فهم نادرست ما در مورد بخشش گناهان از طرف خدا
فهم نادرست ما در مورد بخشش گناهان از طرف خدا
خداوند چگونه گناهان ما را می بخشد؟
نویسنده: استاد: محمد حامدی
مردم ما غالباً چنین بیان می دارند که خداوند بخشنده ی همه ی گناهان است و نیازی به عذاب مان ندارد. همچنین گمان می کنند که وعده ها و وعیدهای خداوند با وعده ها و وعیدهای بشر مشابه هستند. لذا معتقدند که تهدیدهای خداوند بر انسان ها اجرا نخواهد شد (هم چنان که در میان انسان ها نیز اجرا نمی گردد).
لازم به توضیح است که بر اساس قرآن بخشش گناهان انسان از جانب خداوند دارای قواعد تخلف ناپذیری است که انشاالله در بخش آیات مربوط بدان خواهیم پرداخت.
با این حال قبل از بیان اصول مطلب باید اظهار داشت که آگاهی بر انواع گناهان از دیدگاه قرآن می تواند به عنوان کلید و راه حل اصلی مطلب مطرح گردد و بر اساس این روشن گری، قاعده ی بخشش یا عدم آن نیز معلوم می گردد.
گناهان انسان در قرآن با توجه به نیّت انجام آن ها بر دو گونه اند
۱. گناهان لممی و غیر مصرانه: انسان در این حالت خواستار انجام آن ها نیست، بلکه تمام جهد و تلاش خود را نیز در جهت طرد آن ها به کار می گیرد. اما با این وصف باز بر اثر عدم توان ایمانی به صورت ناخواسته دچار آن ها می شود و در این حالت در درون خود احساس خجلت و شرمندگی می کند.
این نوع از گناهان بر اساس توبه به تدریج (نه با تدارج) از زندگی انسان ها حذف می شوند و توبه کاران واقعی نیز بیش تر در میان این ها واقع شده اند. اما در این زمینه باید این را بیان داشت که بیش تر مردم بر اساس قواعد قرآنی توّاب نیستند، گرچه مدعی آن هستند؛ زیرا آن ها تنها صیغه ی توبه را (بدون اقدام عملی) بر زبان جاری می کنند، که این کار فاقد ارزش قرآنی است.
در این جا لازم است برای شناخت بیش تر این دو نوع از گناهان و شناخت توبه ی واقعی (که سبب غفران خدا می شود) مقدمتاً چند آیه را بیان داریم:
أ. کسانی که از انجام گناهان خودداری کنند و آن ها را اصلاح نمایند خداوند نسبت به ایشان غفور و رحیم است.
( فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ) مائده: ۳۹
« امّا کسی که پس از ارتکاب ستم ( دزدی ) پشیمان شود و ( از دزدی ) توبه کند و ( با انجام اعمال نیکو و پس‌دادن اموال مسروقه یا قیمت آنها ) به اصلاح ( حال خود ) پردازد ، خداوند توبه او را می‌پذیرد ، بیگمان خداوند بس آمرزنده و مهربان است . »
ب. کسانی که جاهلانه (و غیر مصرّانه) گناه می کنند در نهایت موفق به انجام توبه می شوند. اما کسانی که به صورت مصرّانه گناهان را انجام می دهند موفق به انجام توبه نمی شوند و از آن گریزان می گردند.
( إِنَّمَا التَّوْبَهُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوَءَ بِجَهَالَهٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ فَأُوْلَئِکَ یَتُوبُ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً ) نساء: ۱۷
« بیگمان خداوند تنها توبه کسانی را می‌پذیرد که از روی نادانی ( و سفاهت و حماقت ناشی از شدّت خشم و غلبه شهوت بر نفس ) به کار زشت دست می‌یازند ، سپس هرچه زودتر ( پیش از مرگ ، به سوی خدا ) برمی‌گردند ( و از کرده خود پشیمان می‌گردند ) ، خداوند توبه و برگشت آنان را می‌پذیرد . و خداوند آگاه ( از مصالح بندگان و صدق نیّت توبه‌کنندگان است و ) حکیم است ( و از روی حکمت درگاه توبه را بر روی توبه‌کنندگان باز گذاشته است ) . »
ت. انسان مؤمن در هنگام انجام گناه با یاد خدا متذکر می شود و به طرف خداوند باز می گردد و بر انجام گناهان اصرار نمی ورزد.
( وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ یُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ یَعْلَمُونَ أُوْلَئِکَ جَزَآؤُهُم مَّغْفِرَهٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ ) آل عمران: ۱۳۵- ۱۳۶
« و کسانی که چون دچار گناه ( کبیره‌ای ) شدند ، یا ( با انجام گناه صغیره‌ای ) بر خویشتن ستم کردند ، به یاد خدا می‌افتند ( و وعده و وعید و عقاب و ثواب و جلالت و عظمت او را پیش چشم می‌دارند و پشیمان می‌گردند ) و آمرزش گناهانشان را خواستار می‌شوند – و بجز خدا کیست که گناهان را بیامرزد ؟ – و با علم و آگاهی بر ( زشتی کار و نهی و وعید خدا از آن ) چیزی که انجام داده‌اند پافشاری نمی‌کنند ( و به تکرار گناه دست نمی‌یازند ) . آن چنان پرهیزگارانی پاداششان آمرزش خدایشان و باغهای ( بهشتی ) است که در زیر ( درختان ) آنها جویبارها روان است و جاودانه در آنجاها ماندگارند ، و این چه پاداش نیکی است که بهره کسانی می‌گردد که اهل عملند ( و برابر فرمان خدا کار می‌کنند ) . »
ث. کسانی که از کبائر و فواحش دوری می گزینند و به جز لمم گناهی را مرتکب نمی شوند و بر انجام آن ها اصرار نمی ورزند مورد مغفرت خداوند قرار می گیرند.
( الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَهِ هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّهٌ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ فَلَا تُزَکُّوا أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى ) نجم: ۳۲
« همان کسانی که از گناهان بزرگ و بدکاریها کناره‌گیری می‌کنند و اگر گناهی از آنان سر زند تنها صغیره است ( و آن هم مورد عفو خدا قرار می‌گیرد ) چرا که پروردگار تو دارای آمرزش گسترده و فراخ است . خداوند از همان زمان که شما را از زمین آفریده است ، و از آن روز که شما به صورت جنینهای ناچیزی در درون شکمهای مادرانتان بوده‌اید ، از ( تمام ذرات و همه جزئیات وجود ) شما به خوبی آگاه بوده است و هست . پس از پاک بودن خود سخن مگوئید ، زیرا که او پرهیزگاران را ( از همه ) بهتر می‌شناسد . »
۲. گناهان مصرانه: از علایم این گونه گناهان این است که انسان از انجام دادن آن ها احساس خجلت نمی کند و هرگز عملاً برای ترک آن ها اقدامی نمی نماید و این نوع از گناهان همه ی زندگی آن ها را احاطه می نماید.
این گونه گناهان در فرهنگ قرآنی شرک محسوب می شوند (شرک در فرمان روایی خدا) و اگر کسی فقط یکی از این نوع گناهان را داشته باشد و بعد از اتمام حجت بر آن حالت بمیرد، برای همیشه در جهنم داخل می شود. چنان که خداوند در سوره ی بقره می فرماید:
( بَلَى مَن کَسَبَ سَیِّئَهً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ) بقره: ۸۱
« آری ! هر کس مرتکب گناه شود ، و گناه ( احساس و وجدان و سراسر وجود ) او را احاطه کند ، این چنین افرادی یاران آتش بوده و جاودانه در آن خواهند ماند . »
خصوصیت بارز این نوع از گناهان این است که همیشه و تا زمان مرگ انسان را به ارتکاب آن فرا می خواهد و بر تمام زندگیش مسلط می نماید و انسان نیز بدون چون و چرا آن را قبول می کند که البته صاحب این چنین گناهانی دارای نفس امّاره بالسّوء می باشند و هنوز وارد مرحله ی اول ایمان؛ یعنی نفس لوّامه نشده اند.
مهم ترین شرط ایمان، اصرار نورزیدن بر گناهان است که اینک با توجه به توضیحات مذکور به سراغ قواعد بخشش گناهان بر اساس قرآن می رویم تا از این طریق فهمی درست در این زمینه پیدا نماییم. بدین صورت که نه از رحمت خداوند ناامید شویم و نه دچار دل خوشی بی قاعده گردیم.
۱. دوست داشتن خداوند منوط به اطاعت از پیامبر (ص) است. کسانی که این چنین خصوصیتی را دارند، مورد مغفرت خداوند قرار می گیرند:
( قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ) آل عمران: ۳۱
« بگو : اگر خدا را دوست می‌دارید ، از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید ، و خداوند آمرزنده مهربان است. »
۲. داشتن تقوا باعث کسب فرقان (جدا کننده ی حق از باطل) و به تبع آن پوشانیدن و بخشش گناهان از جانب خداوند می شود.
( یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً وَیُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ) انفال: ۲۹
« ای مؤمنان ! اگر از خدا ( بترسید و از مخالفت فرمان او ) بپرهیزید ، خدا بینش ویژه‌ای به شما می‌دهد که در پرتو آن حق را از باطل می‌شناسید ، و گناهانتان را می‌زداید و شما را می‌آمرزد ، چرا که یزدان دارای فضل و بخشش فراوان است. »
۳. وجود تقوا در زندگی عملی باعث اصلاح کارها و غفران گناهان انسان می شود. البته اگر اطاعت خداوند و رسولش را به همراه داشته باشد.
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیداً یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَن یُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزاً عَظِیماً ) احزاب: ۷۰- ۷۱
« ای مؤمنان ! از خدا بترسید ( و خویشتن را با انجام خوبیها و دوری از بدیها از عذاب او در امان دارید ) و سخن حق و درست بگوئید . در نتیجه خدا ( توفیق خیرتان می‌دهد و ) اعمالتان را بایسته می‌کند و گناهانتان را می‌بخشاید . اصلاً هر که از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کند ، قطعاً به پیروزی و کامیابی بزرگی دست می‌یابد. »
۴. داشتن ایمان به دعوت پیامبران و اجابت عملی از آن موجب بخشش گناهان می گردد.
( یَا قَوْمَنَا أَجِیبُوا دَاعِیَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُجِرْکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ ) احقاف: ۳۱
« ای قوم ما ! سخنان فراخواننده الهی را بپذیرید ، و به او ایمان بیاورید ، تا خدا گناهانتان را بیامرزد و شما را در پناه خویش ( محفوظ و مصون از عذاب سخت آخرت ) دارد. »
۵. داشتن تقوا و ایمان آوردن به رسول غفران گناهان را در بردارد.
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَیَجْعَل لَّکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ) حدید: ۲۸
« ای کسانی که ( از اهل کتاب بشمارید و به خدا و پیغمبران الهی و کتابهای تورات و انجیل ) ایمان آورده‌اید ! از خدا بترسید و به پیغمبر او ( محمدبن عبدالله ، خاتم انبیاء ، هم ) ایمان بیاورید ، تا خداوند دو پاداش از رحمت خود را به شما دهد ( یکی پاداش ایمان به عیسی ، و دیگری پاداش ایمان به محمد ) ، و نیز برای شما نوری را پدیدار گرداند که در پرتو آن حرکت کنید ، و شما را ببخشاید ، چرا که خدا بسیار بخشاینده و مهربان است. »
۶. ایمان داشتن به خدا و رسول و جهاد نمودن با اموال و جان ها در راه خدا از اعمالی است که غفران الهی و دخول در بهشت را به همراه دارد.
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَهٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ) صف: ۱۰- ۱۲
« ای مؤمنان ! آیا شما را به بازرگانی و معامله‌ای رهنمود سازم که شما را از عذاب بسیار دردناک دوزخ رها سازد ؟ ( و آن این است که ) به خدا و پیغمبرش ایمان می‌آورید ، و در راه خدا با مال و جان تلاش و جهاد می‌کنید . اگر بدانید این برای شما ( از هر چیز دیگری ) بهتر است . ( اگر این تجارت را انجام دهید ، خدا ) گناهانتان را می‌بخشاید ، و شما را به باغهای بهشتی داخل می‌گرداند که از زیر ( کاخها و درختان ) آن جویبارها روان است ، و شما را در منازل و خانه‌های خوبی جای می‌دهد که در باغهای بهشت جاویدان ماندگار ، واقع شده‌اند . پیروزی و رستگاری بزرگ همین است . »
۷. داشتن تقوای خداوند در حد توان، شنیدن کلام خدا و اطاعت عملی از او، دوری از بخل و انفاق در راه خدا از عوامل غفران الهی و رستگاری انسان محسوب می شوند.
( فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیْراً لِّأَنفُسِکُمْ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضَاعِفْهُ لَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ ) تغابن: ۱۶- ۱۷
« پس آن قدر که در توان دارید از خدا بهراسید و پرهیزگاری کنید ، و ( درسها و اندرزهای آسمانی را ) بشنوید و بپذیرید ، و ( از قوانین و فرمانهای خدا ) اطاعت کنید . و ( در راه خدا ، صدقه و احسان و ) بذل و بخشش کنید ، ( انجام این کارها ) به سود شما خواهد بود . کسانی که از بخل و حرص نفس خویش ، مصون داشته شوند ، آنان قطعاً رستگارند . اگر به خدا قرض‌الحسنه‌ای بدهید ، آن را برایتان چندین برابر می‌سازد ، و شما را می‌آمرزد . خداوند سپاسگزار و بردبار است ( و او از بندگانش به وسیله دادن پاداشهای عظیم تشکّر می‌نماید ، و در پرتو بردباری خود ، در عقوبت بندگان تعجیل نمی‌فرماید ، و بلکه گناهانشان را می‌بخشاید ) . »
۸. توبه نمودن و تسلیم شدن عملی به فرامین خداوند باعث بخشیده شدن همه ی گناهان می گردد.
( قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَأَنِیبُوا إِلَى رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ العَذَابُ بَغْتَهً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ) زمر: ۵۳- ۵۵
« ( از قول خدا به مردمان ) بگو : ای بندگانم ! ای آنان که در معاصی زیاده‌روی هم کرده‌اید ! از لطف و مرحمت خدا مأیوس و ناامید نگردید . قطعاً خداوند همه گناهان را می‌آمرزد . چرا که او بسیار آمرزگار و بس مهربان است . و به سوی پروردگار خود برگردید ( و با ترک سیّئات و انجام حسنات به سوی آفریدگارتان تغییر مسیر دهید ) و تسلیم او شوید ( و خاضعانه و خاشعانه از اوامرش فرمانبرداری کنید ) پیش از این که عذاب ( خانه برانداز و ریشه‌کن کننده دنیوی و سخت و دردناک و سرمدی اخروی ) ناگهان به سوی شما تاخت آرد و دیگر کمک و یاری نشوید ( و کسی نتواند شما را از عذاب خدا برهاند ) . و از زیباترین و بهترین چیزی که از سوی پروردگارتان برای شما فرو فرستاده شده است ( که قرآن است ) پیروی کنید پیش از این که عذاب ( دنیوی یا اخروی ) ناگهان به سوی شما تاخت آرد ، در حالی که شما بی‌خبر باشید . »
۹. چنان که گذشت بر اساس قرآن گناهانی که لممی هستند، شامل مغفرت خداوند می گردند. اما گناهان مصرّانه شرک محسوب می شوند و هرگاه صاحبان آن ها از انجام آن ها توبه ننمایند و بر این حالت بمیرند خداوند هرگز آن ها را نمی بخشد؛ زیرا کار آن ها شرک آگاهانه و مصرّانه محسوب می شوند.
( إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاءُ وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْماً عَظِیماً ) نساء: ۴۸
« بیگمان خداوند ( هرگز ) شرک به خود را نمی‌بخشد ، ولی گناهان جز آن را از هرکس که خود بخواهد می‌بخشد . و هر که برای خدا شریکی قائل گردد ، گناه بزرگی را مرتکب شده است . »
۱۰. بخشش خطای مردم و کمک مالی به فقرا و مساکین غفران الهی را به همراه دارد.
( وَلَا یَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنکُمْ وَالسَّعَهِ أَن یُؤْتُوا أُوْلِی الْقُرْبَى وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ) نور: ۲۲
« کسانی که از شما اهل فضیلت و فراخی نعمتند ، نباید سوگند بخورند این که بذل و بخشش خود را از نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا باز می‌گیرند ( به علّت این که در ماجرای افک دست داشته و بدان دامن زده‌اند ) . باید عفو کنند و گذشت نمایند . مگر دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزاد ؟ ( همان گونه که دوست دارید خدا از لغزشهایتان چشم‌پوشی فرماید ، شما نیز اشتباهات دیگران را نادیده بگیرید و به این گونه کارهای خیر ادامه دهید ) ، و خدا آمرزگار و مهربان است ( پس خویشتن را متأدّب و متّصف به آداب و اوصاف آفریدگارتان سازید ) . »
۱۱. هرگاه حقانیت دین خدا برای کسی روشن شود و به دنبال آن به صورت مصرّانه و تا زمان مرگ به مخالفت آن بپردازد در واقع بدان حقیقت کفر ورزیده است. و این چنین کسانی سدّ راه خدا خواهند شد که خداوند نیز هرگز آن ها را نمی بخشد.
( إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ مَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ) محمد: ۳۴
« کسانی که کافر گردند و مردمان را از راه خدا بازدارند و سپس بمیرند در حالی که کافر باشند ، هرگز خداوند ایشان را نخواهد بخشید . »
۱۲. بخشش کافران از جانب خداوند مشروط به این امر است که آن ها از کفر خویش دست بردار شوند. اما اگر بر آن حالت باقی بمانند، سنت خداوند همیشه این بوده که آن ها را نبخشد.
( قُل لِلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّهُ الأَوَّلِینِ ) انفال: ۳۸
« ( ای پیغمبر ! ) به کافران بگو : ( درگاه توبه همیشه باز است و ) اگر ( از کفر و عناد ) دست بردارند ، گذشته اعمالشان بخشوده می‌شود ، و اگر هم ( به کفر و ضلال خود ) برگردند ( و به جنگ و ستیزتان برخیزند ) قانون خدا درباره پیشینیان از مدّنظر گذشته است ( و همان قانون هم درباره آنان اجرا می‌گردد . یعنی سزای مشرکان و معاندان و مکذّبان نابودی است و ایشان هم نابود می‌شوند ) . »
۱۳. هنگامی که گناهکاران شخصاً و عملاً به سوی خداوند بازگشت نمایند و به دنبال آن از خداوند طلب استغفار کنند و پیامبر (ص) نیز برای ایشان طلب استغفار نمایند، خداوند را توبه پذیر و بخشنده می یابند.
( وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّاباً رَّحِیماً ) نساء: ۶۴
« و هیچ پیغمبری را نفرستاده‌ایم مگر بدین منظور که به فرمان خدا از او اطاعت شود ( پس اطاعت از او ، اطاعت از خدا ، و سرکشی از دستور او ، سرکشی از دستور خدا بوده است ) . و اگر آنان بدان هنگام که ( با نفاق و دروغگوئی و زیر پاگذاشتن فرمان خدا ) به خود ستم می‌کردند ، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌نمودند و پیغمبر هم برای آنان درخواست بخشش می‌کرد ، بیگمان خدا را بس توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند . »
۱۴. تعجیل بر انجام گناهان و اعراض نمودن از نیکوکاری موجب عدم غفران الهی می شود. اما تعجیل بر انجام نیکی ها و دوری نمودن از سیئات موجب غفران الهی می گردد.
( قَالَ یَا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیِّئَهِ قَبْلَ الْحَسَنَهِ لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ) نمل: ۴۶
« ( بدیشان ) گفت : ای قوم من ! چرا پیش از تلاش و کوشش برای جلب خوبیها و نیکیها ( با عبادت و اطاعت از الله ) عجله برای بلاها و بدیها دارید ( و عذاب و مجازات خدا را با شتاب خواستار می‌گردید ؟ ) . چرا نباید از خدا طلب آمرزش کنید تا مورد مرحمت قرار گیرید ؟ »
۱۵. استغفار ملایکه برای انسان ها شامل کسانی می شود که ایمان واقعی دارند و به دنبال آن توبه می نمایند و عملاً از راه خداوند اطاعت می کنند.
( الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَهً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ) غافر: ۷
« آنان که بردارندگان عرش خدایند و آنان که گرداگرد آنند به سپاس و ستایش پروردگارشان سرگرمند و بدُو ایمان دارند و برای مؤمنان طلب آمرزش می‌کنند ( و می‌گویند : ) پروردگارا ! مهربانی و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است ( هم اعمال و اقوالشان را کاملاً می‌دانی و هم مرحمت و مهربانیت می‌تواند ایشان را دربر گیرد ) پس در گذر از کسانی که ( از گناهان دست می‌کشند و به طاعات و عباداتت می‌پردازند ، و از راههای انحرافی دوری می‌گزینند و به راستای راهت ) برمی‌گردند و راه تو را در پیش می‌گیرند ، و آنان را از عذاب دوزخ مصون و محفوظ فرما . »
۱۶. خداوند بخشنده ی همه ی گناهان توابان، مؤمنان واقعی و انجام دهندگان اعمال صالح می باشد.
( وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَى ) طه: ۸۲
« من قطعاً ( با غفران عظیمی که دارم ) می‌آمرزم کسی را که ( از کفر و گناه خود ) برگردد و ( به بهترین وجه ) ایمان بیاورد و کارهای شایسته بکند و سپس راهیاب بشود ( و این راه را تا آخر زندگی ادامه دهد ) . »
۱۷. دوری از کبایر و فواحش؛ یعنی، گناهان مصرّانه (غیر از گناهان لممی) موجب مغفرت خداوند می گردد.
( الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَهِ هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّهٌ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ فَلَا تُزَکُّوا أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى ) نجم: ۳۲
« همان کسانی که از گناهان بزرگ و بدکاریها کناره‌گیری می‌کنند و اگر گناهی از آنان سر زند تنها صغیره است ( و آن هم مورد عفو خدا قرار می‌گیرد ) چرا که پروردگار تو دارای آمرزش گسترده و فراخ است . خداوند از همان زمان که شما را از زمین آفریده است ، و از آن روز که شما به صورت جنینهای ناچیزی در درون شکمهای مادرانتان بوده‌اید ، از ( تمام ذرات و همه جزئیات وجود ) شما به خوبی آگاه بوده است و هست . پس از پاک بودن خود سخن مگوئید ، زیرا که او پرهیزگاران را ( از همه ) بهتر می‌شناسد . »
۱۸. مؤمنان حقیقی، نمازگزاران راستین و انفاق کنندگان اموال هستند که مشمول غفران الهی می شوند.
( الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ) انفال: ۳- ۴
« آنان کسانیند که نماز را چنان که باید می‌خوانند و از آنچه بدیشان عطاء کرده‌ایم ، ( مقداری را به نیازمندان ) می‌بخشند . آنان واقعاً مؤمن هستند و دارای درجات عالی ، مغفرت الهی ، و روزی پاک و فراوان ، در پیشگاه خدای خود می‌باشند . »
۱۹. متقین (در این آیه)؛ یعنی، انفاق کنندگان در آسانی و سختی، فروبرندگان خشم و بخشندگان مردم مشمول مغفرت خداوند می شوند.
( وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ) آل عمران: ۱۳۳- ۱۳۴
« و ( با انجام اعمال شایسته و بایسته ) به سوی آمرزش پروردگارتان ، و بهشتی بشتابید و بر همدیگر پیشی گیرید که بهای آن ( برای مثال ، همچون بهای ) آسمانها و زمین است ؛ ( و چنین چیز با ارزشی ) برای پرهیزگاران تهیّه دیده شده است . آن کسانی که در حال خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و تنگدستی ، به احسان و بذل و بخشش دست می‌یازند ، و خشم خود را فرو می‌خورند ، و از مردم گذشت می‌کنند ، و ( بدین وسیله در صف نیکوکاران جایگزین می‌شوند و ) خداوند ( هم ) نیکوکاران را دوست می‌دارد . »
۲۰. ایمان داشتن به خدا و رسول – که از مهم ترین آثار آن انجام اعمال صالح می باشد – موجب غفران الهی می شود.
( سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ) حدید: ۲۱
« بر یکدیگر پیشی بگیرید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن همسان پهنای آسمان و زمین است . برای کسانی آماده شده است که به خدا و پیغمبرانش ایمان داشته باشند . این ، عطاء خدا است ، و به هر کس که بخواهد آن را می‌دهد ، و خدا دارای عطاء بزرگ و فراوان است . »
۲۱. خداوند وعده داده است که مؤمنین و انجام دهندگان اعمال صالح را ببخشد.
( وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ ) مائده: ۹
« خداوند به کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند ، وعده می‌دهد که آمرزش ( او گناهانشان را دریابد ) و پاداش بزرگی ( و ثواب فراوانی ) از آن ایشان باشد . »
۲۲. خداوند مؤمنان حقیقی را می بخشد. کسانی که دارای صفات (ایمان، هجرت، جهاد در راه خدا، پناه دادن به ایمان داران آواره و یاری به اجرای دین خدا) می باشند.
( وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُم مَّغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ) انفال: ۷۴
« بیگمان کسانی که ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و در راه خدا جهاد نموده‌اند ، و همچنین کسانی که پناه داده‌اند و یاری کرده‌اند ، ( هر دو گروه ) آنان حقیقه مؤمن و باایمانند ( و شایسته واژه مهاجر و انصارند و تار و پود جاودانه پرچم اسلامند و ) برای آنان آمرزش ( گناهان از سوی یزدان منان ) و روزی شایسته ( در بهشت جاویدان ) است . »
۲۳. کسانی که در برابر مشقات صابر هستند و ضمناً انجام دهنده ی اعمال صالح نیز می باشند مشمول مغفرت خداوند می گردند.
( إِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ لَهُم مَّغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ ) هود: ۱۱
« مگر کسانی که ( به هنگام شدائد ) شکیبائی کنند ، و ( در وقت خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و مستمندی ) کارهای شایسته و بایسته انجام دهند ، بیگمان آنان بخشایش ( یزدان شامل گناهانشان می‌گردد ) و پاداش بزرگی ( در برابر اعمال صالحه ) دارند . »
( فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ) حج: ۵۰
« کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته بکنند ، آمرزش ( یزدان شامل گناهان ایشان می‌شود ) و رزق و روزی ارزشمند و پاک و فراوانی ( در بهشت ) دارند . »
۲۴. زنان و مردان با ایمانی که دارای صفات زیر هستند: تسلیم به فرمان خدا، ایمان آوردن، اطاعت کردن، تصدیق عملی کردن، صبر نمودن در مشکلات، خدا ترس بودن، اهل صدقه بودن، روزه داران، نگه دارندگان آبروی مردم و ذاکرین خداوند، مشمول مغفرت خداوند می شوند.
( إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَهً وَأَجْراً عَظِیماً ) احزاب: ۳۵
« مردان مسلمان و زنان مسلمان ، مردان باایمان و زنان باایمان ، مردان فرمانبردار فرمان خدا و زنان فرمانبردار فرمان خدا ، مردان راستگو و زنان راستگو ، مردان شکیبا و زنان شکیبا ، مردان فروتن و زنان فروتن ، مردان بخشایشگر و زنان بخشایشگر ، مردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار ، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن ، و مردانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند ، خداوند برای همه آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است . »
۲۵. کسانی که در برابر پیامبر خدا و فرمایشاتش صدایشان را پایین می آورند و آداب پیروی از رهبر را رعایت می کنند، قلبهایشان در امتحان الهی موفق شده است و مغفرت خداوند شامل حالشان می گردد.
( إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ ) حجرات: ۳
« آنان که صدای خود را نزد پیغمبر خدا پائین نموده و آهسته برمی‌آورند ، کسانیند که خداوند دلهایشان را برای پرهیزگاری پاکیزه و ناب داشته است . ایشان آمرزش سترگ و پاداش بزرگی دارند . »
۲۶. کسانی که در غیاب مردم امکان ارتکاب گناه برایشان میسر است(در حالی که خداوند از آن ها غایب است) اما از ترس خداوند بدان نمی پردازند، مغفرت خداوند را شامل می شوند.
( إِنَّ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ لَهُم مَّغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ ) ملک: ۱۲
« کسانی که در نهان ، از پروردگار خود می‌ترسند ، آمرزش و پاداش بزرگ و فراوانی دارند. »
۲۷. کسانی که از ظلم نمودن بر نفس خویش پشیمان شده اند، مشمول مغفرت خداوند می شوند. اما کسانی که در انجام بدی ها تعجیل می نمایند (در حالی که می بایست در نیکی ها جدیت نمایند) دچار عذاب سخت خداوند می شوند.
( وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالسَّیِّئَهِ قَبْلَ الْحَسَنَهِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَهٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ الْعِقَابِ ) رعد:۶
« ( ای پیغمبر ! گمراهی ، مشرکان را بدانجا کشانده است که آنان تمسخرکنان ) از تو بخواهند که بدی ( و بلائی که از سوی خدا ایشان را از آن می‌ترسانی ) پیش از خوبی ( و نعمتی که از سوی خدا بدیشان مژده آن را می‌رسانی ) بدانان رسد ! و حال آن که عذابهای درهم کوبنده و خوارکننده قبل از ایشان بوده است و ( بر سر گذشتگان آمده است و طومار حیات افراد کافر چون ایشان را در هم نوردیده است . ) پروردگار تو نسبت به مردم با وجود ستمهائی که ( با انجام گناه به خود ) می‌کنند بخشنده است ( و در عذابشان شتاب روا نمی‌دارد ) و پروردگار تو دارای کیفر سخت است ( و عقوبت او در انتظار گناهکارانی است که در انجام معاصی پافشاری می‌کنند و از راه اهریمن به راه خدا برنمی‌گردند و از نیکیها اندوخته‌ای برنمی‌بندند ) . »
۲۸. سخنان زشت و آزار دهنده ای که نسبت به پیامبر خدا (ص) گفته می شد رفتاری نادرست بود که مخالفان دین خدا نسبت به تمام پیامبران گذشته انجام داده اند که خداوند در قبال آن برای پیامبران مغفرت و برای مخالفانشان عذاب شدیدی را آماده نموده است.
