قدرت نمایی مقتدا صدر در عرصه سیاسی عراق

قدرت نمایی مقتدا صدر در عرصه سیاسی عراق

الجزیره انگلیسی نوشت: ماه گذشته متقدا صدر، رهبر روحانی عراقی تظاهراتی را در میدان التحریر بغداد به راه انداخت که هدف از آن فشار آوردن بر دولت حیدر العبادی برای انجام اصلاحاتی بود که وی درسال ۲۰۱۵ و در پاسخ به موج تظاهرات ضد دولتی وعده آن را داده بود.

توانمندی صدر در به خیابان کشاندن نزدیک به یک صد هزار نفر بیانگر حضور دوباره و قدرتمند او در عرصه  سیاسی کشوری چون عراق در دوران بعد از سال ۲۰۰۳ است. صدر در این جدیدترین ظهورش تلاش کرد هم خود را ضد سیاستمداران نشان دهد و هم به صورت یک قدرت پادشاهی که در حال بازسازی است. از این رو حضور او نمادی از یک دهه تاثیرگذاری یک جریان و در عین حال بازتابی از فراز و فرودهای سیاسی عراق از ۲۰۰۳ تاکنون است.

پیشرفت های سیاسی صدر در ابتدا این برداشت را منتقل می کرد که حرکت او به سمت قدرت در دوران پس از سال ۲۰۰۳چندان اطمینان بخش نیست  و خود او نیز در چند برهه زمانی دچار آسیب هایی شد. بعد از اشغال عراق، مقتدا صدر به عنوان یک روحانی جوان ۲۰ساله، تنها دارایی اش شهرت پدر بود.

پدرش، آیت الله محمد صادق صدر یکی از روحانیون مخالف صدام حسین بود که در سال ۱۹۹۹به وسیله دستگاه های امنیتی به قتل رسید. بعد از چند سال مخفی شدن به دنبال ترور پدرش، مقتدا صدر در نجف و در زمان فروپاشی دولت صدام حسین در سال ۲۰۰۳ خود را ظاهر کرد.

ادعای صدر

در آن زمان، او مجبور بود تصمیم بگیرد چگونه بر روی شهرت پدرش سرمایه گذاری کند  و راه خود را به عرصه جدید سیاسی کشور باز کند. در سال ۲۰۰۳ او کاریزمایی را که پدرش از آن برخوردار بود زنده نگهداشت. مقتدا میراث دار شبکه ای از طرفداران پدرش بود که در بین شیعیان فرودست ازجمله حاشیه نشینان بغداد و شهرکی که بعدها به شهرک صدر لقب گرفت نفوذ داشت. این احتمال وجود دارد که شخصیت های مسن تر در همان جریان صدر باید به دلیل جوانی او را کنترل می کردند و از او به عنوان یک چهره مطرح بهره می بردند. دقیقا شبیه به همان روشی که نایب السلطنه ها از پسر یک پادشاه مراقبت می کنند.

حال در دهه سوم زندگی اش، تظاهرات اخیر طرفداران او را باید اوج کار صدر در مسیر حرکتش دانست. او عمده موقعیتش را مدیون چند عامل است: یکی روحانی پیر و محترم تر نجف یعنی آیت الله علی سیستانی، دیگری ایران که از صدر و سایر جریان های شیعی در عراق حمایت می کند، همچنین مجموعه ای از شورشیان شبه نظامی شیعه که صدر خود آنها را پرورش داده است و در نهایت خود دولت عراق.

برای اینکه صدر بتواند در بین همه این بازیگران نقش خودش را پیدا کند او در سال ۲۰۰۳ سعی کرد جریان خودش را به عنوان یک حرکت بومی و ناسیونالیست عراقی که ضد آمریکایی است نشان دهد. حرکتی که سعی می کرد فراتر از خط کشی های فرقه ای عمل کند و در عین حال حرکتی بود که از بین اپوزیسیون خارج نشین نیامده بود. درسال ۲۰۰۴ او همبستگی خود را با شورشیان سنی و عرب فلوجه که با نیروهای آمریکایی درافتاده بودند اعلام کرد و به این وسیله فاصله خود را با مخالفان عراقی خارج نشین که با آمریکایی ها همکاری می کردند نشان داد. او برای اینکه این اعتبار ملی خود را باز سازی کند در سال ۲۰۱۳ نیز از معترضان حمایت کرد و خود را در جایگاه رهبری آن ها نشاند.

صدر و اعتراضات

سال ۲۰۱۳ وقتی اعتراضات اعراب سنی در استان الانبار علیه دولت نوری المالکی شروع شد، صدر ضمن ابراز همبستگی خود با معترضان، این حرکت را شروع «بهار عرب» در عراق توصیف کرد. صدر به عنوان یک روحانی شیعه با دولت شیعی نوری المالکی در افتاده بود و این مساله نشان می داد که تا چه حد برداشت های دوگانه شیعه – سنی در عراق ناتوان از روشنگری و تحلیل تحولات سیاسی این  کشور است.

