چرا حال و هوای این روزها هیچ شباهتی به زمستان ندارد؟!

چرا حال و هوای این روزها هیچ شباهتی به زمستان ندارد؟!

✍️ عبدالرحمن ابراهیمی

در حالیکه دانشمندان حوزه اقلیم و هواشناسی از دهه های گذشته ناهنجاری های جهانی در تغییرات دما و بارش را هشدار داده و بر لزوم توجه به تغییر درجه حرارت کره زمین و نیز نزولات آسمانی و تاثیر آن بر زندگی بشر، تاکید داشته و در راستای کنترل اثرات منفی این ناهنجاری های اقلیمی بر زمین و موجودات آن، نشستها و کنفرانس بین‌المللی متعددی را برگزار نموده و راهکارهایی را ارائه داده اند، تنها چند سالی است که این ناهنجاری ها در بسیاری از مناطق جهان برای عموم محسوس تر شده و با وجود این احساس عمومی بر تغییرات اقلیمی به ویژه در پارامترهای جوی دما و بارش از سالهای گذشته، امسال این روند برای جامعه ما مشهودتر گشته و با گذشت حدود یک ماه از فصل زمستان، بارشها و دماهای ثبت شده در این روزها و تفاوت فاحش آن با داده ها و اطلاعات سالهای قبل، تعجب مردم را برانگیخته و سوالاتی از چرایی این تغییرات در جامعه مطرح شده است.

همچنانکه اشاره شد، نه سرمای امسال و نه میزان بارندگی و نوع آن طی یکماهه اخیر، هیچکدام شباهتی با دما و بارشهای زمستانی نداشته و برخلاف تصور عموم و یا اعلام برخی از رسانه ها و اشخاص مبنی بر در پیش بودن زمستانی سخت و پربارش، دماهایی بالاتر از نرمال و بارشهایی نامناسب و بسیار کمتر از نرمال در غالب نقاط کشور و به ویژه در منطقه ما به ثبت رسید و البته سازمان هواشناسی کشور، برای زمستان امسال در بیشتر نقاط، دماهای تا ۱/۵ درجه سلسیوس بیشتر از نرمال را پیش بینی کرده و بنابر اعلام “رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی”، بیش از ۹۰ درصد مساحت ایران دچار خشکسالی بلندمدت است و براساس شاخص ( ۱۲ ماهه SPEI) اغلب مناطق و استان‌های کشور با درجات مختلفی از خشکسالی درگیر هستند.

اما در پاسخ به اینکه چرا در ایران و بیشتر نقاط زمین الگوهای هواشناختی، ماهیت فصل ها و حتی الگوی زندگی جانوران از گیاهان و حیوانات تغییر پیدا کرده است؟ و ساده تر در مورد کشورمان و منطقه، چرا این روزها از نظر درجه حرارت و بارش هیچ شباهتی به زمستان ندارند؟ باید گفت که تغییرات آب و هوایی به ویژه در حوزه دما و وضعیت بارش تازگی نداشته و سالهاست که این ناهنجاری ها دانشمندان را نگران کرده است. در مورد درجه حرارت باید گفت که طبق آمارهای ثبت شده از دمای سطح کره زمین طی ۱۰۰ سال گذشته، سطح زمین به طور غیرطبیعی حدود ۰٫۷۴ درجه سلسیوس گرم‌تر شده و براساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی ” WMO ” تنها در سال ۲۰۱۶ که از آن به عنوان گرمترین سال تاریخِ ثبت دمای سطح زمین نام برده شده است، دمای زمین به طور متوسط حدود ۱ درجه سلسیوس نسبت به گذشته افزایش داشت که پیش بینی های این سازمان بین المللی در مورد تداوم گرمای غیر منتظره زمین در سال ۲۰۱۷ نیز تحقق پیداکرد. آمارها نشان می دهد که از سال ۱۸۸۰ اندازه‌گیری دمای هوای کره زمین آغاز شده‌ و این روند هنوز هم در ایستگاههای هواشناسی نقاط مختلف جهان در حال انجام است و اکنون زمین شاهد رکورد بی‌سابقه «گرم‌شدن» بوده که از آن به عنوان “گرمایش جهانی” یاد می شود و به گفته متخصصان، در صورت عدم کنترل روند گرمایش کره زمین و تداوم این ناهنجاری تا پایان قرن ۲۱، خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک دور از انتظار نخواهدبود.

