مشکلاتی که بر اثر تنبیه کردن ایجاد می شود.

مشکلاتی که بر اثر تنبیه کردن ایجاد می شود.

دکتر دن فونتنل / مترجم: د. مسعود حاجی زاده و اکرم قیطاسی

به طور معمول ارتباط متقابل بین والدین و فرزندان در دوران بلوغ کاهش می یابد زیرا یک سلسله تغییرات طبیعی (دوری از فعالیت های خانوادگی، کاهش ارتباط با خانواده، سپری کردن بیشتر اوقات با دوستان در خارج از خانه) در این سنین اتفاق می افتد. برخی از والدین، رفتارهای ناشایست و اشتباه فرزندان شان را بیش از رفتارهای شایسته و موفقیت های آنان مورد توجه قرار می دهند. این روحیه در دوران بلوغ فرزندان بیشتر ظاهر می شود و نوجوانان شکایت دارند که هر بار که والدین شان صحبتی با آنها می کنند در حال ایراد گرفتن یا نصیحت کردن آنها هستند. این مسأله در اثر کاهش ارتباطات متقابل بین والدین و فرزندان شدیدتر می شود.

منفی بافی و بزرگ نمایی نقاط ضعف فرزندتان، شرایطی فراهم می آورد که د رآن تنها پاداش رفتار نیک فرزندتان این خواهد بود تنبیه نشود. دیدن نقاط ضعف و تنبیه کردن بچه ها لازم است ولی نباید به گونه ای باشد که نقاط قوت و موفقیت های آنها را از نظر پنهان کند. عمده کردن نقاط ضعف نوجوانان موجب پیدایش مشکلاتی می شود که رفتارهای خاص دوران بلوغ را تشدید می کند.

رشد جسمی نوجوانان مانع از مؤثر بودن زور در تربیت آنها می شود

با وجود آن که همه می دانیم کودکان به مرور زمان بزرگ شده و رشد طبیعی می کنند ولی از این واقعیت غافل شده و سعی می کنیم با استفاده از ترس و ارعاب آنها را تربیت کنیم. شما به دلیل اینکه از کودکان قوی تر هستید ممکن است بتوانید با ترس و ارعاب آنها را به انجام کارهایی وادار کنید ولی به تدریج که فرزند شما رشد می کند و به سن بلوغ می رسد برتری جسمی شما کارایی خود را از دست خواهد داد و زدوخورد نیز قادر به کنترل یک نوجوان نیز نخواهد بود در حالیکه سن بلوغ دوره ای است که شما نیاز بیشتری به کنترل فرزندانتان دارید. زیرا آنها به طور معمول ترسی از والدین خود ندارند و با آنها درگیر می شوند.

عصبانیت، کله شقی و تمرد فرزندتان تشدید می شود

رفتارهای یاد شده در سنین بلوغ طبیعی محسوب می شود ولی در صورت عمده شدن نقاط ضعف فرزندتان، این حالات روحی تشدید شده و او را در موضع ضدیت و لجاجت قرار می دهد که در این حال، وی با هر چیزی مخالفت می کند و موجب بروز مشکلاتی د ربین اعضای خانواده می شود.

فاصله والدین و فرزندان بیشتر می شود

نوجوانان به طور معمول علاقه دارند بیشتر اوقات خود ار با دوستان بگذرانند لذا از خانواده خود اندکی فاصله می گیرند. حال اگر برخورد مناسبی با آنها صورت نگیرد، حالت روحی آنها تشدید شده و فاصله شان با دیگر افراد خانواده افزایش می یابد به طوری که کمتر با والدین خود حرف می زنند، بیشتر اوقات را در اتاق خود می گذرانند و سعی می کنند با والدین خود برخورد نداشته باشند.

فرار از مشکلات و اجتناب از برخورد کردن تقویت می شود

همه ما خواهان آن هستیم که از شرایط ایجاد کننده پیامدهای منفی دوری کنیم. اگر در بازی همیشه شکست بخوریم یا هر بار که غذایی تهیه می کنیم مورد انتقاد قرار بگیرد، ممکن است از بازی کردن یا غذا پختن فرار کنیم. نوجوانان نیز چنین حالتی دارند  و هنگامی که با تنبیه  مجازات مواجه می شوند از رفتارهای که موجب تنبیه آنها شده است دوری می کنند. اگر هر بار که فرزند شما چمن ها را کوتاه می کند به او ایراد بگیرید، به جای آنکه کارش را اصلاح کند چمن زنی را ترک خواهد کرد. اگر برای تقویت فرزندتان در انجام تکلیف های درسی سر او داد بزنید و مداوم او را نصیحت کنید، فرزند شما ممکن است در مدرسه رفتن و تحصیل کردن تجدید نظر کند.

