اندیشه
برخی از دیدگاه و نقطه نظرات مخالفین و منتقدین سروش
برخی از دیدگاه و نقطه نظرات مخالفین و منتقدین سروش
حسین امانیان
مخالفین و منتقدین سروش را باید به دو گروه عمده تقسیم نمود. اغلب مخالفین وی گروههای افراطی مذهبی از یک سو و مارکسیسم از سوی دیگر هستند که اندیشه های سروش را در قالب قشری گری و مبانی تفکر خود یکسره رد (نه نقد) می کنند. این عده بر این اعتقادند که اندیشه های سروش، ترویج کننده جدایی دین از سیاست و رواج لیبرالیسم است که در نهایت منجر به سکولاریسم و اشاعه بی دینی و فساد خواهد شد. افراطیون مذهبی، جدایی حقیقت دین از فهم دینی و ثابت بودن حقیقت دین و متغیر بودن فهم دینی را نوعی نسبی گرایی دینی تلقی کرده که در نهایت منجر به لیبرالیسم فرهنگی و سیای و بی دینی می شود. امری که با انقلاب اسلامی ۵۷ و ارزشهای آن در تضاد آشکار می باشد.«آراء عبدالکریم سروش و طیفی از لیبرال های هوادار او که تحت عنوان نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت آغاز گردیده و نهایتا" به ترویج جدایی دین از سیاست و حمله به مدیریت فقهی و اسلام فقاهتی و انکار ولایت فقیه انجامیده است. نمونه ای از این آراء نسبی انگار(رلاتیوسیتی ) است. روشن است که نسبی انگاری و رلایتویسم به هیچ روی با مبانی فکری و ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی سازگاری ندارد». این عده به علت اینکه تئوریسین قوی و متفکر مسلط جهت پاسخگویی به شبهات و سؤالات سروش را ندارد، استراتژی نفی و تخریب شخصیت وی را دنبال می کنند به طوری که در اغلب نوشته ها و سخنرانی ها، از سروش با نام مستعار و اولیه ی وی یعنی حاج فرج دباع نام می برند و از این طریق به تحقیرش می پردازند و همین عامل باعث شهرت او گردیده است، بدون اینکه نقد عالمانه ای به نوشته های وی شده باشد. از سوی دیگر، مارکسیست ها و نیروی های چپ غیر مذهبی نیز با سروش سر ستیز دارند. نوشته های وی در کتاب دگماتیسم نقابدار و ایدئولوژی شیطانی و اعتقاد وی به انحراف مکتب مارکسیسم و فاشیسم، این عده را بر آن داشت که یکی دیگر از مخالفین جدی سروش گردند.
اما در کنار گروه های فوق، منتقدین سروش، قصد دارند با راهبرد نقد اندیشه های وی( نقد عالمانه و دفاع معقولانه) تا حدودی ذهن جامعه و افراد را به خود جلب نمایند. اغلب منتقدین به مباحثی چون مدیریت فقهی و علمی و بحث پلورالیسم دینی و صراط های مستقیم وی انتقاداتی را وارد ساخته اند. شهید مرتضی آوینی طی مقاله ای تحت عنوان بنیان سفسطه بر باد است . به نظریه مدیریت علمی و فقهی طرح شده سروش حمله کرده و می نویسد:
«اگر مراد از این سخنان که از یک سو به اطلاعات جزمی نئوپوزیتویست ها شبیه است و از سوی دیگر به یافته های نئوکانیتی ها پهلو می زند، این است که باید فارغ التحصیلان علوم تجربی و انسانی را در بافت مدیریت نظام جمهوری اسلامی به کار گرفت که تحصیل حاصل است و اما اگر مراد از این سخنان این است که غایات را نیز باید اول، علم و تخصص تعیین کنند و احکام فقهی باید در ذیل مشهودات علمی معنا شود، باید گفت که از این سخنان بوی الرحمن به مشام می رسد.»
اما جدی ترین و مسلط ترین منتقد سروش را باید حجت الاسلام و المسلمین صادق لاریجانی و دکتر رضا داوری اردکانی دانست که در این میان دکتر داوری از میان همه مبرزتر می باشد.
رضا داوری به مقولات پلورالیسم دینی، نگاه سروش به مدرنیته و غرب، کارل پوپر و صراط های مستقیم انتقادات جدی را مطرح می کند. وی به ویژه در زمینه اندیشه های پوپر که سروش را به شدت تحت تأثیر قرار داده است، ضغری و کبراهای مختلفی را در جهت نقد و سپس نفی پوپر به کار می برد و به نوعی اندیشه های سروش را زیر سوال می برد.
