زندگی ات را تازه کن و از نو بساز

زندگی ات را تازه کن و از نو بساز

محمد غزالی مصری / مترجم:اویس محمدی

بسیار پیش می آید که انسان ها می خواهند صفحه جدیدی را از زندگیشان شروع کنند، ولی این شروع مطلوب را منوط به وعده ای نامعلوم، مثل بهبودی حال و دگرگونی وضعیت قرار می دهند. گاهی آن را با زمانی مشخص یا مناسبتی خاص مثل جشن تولد و یا ابتدای یک سال همراه می سازند. و گمان می کنند که نیرویی غیبی به همراه آن موعد مشخص می آید و آنان را بعد از سستی و ناامیدیشان، فعال و امیدوار می سازد. این گمانی بیش نیست زیرا دگرگونی در زندگی قبل از هر چیز از درون نفس سرچشمه می گیرد و کسی که با عزیمت و بینش به دنیا روی کرده، نه تنها شرایط سخت او را تسلیم نمی کند و نمی تواند بر طبق میلش در او تغییر ایجاد کند، بلکه این اوست که از آن شرایط استفاده می کند و در برابر آن خصوصیات خود را حفظ می کند. مانند دانه گلی که در زیر تپه هایی از خاک پنهان است و سپس راهش را به سمت بالا می شکافد و نور خورشید را می گیرد و گل و لای گندیده و آب سیاه را به رنگی شاداب و عطری خوشبو تبدیل می کند. انسان نیز این چنین است، وقتی که بر نفس و وقتش مسلط شود و آزادی حرکتش را در برابر امور زشتی که با آن مواجه می شود حفظ کند، می تواند بدون انتظار کمک های خارجی کارهای فراوانی را انجام دهد.

او با نیروی پنهان و امکانات مخفی درونش و فرصت های محدود و ناچیزی که برایش میسر می شود، می تواند زندگی اش را از نو بسازد.

زمان درنگ نیست، گاهی روزگار به پویندگان راه حق کمکی می کند، اما اینکه به فردی ساکن ونشسته، توان گام برداشتن و حرکت ببخشد، امری غیر ممکن است. پس ساختن زندگی ات را در گرو آرزویی که غیب آن را می زاید، قرار مده. زیرا این امید بستن به تو خیری نمی رساند.

این زمان حاضر و نفس انسان و شرایط آسان و سخت اطرافش هستند که آینده او را رقم می زنند، پس جای درنگ و انتظار نیست.

پیامبر (ص) فرمودند: «خداوند در شب دستانش را باز می کند تا گناهکار روز توبه کند و در روز دستش را باز می کند تا گناهکار شب توبه کند.»[۱]

هر تأخیری در اجرای روشی برای اصلاح اعمال، معنایی جز تداوم و ماندن در مسیر اشتباه و نتیجه ای جز شکست در برابر گرایش های هوس آلود نخواهد داشت حتی گاهی این تأخیر موجب سقوط به سراشیبی عمیق تری می گردد و وضعیت را بدتر می گرداند.

در این مورد پیامبر (ص) فرموده اند: «فرد پشیمان باید امید رحمت از خداوند را داشته باشد و شخص مغرور باید منتظر عذاب باشد. و ای بندگان خدا، بدانید که هر عمل کننده ای بر عملش مقدم می گردد و از دنیا نمی رود تا اینکه نیکی و یا بدی عملش را ببیند و همانا ارزش کارها در پایان آن معلوم می شود.»

و یا این گفته آن حضرت: «شب و روز همانند دو مرکب هستند پس به نیکویی با آن دو به سوی آخرت حرکت کنید.» و یا این حدیث که می فرماید: «از به تأخیر انداختن بپرهیزید، چرا که مرگ ناگهانی می آید.» و همچنین در جایی دیگر می فرماید: «هیچ یک از شما فریفته ی صبر الله عزّ و جل نشود، زیرا بهشت و جهنم از بند کفشتان به شما نزدیکتر است.» سپس این آیه ها را خواند «‏ فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ ‏‏ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرّاً یَرَهُ ‏» (الزلزال:۷ و ۸)

«‏ پس هرکس به اندازه ذرّه غباری کار نیکو کرده باشد ، آن را خواهد دید ( و پاداشش را خواهد گرفت ) . ‏‏ و هرکس به اندازه ذرّه غباری کار بد کرده باشد ، آن را خواهد دید ( و سزایش را خواهد چشید ) . »

چه خوب است که انسان گاه گاهی نفسش را از نو سازماندهی کند! و دیدگاه های ناقدانه ای را متوجه آن کند تا عیوب و آفات آن را بشناسد و برنامه هایی کوتاه مدت و یا بلند مدت را تنظیم کند تا از خصلت های پست رهایی یابد.

