حکم روزه سالمندان و زنان باردار و شیرده و حک
حکم روزه سالمندان و زنان باردار و شیرده و حکم استعمال بوی خوش در رمضان
دکتر یوسف قرضاوی / مترجم:دکتر احمد نعمتی
سوال_ آیا سالمندان می توانند روزه ماه رمضان را نگیرند؟ در این صورت چه چیزی بر آنان واجب می گردد؟ آیا زن حامله به خاطر ترس از مرگ جنین می تواند روزه ماه رمضان را نگیرد؟ و در این صورت چه چیزی بر او واجب می گردد؟ آیا استعمال عطر و ادکلن در ماه رمضان جایز است؟
جواب: جواب سوال اول این است که برای مرد و زن سالخورده که گرفتن روزه برای آنان مشقت و سختی بسیار به بار آورد، افطار کردن روزه جایز می باشد. همچنین، برای بیمارانی که امیدبه بهبودی ندارند، و بیمارانی که بیماری آنها مزمن باشد، و پزشکان نسبت به معالجه آنان ناتوان باشند، یا از بیماریهای لاعلاج باشد، افطار کردن روزه جایز است، در تمام این موارد یاد شده، برای افطار هر روز پرداخت کفاره به مقدار خوراک یک فرد مسکین بر آنان واجب می گردد، و این عمل نوعی رخصت و آسانگیری از جانب خداوند متعال به شمار می آید؛ چنانگه می فرماید: { یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ} { . خداوند آسایش شما را می‌خواهد و خواهان زحمت شما نیست} بقره/۱۸۵
و می فرماید: { وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ} { و در دین کارهای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است} حج/۷۸.
ابن عبّاس(رض) می گوید:( به انسان پیر و کهنسال اجازه داده شده است در ماه رمضان روزه نگیرد، ولی به خاطر هر روز خوراک یک نفر فقیر را بپردازد، و قضای روزه بر او واجب نیست.) و بخاری با عبارتی نزدیک به این حدیث از ابن عباس روایت نموده است که این آیه درباره سالخوردگان و امثال انها نازل شده است:{ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ} { و بر کسانی که توانائی انجام آن را ندارند ( همچون پیران ضعیف و بیماران همیشگی و کارگرانی که سالیانه پیوسته به کارهای سختی ، مانند استخراج زغال‌سنگ اشتغال دارند ، و زندانیان محکوم به اعمال شاقه‌ای که پیوسته به کار سنگین وادار می‌گردند ) لازم است کفّاره بدهند ، و آن خوراک مسکینی است ( از خوراک متوسّطی که به خانواده خود می‌خورانید و باید در برابر هر روزی یک خوراک متوسّط که بتواند به طور معتدل مسکینی را سیر کند بپردازید ) و هر که کار خیر را پذیرا شود ( و بر مقدار فدیه بیفزاید ، و یا علاوه از روزه فرض ، روزه سنّت نیز بگیرد ) برای او بهتر است.} بقره/۱۸۴
یعنی، هر کس بیشتر از طعام یک مسکین، فدیه پرداخت کند بهتر است ئ باقیات صالحات نزد پروردگار می باشد. بنابراین، زنان و مردان پیر و کهنسال و بیمارانی که امیدی به بهبودی آنان نباشد همگی می توانند روزه ماه رمضان را افطار کنند و در عوض هر روز، طعام یک مسکین را پرداخت نمایند.
راجع به سوال دوم که آیا زن حاملهای که هنگام روزه گرفتن بیم مردن جنینش را داشته باشد، می تواند در ماه رمضان روزه را افطار کند یا نه؟ در جواب می گوییم: آری؟ می تواند روزه را افطار کند؛ بلکه هرگاه در گرفتن روزه مرگ بچه در نظر او قطعی باشد، و یا یک پزشک مومن و خاذق به او چنین هشداری را داده باشد، به خاطر نجات کودک، افطار کردن روزه بر او واجب می گردد. در این ارتباط خداوند متعال می فرماید:{ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَکُمْ} {فرزندان خود را مکشید.} اسراء/۳۱ و انعام/۱۵۱
جان چنین کودکی هم محترم است و نباید هیچ زن و مردی در نگهداری او سهل انگاری نمایند، تا از میان برود. خداوند هیچگاه به بندگانش کارهای طاقت فرسا را دستور نمی دهد؛ و نیز، از ابن عباس روایت شده که آیه { وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ } بقره/۱۸۴ درباره زنان حامله و شیرده نازل شده است.همچنین، هرگاه زنان باردار و شیرده از بابت گرفتن روزه بیم از میان رفتن خودشان را داشته باشند، نظر بیشتر علمای اسامی بر این است که آنان می توانند روزه را افطار نمایند، و فقط قضای روزه بر آنان واجب می گردد، و این دو گروه در این حالت مانند افراد بیمار می باشند. با این تفاوت که هرگاه زنان حامله و شیرده هنگام روزه گرفتن بیم از دست دادن جنین یا کودک خود را داشته باشند، علمای اسلامی پس از آنکه به اجماع افطار روزه را جایز شمردهاند، اختلاف نظر دارند در این که در این حالت قضای روزه واجب است یا فدیه یعنی در مقابل هر روز، اطعام یک مسکین، یا هر دو با هم بر او واجب می گردند. ابن عمر و ابن عباس قائلند به اینکه فقط باید فدیه بدهند، امّا، اکثر علما و فقها قائل به قضای روزه هستند، و بعضی دیگر به جا آوردن قضای روزه و اطعام مسکین، هر دو را بر آنان واجب دانستهاند. به نظر من، زنی که پشت سر هم حاملگی و شیردهی اوقات او را مشغول ساخته است، به طوری که فرصتی برای قضای روزه را نداشته باشد، به این معنی که یک سال حامله است، و یک سال بعد شیرده؛ و به همین طور پشت سر هم یک سال را حامله و یک سال را شیرده می باشد؛ در این صورت، فقط فدیه روزه بر او واجب می گردد. اگر چنین زنی را مکلّف به قضای روزههایی که به خاطر حاملگی و شیردهی افطار نموده است، بنماییم وی، باید چند سال متوالی روزه بگیرد که این کار توأم با سختی و مشقت است، و خداوند متعال سختی و مشقت را برای بندگانش روا نمیدارد. تا اینجا مربوط به سوال دوم بود. و امّا سوال سوم که راجع به استعمال عطر و بوی خوش در رمضان بود؛ باید بگوییم که اسعمال بوی خوش در رمضان جایز است، و هیچ کس استعمال عطر و بوی خوش را مبطل روزه و یا در رمضان حرام ندانسته است. والله اعلم
__________________________________________
منبع: دیدگاههای فقهی معاصر (۱)
مؤلف: د. یوسف قرضاوی
مترجم: احمد نعمتی
ناشر: نشر احسان
نوبت چاپ: اول ۱۳۸۰