رفتارهای چون فرار از خانه، دروغگویی و فرار از حقیقت که بسیاری از مواقع د رنوجوان مشاهده می شود، اغلب در اثر برخورد های نادرست یاده شده با آنها به وجود می آید، از این رو در صورت مشاهده این رفتارها در فرزند خود، برخوردی را که با او داشتید بازنگری کنید، چنانچه شیوه شما بیشتر بر تنبیه و مجازات متکی باشد، چنین واکنش هایی طبیعی خواهد بود.

تنبیه و مجازات ممکن است مؤثر نبوده و وضعیت را وخیم تر سازد

ما به عنوان افراد بالغ، به طور معمول شخصیت دوستان خود را تحلیل کرده و بر اساس این تحلیل باآنها برخورد می کنیم. ممکن است با همه نوباوگان برخورد یکسانی داشته باشیم، مثلا" تنبیه کردن در مورد بعضی کودکان مؤثر است ولی در مورد برخی دیگر کارایی نداشته و وضعیت را بدتر می کند. در مورد کودکانی که روحیه ای سرکش دارند، باید از روش تنبیه اجتناب ورزید و از شیوه جایزه و تسامح استفاده کرد.

عصبانیت، ضدیت و سرکش بودن، روحیاتی هستند که در بیشتر نوجوانان مشاهده می شود

استفاده از روش تنبیه و ترساندن در مورد بسیاری از کودکان کارایی دارد ولی هنگامی که همین کودکان به سن بلوغ می رسند، کارایی این روش ها از میان میرود زیرا شخصیت کودک تغییر کرده است.

مقابله به مثل در نوجوانان

برخی والدین مراجعه می کنند و می گویند « هر بار که پسرم را کتک می زنم او هم با من مقابله می کند» یا « هر بار که سر دخترم فریاد می زنم او هم بر سر من فریاد می زند». پیشنهاد به این والدین این است که پسرشان را کتک نزنندو سر دخترشان فریاد نکشند. رفتار والدین الگوی برای کودکان است.

به این پدیده «تئوری الگو سازی در یادگیری» می گویند که موجب می شود تا کودکان، رفتاری را که از والدین خود آموخته اند در مورد خود آنها به کار ببرند. والدینی که برای ارتباط با فرزندشان از روش های چود داد زدن، دعوا کردن و … استفاده می کنند فرزندان آنها نیز چنین شیوه هایی را در برخورد با والدین، خواهر و برادر و یا دوستان خود به کار می گیرند.

گاهی اوقات نوجوانان رفتاری خاص از خود ظاهر می سازند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند. این پدیده ممکند است به طور ناخودآگاه و یا خود آگاه صورت گیرد اما به هر حال برانگیختن واکنش های خاص در والدین می باشد. در برخورد با چنین مواردی بایدآنها را نادیده گرفت و از روش تسامح استفاده کرد.

تنبیه کردن: نکاتی که باید به خاطر سپرد

تنبیه کردن وسیله ای است که برای تغییر و اصلاح رفتارها مورد استفاده قرار می گیرد. برای این که چنین شیوه ای مؤثر بوده و بر شدت مشکلات نیفزاید، باید به این نکات توجه کرد:

استفاده از تنبیه به همراه سایر روش ها

استفاده از روش هایی چون جایزه و تسامح موجب می شود تا «تنبیه کردن» کارایی مطلوبی داشته باشد. هر چه میزان جایزه و تسامح بیشتر باشد، محروم شدن از آنها (از طریق تنبیه شدن) مؤثر تر خواهد بود.

تعیین انتظارات و قوانین

والدین باید از اظهاراتی مبهم هم چون «می خواهم در مدرسه رفتاری خوب داشته باشی» خودداری کنند و منظور دقیق خود را از «خوب» بودن مشخص سازند. والدین باید از تنبیه بی رویه خودداری کنند و هیچ گاه تصمیم گیری در مورد نوع مجازات را به بعد از ارتکاب خطا موکول نکنند. نوع و نحوه تنبیه باید همزمان به تعیین قانون و قبل از نقض قانون مشخص گردد.

به فرزندتان بگویید برای پایان بخشیدن به دوره تنبیه چه باید بکند

نوجوانان باید بدانند که تا چه مدتی تنبیه خواهند شد و چگونه می توانند از آن رها شوند؛ به عنوان مثال، شما ممکن است فرزند خود را از صحبت کردن با تلفن برای دو هفته منع کنید یعنی مدت تنبیه شدن (دو هفته) را مشخص کنید و یا ممکن است به او بگویید «تا دو روز حق استفاده از تلفن را نداری و پس از آن اگر تکالیف مدرسه ات را بدون هیچ دردسری انجام دادی بعد از شام می توانی از تلفن استفاده کنی». بنابراین، فرزند شما خواهد دانست که چگونه می تواند از تنبیه مذکور رهایی یابد.