من هر چند روز به اوضاع کتابخانه ام نظری می اندازم تا آشفتگی ناشی از تکه کاغذهای پراکنده و جزوه های درهم و کاغذهای باطله را مرتب کنم. و باید هر چیز را در جای مناسبش قرار دهم و چیزهای زاید را در سطل آشغال بیندازم. اتاق ها و سالن های منزل نیز بر اثر کارهای روزمره کاملاً آشفته و پریشان می گردد، اما بعد تلاش می کنیم تا اسباب و اثاثیه های غبارآلود را تمیز کنیم و خاکروبه ی زائد را دور بریزیم و به هر چیز رونق و نظمش را باز گردانیم.

آیا زندگی انسان نیاز به چنین تلاشی ندارد؟ آیا شایسته انسان نیست که گهگاهی امور نفسش را به عهده گیرد تا پریشانی ای که دامن گیر آن شده را بیابد و از بین ببرد و گناهانی را که بر ساحت آن نشسته، مانند خاکروبه بزداید؟ آیا نفس انسان این شایستگی را ندارد که بعد از پیمودن مرحله ای از زندگی، سود و زیان آن را بررسی کنیم؟ آیا زمانی که بحران ها آن را تکان می دهند و درگیری همیشگی در روی زمین و در این دنیای مواج آن را به لرزه می آورد، نباید توازن و اعتدالش را به آن بازگردانیم؟

انسان از همه مخلوقات محتاج تر است به اینکه گوشه کنار نفسش را بررسی کند و با طرح برنامه هایی از زندگی اش در برابر بیماری ها حفاظت کند و مانع متلاشی شدن آن شود.

کیان عاطفی و عقلی انسان به ندرت در برخورد با انواع شهوات و امور فریبنده، استوار باقی می ماند، و آنگاه که انسان در معرض عوامل نابودی قرار گیرد آسیب خواهد دید و آن عوامل بدون شک به او حمله خواهند آورد و در این هنگام شعور عاطفی و عقلی انسان به مانند دانه های گردنبندی که نخ آن کشیده می شود، از هم گسسته خواهد شد و به گونه ای می شود که خداوند تعالی می فرماید: «مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً ».(الکهف: ۲۸)

« کسی را  که ( به خاطر دنیا دوستی و آرزو پرستی ) دل او را از یاد خود غافل ساخته‌ایم ، و او به دنبال آرزوی خود روان گشته است ( و پیوسته فرمان یزدان را ترک گفته است ) و کار و بارش ( همه ) افراط و تفریط بوده است .»

کلمه «فرطاً» در این آیه شایسته تأمل است. امروزه (در زبان عربی) مردم عامه دانه های انگور و یا دانه های خرمای نارس که از خوشه اش می افتد را «فرط» می نامند. و گرفتن دانه های ذرت از بدنه ی آن برای آسیاب کردن آن ها نیز از همین ماده مشتق شده است. نفس انسان آنگاه که رشته های آن از هم گسسته شود و نظامی نداشته باشد که شئون آن را سازماندهی کند و نیروهای آن را متمرکز کند، شعور و اندیشه اش مانند این دانه ها را از هم گسسته می شود و می ریزد. این جا است که ضرورت تلاش برای تنظیم و کنترل نفس را در می یابیم.

خداوند تبارک و تعالی هر روز اندکی قبل از صبح به انسان ها اعلام میدارد که زندگیشان را از نو بسازند. بعد از اینکه مردم بعد از خستگی روز استراحت می کنند و از بسترشان بلند می شوند تا با چرخش روزگار به استقبال روزی دیگر بروند، در این فرصت هر فردی می تواند از خود بپرسد: چه بسیار عالمی که در حرکتش دچار لغزش شده و به سمت خودخواهی گرایش پیدا کرده و گنهکار گشته!

در این لحظه است هر شخصی می تواند زندگی اش را از نو بسازد و با پرتوهایی از امید و موفقیت، باری دیگر نفسش را بیدار نماید. همانا صدای حق در هر مکانی فریاد می زند تا سرگشتگان هایت شوند و وجود کهنه شان را نو گردانند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «آنگاه که نصف شب و یا دو سوم آن می گذرد، الله تبارک و تعالی به آسمان دنیا می آید و می گوید آیا خواهنده ای است که به او بخشیده شود؟ آیا دعا کننده ای هست که برایش مستجاب شود؟ و آیا کسی هست که استغفار کند و از او عفو شود؟ و این تا طلوع ادامه دارد».[۲]

در روایت دیگری آمده: «در دل شب انسان از همه بیشتر به خداوند نزدیک است».[۳]

پس تلاش کن که از کسانی باشی که خداوند را در آن ساعات ذکر می کنند.

