با دست خود بخورد(چون معلوم نیست که برکت در کدام قسمت آن است».

۵-غذای داغ و زیاد گرم را نخوردو در آن فوت نکند، بلکه صبر کند تا سرد شود و مناسب خوردن گردد، آنگاه آن را بخورد.

۶-اگر غذای او خرما باشد، مستحب است آنها را به صورت فرد بخورد، مثلا" هفت دانه ای یا پانزده و یا بیست و یک و… همچنین سعی کند که به هنگام خوردن خرما و هر چیز هسته دار، آنها را همراه تفاله و هسته و پوست هایشان در یک بشقاب کنار هم نگذارد و یا آنها را در کف دست خود جمع نکند.

ب: آداب نوشیدنیها

کسی که آب می نوشد، به هنگام نوشیدن، ظرف آب را با دست راست بگیرد و بسم الله بگوید و آن را آهسته و به صورت مکیدن بنوشد و یک جا و با فشار ننوشد، رسول خدا(ص) فرموده است:

«آب را به صورت مکیدن بنوشید نه یک جا و با فشار، زیرا نوشیدن آب به صورت یک جا و بدون نفس کشیدن برای کبد و دستگاه گوارش مناسب نیست». و بعد از نوشیدن بگوید:

«حمد و سپاس سزاوار خدایی است که به واسطه ی رحمت خود آب را خوش گوار کرده و آن را به وسیله ی گناهان ما شور و تلخ نگردانیده است».

وقتی که آب در میان گروهی گردانیده می شود، با دست راست گردانیده شود و بهتر است آب با سه نفس(سه مرتبه) نوشیده شود و در اول هر نفس بسم الله و در آخر آن هم الحمد لله، گفته شود.

 

ج: آدابی که بعد از فارغ شدن از خوردن و نوشیدن مستحب می باشند، عبارتنداز:

۱-هرگاه شخص از خوردن غذا فارغ شد، مستحب است که ریزه نان و غذای افتاده، همچنین سفره ی غذا را جمع کند و سپس غذاهای مانده را در لای دندان های خود بیرون بیاورد و دور بریزد و دهان و دندان خود را به خوبی بشوید.

آمده است:« کسی که پس مانده ی غذای کاسه ی خود را کاملا" با دست پاک کند و آن را بخورد، ثواب آزاد نمودن برده ای را می یابد».

۲- مستحب است بعد از خوردن، دست به دعا بگوید:«حمد و ستایش برای خدایی است که به وسیله ی نعمت او کارهای نیک به اتمام می رسد و خیر و برکات نازل می شود، خدایا غذا و روزی حلال به ما عطا کن و ما را یر انجام اعمال نیک وادار بنما، خدایا این غذا را وسیله ی نیرو گرفتن ما بر معصیت و نافرمانی تو قرار مده».بعد از آن سوره ی اخلاص و سورهی (لایلاف قریش) را بخواند.

۳- مستحب است تا غذا و سفره ی غذا جمع آوری و برداشته نشود، برنخیزد و اگر غذا از آن دیگری است برای او دعا کند و سپس بگوید:« نیکان غذای شما را خوردند و روزه داران نزد شما افطار کردند و فرشتگان بر شما درود فرستادند».

۴- مستحب است بگوید:«الحمدلله الذی اطعمنا و سقانا و کفانا و آوانا سیدنا و مولانا…»

سپس دستها و دهان و دندان خود را به طور کامل بشوید.

 

فصل سوم: آداب دسته جمعی غذا خوردن و مسایل مربوط به آن

کسی که همراه جمعی بر سر سفره ی غذا می نشیند، لازم است امور زیر را رعایت نماید:

۱- قبل از دیگران شروع به خوردن نکند،بلکه صبر نماید تا کسی که از نظر سنی و فضیلت از او بزرگتر است، خوردن را آغاز کند

۲-در سر سفره ی غذا سکوت مطلق اختیار نکنند، بلکه راجع به مسایل عادی و مطالبی که دارای خیر و برکت و حاوی پند و اندرز می باشند، صحبت کنند.

۳-هرکس نسبت به افراد همنشین مدارا کند و با نرمی و محبت رفتار نماید، قصد بیشتر خوردن از آنان را نداشته باشد و بدون خواست ایشان افراط نکند، چون این کار حرام می باشد.

اگر چنانچه فرد همکاسه، دراثر شرم و یا مسائل دیگر کم خورد، او را به خوردن غذا ترغیب کند و تا سه بار تعارف خود را تکرار نماید و بیشتر از سه بار تکرار ننماید و او را با اصرار و سوگند وادار به خوردن نکند، زیرا که چنین کاری حرام می باشد، چنانکه حسن بن علی گفته است:« غذا خوردن کمتر از آن است که بر سر آن سوگند یاد شود».

۴-نباید صاحب خانه به هنگام خوردن به افراد حاضر بر سفره بنگرد و خوردن آنان را زیر نظر بگیرد، به گونه ای که ایشان را شرم آور سازد، بلکه چشم خود را پایین اندازد و مشغول کار خود باشد و پیش از دیگران دست از خوردن نکشد.

۵- در حین غذا خوردن کاری را که در نظر دیگران پلید و ناپسند می باشد، انجام ندهد، دست و یا انگشت در ظرف غذا نیندازد و سر و گردن خود را زیاد پایین و به سوی لقمه نکشد، از پس زدن غذا بپرهیزد و اگر چیزی را از دهن خود بیرون آرود، روی خود را از سفره برگرداند و آن را با دست چپ بگیرد، همچنین از گفتن کلمات ناهنجار  و نمایانگر پلیدی، خودداری نماید.

۷-شخص نباید به خاطر اظهار کم خوری خود زودتر از دیگران دست از خوردن بکشد و از روی سفره ی غذا برخیزد، جعفر بن محمد گفته است:« وقتی که با دیگران روی سفره ی غذا می نشینید، دیرتر از آنان برخیزید، زیرا که این کار ساعتی است که از عمر شما گرفته نمی شود».

 _______________________

مختصر احیاء علوم الدین

تألیف و اختصار: امام محمد غزالی

ترجمه و تحقیق: محمد صالح سعیدی

انتشارات: انشارات کردستان سال/۱۳۸۷