( مَا یُقَالُ لَکَ إِلَّا مَا قَدْ قِیلَ لِلرُّسُلِ مِن قَبْلِکَ إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَهٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِیمٍ ) فصلت: ۴۳
« از طرف ( کافران و منافقان و جاهلان ) چیزی به تو گفته نمی‌شود ، مگر همان چیزهائی که قبلاً به پیغمبران پیش از تو گفته شده است . ( و چنین نسبتهای ناروائی و سخنان نازیبائی بدیشان داده شده است . خلاصه نه دعوت تو به سوی یکتاپرستی مطلب تازه‌ای است ، و نه تهمت و تکذیب مردمان بی‌دین و بی‌ایمان ) . مسلّماً پروردگار تو دارای آمرزش فراوان ( در حق مؤمنان ) و دارای مجازات دردناک ( در حق کافران ) است . »
۲۹. خداوند در قرآن وعده داده است که مؤمنین و انجام دهندگان اعمال صالح را ببخشد.
( مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَهً وَأَجْراً عَظِیماً ) فتح: ۲۹
« محمد فرستاده خدا است ، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت ، و نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند . ایشان را در حال رکوع و سجود می‌بینی . آنان همواره فضل خدای را می‌جویند و رضای او را می‌طلبند . نشانه ایشان بر اثر سجده در پیشانیهایشان نمایان است . این ، توصیف آنان در تورات است ، و اما توصیف ایشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌های ( خوشه‌های ) خود را بیرون زده ، و آنها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد ، بگونه‌ای که برزگران را به شگفت می‌آورد . ( مؤمنان نیز همین گونه‌اند . آنی از حرکت بازنمی‌ایستند ، و همواره جوانه می‌زنند ، و جوانه‌ها پرورش می‌یابند و بارور می‌شوند ، و باغبانانِ بشریت را بشگفت می‌آورند . این پیشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصیب مؤمنان می‌کند ) تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند . خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می‌دهد . »
۳۰. جنگ نمودن و کشتار در راه خدا موجب مغفرت خداوند می شود (چه کافران کشته شوند و چه کشته نشوند) حتی اگر انسان مجاهد کشته نشود و با مرگ طبیعی بمیرد.
( وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَهٌ مِّنَ اللّهِ وَرَحْمَهٌ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ ) آل عمران: ۱۵۷
« و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید ، مغفرت و مرحمتی ( که شما را در برمی‌گیرد ) بهتر از چیزهائی است که ( آنان در طول عمر ) جمع‌آوری می‌کنند . »
۳۱. خداوند صابران، صادقان، مطیعان، انفاق کنندگان و استغفارکنندگان در سحرگاهان را می بخشد.
( الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ الصَّابِرِینَ وَالصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَالْمُنفِقِینَ وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالأَسْحَارِ ) آل عمران: ۱۶- ۱۷
« و همان کسانی که ( ایمان ، دل آنان را لبریز می‌سازد و فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پرودگارا ! ما ایمان آورده‌ایم ، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش ( دوزخ ) به دور دار . و همان کسانی که ( در راه طاعت و عبادت ، و دوری از گناه و معصیت ، و تحمّل مشقّات و ناملایمات ) بردبار ، و ( در نیّت و کردار و گفتار ) درستکار ، و ( با خشوع و خضوع بر طاعت و عبادت ) مداوم و ماندگار ، و ( از آنچه می‌توانند و بدان دسترسی دارند ) بخشاینده ، و در سحرگاهان آمرزش خواهند . »
برادران و خواهران گرامی، با مراجعه به آیات قرآن معلوم گردید که غفران و بخشش گناهان از طرف خداوند بی رویه و قاعده نیست و از سنت قاطع و روشنی (که همان ایمان و عمل صالح است) پیروی می نماید.
در ضمن این امر نیز مشخص گردید که تنها گناهان لممی بخشیده می شوند نه گناهان مصرانه ی مستمر تا زمان مرگ(که منجر به توبه نشده اند). بر اساس این توضیحات دیگر جایی برای خیال بافی های هواهای نفسانی انسان باقی نمی ماند. پس بایستی هر چه زودتر از انجام گناهان و تقصیرات توبه نماییم و عقیده و رفتار خویش را برابر موازین غفران الهی در قرآن تنظیم کنیم و از خودفریبی بپرهیزیم و به ایمان و عمل صالح روی آوریم، تا خداوند نیز وعده ی خود را (که غفران و دخول در جنت است) در مورد ما محقق نماید.
————————————————
منبع:آسیب شناسی مفاهیم دینی / مؤلف: محمد حامدی / انتشارات: نشر احسان ۱۳۸۸