کارل پوپر اندیشمند فرانسوی که در کتاب جامعه باز و دشمنانش تا حدودی شهره عام و خاص شده بود، بر این اعتقاد است که هیچ امر مطلق و حقیقی وجود ندارد و حتی در علم جدید نیز نمی توان به دنبال حقیقت مطلق گشت و همه چیز نسبی است و حتی نسبی گرایی نیز به نوعی خود تحت تأثیر قانون نسبی گرایی است. هیچ سرخی سرخ نیست، هیچ قرمزی تا ابد قرمز نخواهد بود زیرا اصل ابطلال پذیری چنین فرایندی را طلب می کند. سروش نیز که تحت تأثیر اندیشه های نسبی گرایی پوپر قرار گرفته بود، اقدام به نوشتن کتاب قبض و بسط تئوریک شریعت کرد و چنین نتیجه گرفت که معرفت دینی نیز تکثرگرا، نسبی و مختلف است و فهم دینی متغیر، ولی اصل دین ثابت می باشد. وی در حقیقت به زعم خویش با انحصار طلبانی که قصد داشتند فهم دینی خود را از دین، عین دین اسلام بر جامعه تزریق نمایند، پاسخ می دهد. سروش حتی اثرهای بعدی خود را مانند پلورالیسم دینی و صراط های مستقیم نیز تحت تأثیر اندیشه های پوپر به رشته تحریر درآورده بود.
داوری بر این اعتقاد است که سروش با تأسی از تفکرات پوپر، سعی در وام گیری از نظریات او در حوزه دینی را دارد و می نویسد:« بعضی از مدافعان متعصب نمایده آیین مقدس پوپری از او دفاع می کنند، چنان چه گفتم من به پوپر و نشر آثار او کاری ندارم، بلکه دو مسأله دارم، یکی اینکه این عصبیت نسبت به پوپر از کجا آمده است؟ دیگر اینکه چگونه می توان اسلام را با آرای او جمع کرد؟… پوپر با مطلق اعتقاد مخالف است. او نه فقط یقین حقوقی و یقین عینی را بی معنی می داند، بلکه یقین علمی را هم منکر است. در نظر او فقط یک چیز وجود دارد و آن متولوژی خود اوست که یکسان باید به علوم طبیعت و علوم انسانی اطلاق شود… اما اگر یک مسلمان آرای او را باطن دین قرار دهد و اصول دین را بر طبق آن تفسیر کند، التقاطی است در عالم دین می توان علوم بسیار را فرا گرفت اما دین را با عناصر خارجی و غیر دینی و ضد دینی نباید آمیخت… اینکه علم را در مقابل دین و در عرض آن قرار می دهند، هم برای دین و هم برای علم مضر است».
و بدین ترتیب داوری به صراحت به سروش در قالب اندیشه پوپر می تازد و تلاش کسانی که به دنبال آزادی از دین هستند، هشدار می دهد.
داوری، پوپر را یک هوادار سرمایه داری و لیبرالیسم سیاسی غرب می داند که قصد دارد آزادی از دین را برای جوامع تجویز نماید. تلاش پوپر مبنی بر اینکه بدون آزادی، نه عدالت تحقق پیدا می کند و نه امنیت در حقیقت نوعی دین گریزی است. داوری به برداشت پوزیتویسیتی پوپر از علم حمله کرده و آن را سفسطه معنا می کند «او ادعا کرد که پوپر گرچه کارشناس روش شناسی علوم طبیعی است، اما زبان فلسفه را نمی فهمد و از این رو، اندیشه های افلاطون، ارسطو و نیز هگل و مارکس را تحریف کرده است. داوری به انتقاد کنندگان خود یادآوری کرد که پوپر با این ادعا که علم با آنچه هست و دین با آنچه باید باشد سروکار دارد در مواقع روش شناسی علم( اصل ابطال پذیری) را به شهود دینی ترجیح می دهد. داوری نتیجه گرفت که تلاش پوزیتیویست های ایرانی برای آشتی دادن اندیشه های پوپر با اسلام، برخلاف شریعت است و به اختلاف در صفوف امت می انجامد و به فرمانبرداری و احترام نسبت به ذات باری، آسیب می رساند».
به هر حال دکتر عبدالکریم سروش، در یک دوره فکری که آثارش به فروش می رسیده با رویکرد سیاست گریزی مردم، کم رونق گردید که نشان از سیاسی شدن مباحث علمی وی داشته که تا حدودی آراء و افکار ایشان را سیاسی جلوه گر می نماید تا علمی.
_________________
منبع: کالبد شکافی جریان های روشنفکری و اصلاح طلبی در ایران / نویسنده: حسین امانیان / انتشارات: پریمان /۱۳۸۲