در لحظاتی که شب پشت می کند و روز روی می آورد، در چنین لحظاتی می توانیم آینده مان را بر بقایای گذشته بنا کنیم. و نباید کثرت اشتباهات برایمان سنگین به نظر رسد، چرا که اگر ما با اراده و شتاب به سمت خداوند حرکت کنیم، حتی اگر گناهانمان به اندازه تپه ای بزرگ باشد، بخشش آن برای خداوند کاری ندارد.

همانا ناسپاسی گذشته نباید مانعی برای بازگشتی صادقانه باشد، همچنان که خداوند می فرماید: « ‏ قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ‏ – ‏ وَأَنِیبُوا إِلَى رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ ‏» (الزمر: ۵۳ و ۵۴)

« ‏ ( از قول خدا به مردمان ) بگو : ای بندگانم ! ای آنان که در معاصی زیاده‌روی هم کرده‌اید ! از لطف و مرحمت خدا مأیوس و ناامید نگردید . قطعاً خداوند همه گناهان را می‌آمرزد . چرا که او بسیار آمرزگار و بس مهربان است . ‏ ‏ و به سوی پروردگار خود برگردید ( و با ترک سیّئات و انجام حسنات به سوی آفریدگارتان تغییر مسیر دهید ) و تسلیم او شوید ( و خاضعانه و خاشعانه از اوامرش فرمانبرداری کنید ) پیش از این که عذاب ( خانه برانداز و ریشه‌کن کننده دنیوی و سخت و دردناک و سرمدی اخروی ) ناگهان به سوی شما تاخت آرد و دیگر کمک و یاری نشوید ( و کسی نتواند شما را از عذاب خدا برهاند ) . ‏»

و در حدیثی قدسی آمده که خداوند می گوید: «ای فرزند آدم، تا زمانی که مرا می خوانی و به من امید داری بر آنچه که از تو گذشته اهمیتی نمی دهم و آن را می آمرزم. ای فرزند آدم، اگر گناهت به عنان آسمان برسد سپس تو از من طلب آمرزش کنی، تو را می بخشم و به گناهانت اهمیت نمی دهم. ای فرزند آدم، اگر گناهانی به اندازه ی حجم زمین بیاوری و در حالی مرا ملاقات کنی که به من شرکی نورزیده ای، به اندازه ی حجم زمین برایت آمرزش می آورم»[۴]

و این حدیث و امثال آن جرعه ای است که امید را در اراده های سست زنده می کند و عزیمت خفته را از جای بلند می کند تا حرکتش را به سمت خداوند از سر گیرد و بعد از خواری و ذلت، زندگی اش را از نو بسازد.

نمی دانم چرا بندگان به جای اینکه با شلاق های ترس به سوی پروردگارشان رانده شوند، با بال هایی از شوق به سوی او پرواز نمی کنند؟! علت این احساس سرد و رمنده، عدم آگاهی نسبت به خداوند و دینش می باشد و گرنه بشر، مهربانتر و دلسوزتر از خداوند به خود نخواهد یافت.

مهربانی و دلسوزی خداوند با غرضی آمیخته نیست، بلکه آن دو در آثار کمال و ذات پاکش می باشد. و حکایت انسان نیز اینچنین است؛ خداوند او را خلق کرده که او را اکرام کند، نه اینکه او را خوار کند و او را در دو جهان سرور گرداند، نه اینکه منزلتش را کم و از ارزشش بکاهد، چنان که در کلام پاکش می فرماید: «‏ وَلَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ ‏-  وَلَقَدْ خَلَقْنَاکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلآئِکَهِ اسْجُدُواْ لآدَمَ …» (الاعراف: ۱۰و ۱۱)

«‏ شما را در زمین مقیم کرده‌ایم و قدرت و نعمتتان داده‌ایم ، و وسائل زندگیتان را در آن مهیّا نموده‌ایم ،  ( امّا شما در برابر نعمتهای فراوان ) بسیار کم سپاسگزاری می‌کنید . ‏ ( آدم ، جدّ نخستین ) شما را آفریدیم و سپس صورتگری کردیم . بعد از آن به فرشتگان ( و از جمله ابلیس که در صف آنان قرار داشت ، ولی از ایشان نبود ) گفتیم : برای آدم سجده ( خضوع و تواضع ) کنید …»

و وظیفه ی دین در میان مردم این است که راه ها و گرایش هایشان را بر اساس حق و عدل بگرداند تا اینکه زندگیشان در دنیا به دور از ستم و جهل باشد.