فعالیت های صدر از سال ۲۰۱۳ به بعد به طور خالص از الگوی سیاست های فرقه گرایانه تبعیت نمی کرد. او باید خود را به صورت ترکیبی از یک حرکت عرب سنی – شیعه و مخالف که با یک مجموعه نخبگان شیعه – سنی حاکم در افتاده است، نشان می داد. جریانی که عمده هدفش مبارزه با فساد و ناکارآمدی دولت بود. برای عراقی های سنی باور اینکه صدر یک عراقی ناسیونالیست است دشوار بود زیرا شبه نظامیان وابسته به او در سال های ۲۰۰۶ الی ۲۰۰۸ دست به قتل های فرقه گرایانه زده بودند.

از این رو صدر با پشتیبانی از اعتراضات سنی ها در واقع تلاش می کرد خود را از آن میراث فرقه گرایانه در گذشته خلاص کند. به علاوه او در بین طبقه نخبگان حاکم قرار داشت و باید به گونه ای خود را از آن رها می کرد. همین استراتژی در سال ۲۰۱۳ بود که توضیح می دهد او چرا به صورت مدام از اعتراضات سیاسی اخیر در این کشور حمایت کرده است.

برعکس سال ۲۰۱۳، اعتراضات سال ۲۰۱۵ در بغداد، بصره و شهرهای شیعه نشین نجف، کربلا و حله شکل گرفت. هدف از این اعتراضات نیز مخالفت با فساد دولتی و قطعی های پی درپی برق بود. آیت الله سیستانی بارها در مراسم مختلف از دولت العبادی خواسته بود تا با فساد مقابله کند. چند ماه بعد صدر همین خط مشی را دنبال کرد و بر نخست وزیر فشار آورد تا پیگیر اصلاحات در کشور باشد.

صدر در واقع همان شیوه سیستانی را توسعه داد. سیستانی فردی روحانی است که در دولت جایی ندارد اما به شدت بر آن تاثیر گذار است و این کار را از طریق کسانی انجام می دهد که به رویکردهای دینی او باور دارند. حال نحوه فشار آن دو متفاوت بود. سیستانی به ندرت در انظار عمومی ظاهر می شود و تاثیرگذاری او از طریق رساندن پیام هایی از طریق مراسم دینی یا خطابه های مذهبی است اما صدر در فوریه گذشته راهپیمایی «شیعیان در خیابان» را به راه انداخت که در نوع خود بی سابقه بود و شباهت زیادی به حرکت حسن نصر الله رهبر حزب الله لبنان داشت. وی در وبسایت خود این مساله را پررنگ نشان داد که قدرت آوردن «میلیون ها نفر» به خیابان را دارد. عقلانیت سیاسی پشت این حرکت نیز در واقع به دنبال یک مدل سیاسی خاص بود که بتواند صدر را در آشفته بازار سیاستمداران، احزاب و شبه نظامیان عراقی دوباره مطرح کند.

مدل مذهبی – سیاسی صدر

صدر در ابتدای حرکت خود در سال ۲۰۰۳ یک گروه شبه نظامی فرقه گرا به نام «جیش المهدی» را تاسیس کرد که در واقع پایگاهی برای قدرت او به شمار می رفت. این گروه با نیروهای آمریکایی درچند موقعیت درگیر شد و در نهایت نیز دست به حرکتی جنجالی زد که نوری مالکی را برآن داشت تا با پشتیبانی آمریکایی ها در سال ۲۰۰۸ در بصره و شهرک صدر نیرو پیاده کند. پس از آن بود که صدر نیروهای خود را تحت عنوان گردان های صلح بازسازی کرد و از درگیری نظامی اجتناب کرد.

با این حال در بین نیروهای شبه نظامی جیش المهدی کسانی بودند که می خواستند به همان راه خود ادامه دهند و این افراد از سوی کشورهایی نیز پشتیبانی می شدند. گردان های صلح تا حدود زیادی تحت تاثیر همین افراد بودند و یک قدرت شیعی در سایه را تشکیل می دادند. یکی از این گروه های شبه نظامی «عصائب اهل حق» بود که با همتایان خود در گردان های صلح مقتدا صدر درگیر شد. مقتدا صدر برای اینکه بتواند خود را فراتر از همه این ها قرار دهد از فرصت به وجود آمده برای مبارزه با داعش استفاده کرد و از اعتراضات سیاسی در خیابان پشتیبانی کرد.

آخرین مانور سیاسی صدر که به صورت یک تظاهرات بزرگ جلوه گر شد یک مدل کاملا ترکیبی است. مدلی که تنها مبتنی بر شبکه های  مذهبی یا یک حرکت حزبی یا حتی شبه نظامی نیست بلکه ترکیبی از همه این ها و حتی بیشتر است.

امروزه مقتدا صدر اهرم شبکه ای به هم پیوسته از گروه های متناقض را بدست دارد: تشکل های مذهبی، فراکسیون احرار در مجلس که در دولت هم حضور دارد، یک امپراتوری رسانه ای و مجموعه ای از سازمان های مردم نهاد.

هرچند صدر هنوز جوان تر از آن است که بتواند جای پدرش را به عنوان یک روحانی عالم و فرهیخته بگیرد اما با این حال او توانسته است تااینجا خود را به صورت یک سیاستمدار زیرک نشان دهد و خود را از آن روابط مبهم سال ۲۰۰۳ ارتقا داده و در آشفته بازار سیاست کنونی عراق به جایگاه یک دولت در سایه برکشد.

منبع : الجزیره انگلیسی

ترجمه: شفقنا