سعی کنید با مشاهده نخستین رفتار ناشایست، قانون مجازات  را مشخص سازید

تنبیه کردن به خاطر ارتکاب یک عمل برای نخستین بار، صحیح نیست. در این موارد باید قانون و مجازاتی را برای تکرار آن رفتار در آینده تعیین کرد، مثلا" چنانچه کودکی همیشه سر وقت به خانه می آمده است یک بار به مدت یک ساعت دیر کند، به او بگویید اگر این رفتار تکرار شود فلان مجازات مشخص را خواهی داشت.

از تذکر و اخطار استفاده کنی

بیشتر والدیناین نکته را رعایت می کنند اما لحن تذکر و اخطار آنها با داد زدن، غر زدن و عصبانیت همراه است. تذکر و اخطار اگر با آرامی و احترام باشد می تواند به حل مشکلات رفتاری کمک نماید. رویدادها می توانند به عنوان یک اخطار و یاد آوری مورداستفاده قرار گیرند: «موی خود را باید تا ساعت ۷ عصر روز جمعه کوتان کنی» زمان و روز در این جمله از نشانه های اخطاری هستند. «قبل از این که برنامه مورد علاقه ات را تماشا کنی، باید اتاقت را مرتب کنی»، « بعد از خوردن شام باید آشغال ها را بیرون بگذاری». والدین می توانند از رویدادها به عنوان اخطار دهنده و یادآور استفاده کرده و خودشان به طور مستقیم تذکر ندهند. بیان جملاتی چون « تا سه می شمارم…»، « اگر دفعه بعد این کار را انجام دهی …» نیز انواع دیگری از نشانه های مؤثر اخطاری هستند.

از ابراز جملاتی چون « همین الان باید لباس ها را اتو کنی» اجتناب کنید و به جای آن بگویید « تا عصر وقت داری که لباس ها را اتو کنی». به عبارت دیگر در مورد درخواست خود انعطاف داشته باشید و به فرزندتان فرصت دهید، اگر در موعد مقرر وظیفه یاد شده را انجام نداد، تنبیهی را که مشخص کرده اید، به کار ببرید.

مشخص کردن نوع مجازات برای هر فرد

وقتی می خواهید مجازات فرزندتان را تعیین نماید به دلبستگی های او که ممکن است با کدکان دیگر تفاوت داشته باشد توجه نماید.

به جای تنبیه فرزند خود، رفتار او را تنبیه کنید

اگر فرزندتان نمره خوبی در یک درس کسب نکرد، این بدان معنا نیست که او کودن است، شاید او برای امتحان آمادگی نداشته است. اگر کودکی برادر خود را کتک زد نمی توان گفت او آدم شرور و خودخواهی است، فقط می توان گفت رفتار قابل قبولی نداشته است.

آرام باشید

گفتن این عبارت بسیار آسان تر از عمل کردن به آن است. هرگاه فرزندتان را تنبیه می کنید خونسردی و آرامش خود را حفظ کنید و برخوردی کینه ای با او نکنید. اگر او را از امتیازی محروم کرده اید دیگر غرنزنید و او را نصیحت نکنید، یعنی در مجازات او افراط نکنید.

از روش تنبیه کردن به طور افراطی استفاده نکنید

مجازات باید به یک رفتار خاص محدود باشد. مثلا" محروم کردن فرزندتان د راستفاده از موتور سیکلت باید واکنش یک رفتار خاص بوده و در مورد هر رفتار ناشایستی تکرار نشود زیرا او به استفاده نکردن از موتور عادت کرده و حالت تنبیهی این اقدام از بین خواهد رفت.

مجازات را تأخیر نیندازید

مؤثر بودن استفاده از تنبیه به این بستگی دارد که زمان انجام آن چقدر از ارتکاب یک رفتار ناشایست فاصله داشته باشد. شدت و طول دوره مجازات نسبت به سرعت انجام مجازات ازاهمیت کمتری برخوردار است.

کارایی یک مجازات به شدت و طولانی بودن آن بستگی ندارد

کارایی استفاده نامرتب از مجازات های شدید و طولانی بسیار کمتر از مجازات های کوچک و فوری است. طول دوره تنبیه به این بستگی دارد که یک رفتار ناشایست، چه موقع تعدیل شده و یا چه زمانی فرزند شما به آن تنبیه خاص اهمیت نمی دهد.

__________________________________________

منبع: کلیدهای رفتار با نوجوانان

مؤلف: دن فونتنل

مترجم: د. مسعود حاجی زاده و اکرم قیطاسی

انشارات: صابرین/تهران ۱۳۸۱