پس دین برای انسان، مانند غذا برای جسم، ضرورتی برای وجود و بهره ای برای حواسش می باشد. و خداوند عزّ و جل – با شریعتش- پشتیبانی برای پدر در برابر فرزند نافرمان و یاوری برای مظلوم در برابر ظالم می باشد و مانع این می شود که آبرو و مال و جان انسان به خطر افتد. پس تعالیم شریعت خداوند نه تنها سخت گیری نسبت به بشر نیس، بلکه همه آن رحمت و خیر محض می باشد.

خداوند انسان را بر انجام عباداتی مکلف کرده تا بدین وسیله تعمت هایش را سپاس گوید و حقش را ادا نماید. بنابراین این احکام نمی تواند مایه اندوه مردم باشد و آنان را از واجب شدن آن دلگیر کند.

به راستی که خداوند آسانی و بخشش و کرامت را برای انسان می خواهد، اما انسان دعوت او را پاسخ نمی گوید و بر طبق برنامه او حرکت نمی کند و هوس ها او را گمراه می کند تا جایی که زمین را از ظلم و فراموشی از خداوند پر می شود.

اما با وجود این، منادی ایمان پیوسته بر آنان فریاد می زند که به سوی خالق خود باز گردید؛ چرا که شادی اش بازگشت شما فراتر از وصف است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «خداوند با توبه ی بنده ی مؤمن خود چنان شاد می شود که مردی در سرزمین و بیابانی مهلک با مرکبش فرود آمده و در حالی که غذا و نوشیدنی اش بر روی آن می باشد. سپس آن مرد سرش را گذاشته و می خوابد. هنگامی که بیدار می شود مشاهده می کند که مرکبش رفته است پس به جستجوی آن می پردازد تا زمانی که تشنگی و گرسنگی او شدید می شود و با خود می گوید که به جایگاه خوابم باز می گردم و می خوابم تا بمیرم …» سپس سرش را بر روی بازویش می گذارد تا بمیرد، وقتی بیدار می شود مرکبش را می بیند که بر روی آن توشه و نوشیدنی اش قرار دارد. بی گمان خوشحالی خداوند از توبه ی مؤمن بیش از خوشحالی این مرد از (یافتن) مرکب خویش است».[۵]

همانا این خوش آمدگویی گرم و اشتیاق خداوند شگفت آور است و خوشحالی او از توبه مؤمن بی نظیر می باشد. همانا شریف ترین مردم از حیث نژاد و پاک ترین آن ها نمی تواند کسی را چنین مشتاق دیدار خود بیابد، چه رسد به انسان خطاکاری که نسبت به خود تندروی کرده و به دیگران نیز بدی روا داشته است.

اما خداوند نسبت به انسان بسیار مهربان و با توبه آنان خوشحالتر از آن می شود که کوته فکران گمان می کنند.

طبیعی است که این توبه یک انتقال کامل از یک زندگی به زندگی دیگری است و فاصله ای مشخص بین دو دوره ی متمایز می باشد، همچنان که صبح تاریکی را از روشنی جدا می کند. توبه بازگشتی زودگذر نیست که انسان بعد از آن به پریشانی و لاابالی گری خود بازگردد و یا حتی تلاشی ناموفق که فاقد صداقت در تصمیم و قدرت تحمل و صبر باشد. بلکه بازگشتی موفقیت آمیز است که خداوند با آن شادمان می شود انسان با آن بر اسباب ضعف و سستی پیروز می گردد، و با سرکوب وسوسه های نفسانی و شیطانی، پستی های و معصیت ها را از بین می برد. انسان با این بازگشت در مرحله ای دیگر از ایمان و احسان قرار می گیرد. بی گمان این همان بازگشتی است که خداوند در مورد آن فرموده: «‏ وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَى ‏» (طه: ۸۲)

«‏ من قطعاً ( با غفران عظیمی که دارم ) می‌آمرزم کسی را که ( از کفر و گناه خود ) برگردد و ( به بهترین وجه ) ایمان بیاورد و کارهای شایسته بکند و سپس راهیاب بشود ( و این راه را تا آخر زندگی ادامه دهد ) . ‏»

این بازگشتی حیاتی نو و انتقالی سرنوشت ساز است که آثار نفس را تغییر می دهد، همچنانکه زمین مرده با آب گرم و یدگر لوازم رویش زنده می شود.

همانا تجدید حیات به معنای داخل کردن بعضی اعمال صالحه یا نیات حسنه در دل انبوهی از عادات نکوهیده و اخلاق بد نیست و بدیهی است که انسان نمی تواند با چنین آمیزشی، آینده ای نیکو و راه درستی را برای خود فراهم آورد. و این موضوع (انجام اعمال صالح در دل انبوهی از عادات نکوهیده) دلالت بر کمال و یا قبول توبه انسان نمی کند، زیرا قلب های سخت هم گاهی نیکی می کنند و انسان های خسیس هم گاهی می بخشند، چنانکه خداوند تبارک و تعالی یکی از کسانی را که از ساحتش رانده شده، چنین وصف می کند: «‏ أَفَرَأَیْتَ الَّذِی تَوَلَّى ‏‏ وَأَعْطَى قَلِیلاً وَأَکْدَى ‏» (النجم: ۳۳، ۳۴)

«‏ آیا آن کسی را دیده‌ای که ( از پیروی حق ) دوری گزیده است‌ ؟ ‏‏ و اندکی بذل و بخشش کرده است و بعد از بذل و بخشش دست کشیده است‌ ؟ ‏»

و در مورد کسی کسانی که کتابش را تکذیب می کنند می گوید: «‏ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِیلاً مَا تُؤْمِنُونَ -‏‏ وَلَا بِقَوْلِ کَاهِنٍ قَلِیلاً مَا تَذَکَّرُونَ -‏‏ تَنزِیلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ ‏‏ »(الحاقه: ۴۱- ۴۳)

«‏ و سخن هیچ شاعری نیست ( چنان که شما گمان می‌برید . اصلاً ) شما کمتر ایمان می‌آورید ( و به دنبال حق و حقیقت می‌افتید ) . ‏‏ و گفته هیچ غیبگو و کاهنی نیست . اصلاً شما کمتر پند می‌گیرید ( و یادآور حق و حقیقت می‌گردید ، و درست و نادرست را فرق می‌نهید ) . ‏‏ ( بلکه کلامی است که ) از جانب پروردگار جهانیان نازل شده است . ‏»

پس اشرار هم در مقاطعی وجدانشان بیدار می شود اما بعد از آن دوباره به خواب خود باز می گردند و این هدایت نیست، زیرا هدایت نوعی از توبه ی نصوح است.

دوری از خداوند نتیجه خوبی نخواهد داشت و موهبت های انسان همچون زیرکی و قوت و زیبایی و دانش در صورت عدم توفیق خداوند و محرومیت از برکت او تعالی همگی انسان مصیبت خواهند شد. به همین خاطر خداوند انسان ها را از عقوبت فراموش کردن پروردگارشان بر حذر می دارد. اگر فردی در مسیری در حال حرکت باشد و ماشینی به سرعت به سمت او بیاید، او احساس خواهد کرد که در این حادثه نابود خواهد شد، پس به ناچار فرار می کند و دنبال تجارت می گردد … خداوند می خواهد بندگانش را در هنگام رویارویی با چنین مهلکه ها و نابودی هایی متوجه این سازد که نجات را فقط از خداوند بخواهند.

«‏ فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏- ‏ وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ ‏» (الذاریات: ۵۰، ۵۱)

«‏ به سوی ( عبادت ) خدا بشتابید . من بیم‌دهنده آشکاری از سوی او برای شما هستم ( و پیغمبری من با دلائل و معجزات ، برای شما روشن است ) . ‏‏ با خدا ، معبود دیگری را انباز مسازید . من بیم‌دهنده و بیانگر ( عاقبت وحشتناک شرک و بت‌پرستی ) از سوی خدا برای شما می‌باشم . ‏»

بازگشت به سوی خداوند این را اقتضا می کند که انسان زندگی اش را از نو بسازد و آن را دوباره تنظیم کند و رابطه ای بهتر با پروردگارش ایجاد نماید و عملش را کامل تر سازد و عهدی جدید با او ببندد در حالی که بر دهانش این دعا جاری باشد: « خداوندا، تو پروردگار منی هیچ الهی جز تو نیست. مرا آفریده ای و من بنده تو هستم و تا جاییکه بتوانم بر پیمان و وعده ات استوارم. از تمام بدی هایی که آفریدی به تو پناه می برم و به نعمت هایی که به من دادی اعتراف می کنم و به گناهم اقرار می نمایم. پس مرا بیامرز، چرا که کسی چون تو گناهان را نمی آمرزد.»

—————————————————–

منبع : تولد دوباره

مولف :امام محمد غزالی مصری

 مترجم:اویس محمدی