در واقع “گرمایش جهانی” یا گرمایش زمین نام پدیده‌ای است که منجر به افزایش میانگین دمای سطح زمین و اقیانوس‌ها شده‌ و این پدیده از نیمه قرن گذشته سرعت گرفته و اکنون تاثیرات آن به طور مشهود قابل رویت است. از تاثیرات بارز پدیده “گرمایش جهانی” تغییرات آب و هوایی است که تنها مختص ایران یا منطقه نبوده و وضعیت جوی در سراسر جهان را دستخوش تغییراتی نموده که ثبت دماهای بالاتر از نرمال و غیر طبیعی و زمستان بدون برودت و بارش در ایران و منطقه و سرمای طولانی با بارشهای چشمگیر در اروپا و یا بارش برف در صحرای آفریقا برای دومین سال پیاپی، از جمله مثالهایی برای اثرات این پدیده جهانی در حوزه هواشناسی است. با این توصیف گرمایش زمین فقط سبب خشکسالی نخواهدشد بلکه اغلب کارشناسان اقلیمی معتقدند که این روند می‌تواند به وقوع خشکسالی‌، سیل‌، بادهای گرم و توفان‌های مهیب منجر شود. از دیگر اثرات “گرمایش جهانی” ذوب شدن یخ ها و یخچالهای دائمی قطبین، بالا آمدن آب دریاها، و در نتیجه به زیر آب رفتن مناطق ساحلی و جزایر و رقیق‌شدن آب اقیانوس‌ها و در نتیجه افزایش مجموع بارندگی در تمام جهان است لیکن ظاهراً سایر عوامل مختلف دیگر با عامل جهانی دست به دست هم داده اند تا قرعه و روی سکه ی اثرات ناشی از افزایش گرمای زمین که همان گرمای ناهنجار و کمبود بارندگی ها و وزش تندبادهای ناگهانی است، به نام ایران و منطقه بیفتد.

براساس گزارش هیئت بین المللی تغییرات آب‌وهوایی (IPCC)، تغییرات جوی که در سراسر جهان مشاهده می‌شود به احتمال زیاد ناشی از عواملی است که بشر در آن‌ها دست دارد و مرکز ملی علوم آمریکا نیز فعالیت انسان‌ها و تولید گازهای گلخانه‌ای را علت اصلی این پدیده معرفی می‌کند. پس بی گمان انسان در آنچه امروزه به عنوان گرم شدن جهانی از آن یاد می‌شود، نقش مؤثری داشته و دخالت و برداشت بی رویه در طبیعت، باعث دگرگونی عظیمی شده که غیر قابل انکار بوده و تحقیقات مختلف در حوزه اقلیمی این مهم را به اثبات رسانده و یکی از مهمترین این دلایل نیز استفاده از سوخت های فسیلی بوده که دی اکسید کربن، متان و دیگر گازهای گلخانه ای را وارد جو می کند و همین ارتباط مستقیم بین افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در اتمسفر، با گرم شدن کره زمین نیز اثبات شده است.

با وجود پیامدهای مختلف گرمایش جهانی از جمله: افزایش متوسط درجه حرارت زمین طی سالهای گذشته و متعاقب آن ذوب شدن یخ ها و تبخیر آب اقیانوسها و دریاها، رویدادهای شدید آب و هوایی همانند تغییر ماهیت فصول و سرما و گرما و در نتیجه افزایش تندبادهای لحظه ای و توفان و ایجاد خشکسالی و یا بارشهای سیل آسا، افزایش رعدوبرق در اثر گرمایش زمین، کاهش نزولات جوی به شکل برف در فصل زمستان و نیز سایر اثرات زیست محیطی بر روی انسان و جانوران؛ و از طرفی گمانه زنی های دیگری همچون تاثیر امواج مختلف بر روی ابرها و دست داشتن برخی کشورها در عقیم نمودن ابرهای بارشی قبل از خروج سامانه ها از مرزهای جغرافیای سیاسی و نیز عوامل محلی همچون تصاعد گاز متان از دریاچه ارومیه و روند خشکیدن آن به ویژه در شمالغرب ایران، به عقیده برخی از دانشمندان، تغییرات اقلیمی در تاریخ کره زمین وجود داشته است و این نوسانات به طور چرخه ای تکرار می شوند. این محققان معتقدند که افزایش حرارت در سال‌های اخیر را می‌توان به فعالیت‌های خورشیدی و تابش آن نسبت داده و می گویند تصاعد دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای گلخانه‌ای کمتر از آن است که تغییرات مشاهده شده را توجیه نماید. آمارها و داده های هواشناسی و حتی وقایع تاریخی نیز حاکی از نوسانات اقلیمی طی دهه های اخیر در کشور و منطقه بوده که می تواند تاییدی بر نظرات محققان فوق باشد اما قدر مسلّم، کمبود و یا نبود آمارها و اطلاعات جوی و اقلیمی درازمدت در ایران و منطقه، تخمین زمانی این چرخه خشکسالی که از چندین سال گذشته آغاز شده است را با مشکل مواجه ساخته و به عبارت ساده تر، نمی توان به قطعیت عنوان کرد که خشکسالی و کمبود بارندگی و افزایش درجه حرارت، چقدر به طول خواهد انجامید.

در هرصورت با توجه به آنچه بیان شد، به نظر می رسد روند تاثیرات تغییر آب و هوا در زمین و به ویژه در ایران ادامه داشته باشد که می طلبد همگان به ویژه دولتمردان و صاحبان امر، با مدیریت و برنامه‌ریزی و استعانت از نظرات کارشناسان و با توجه به نقش بی بدیل و انکارناپذیر هواشناسی، عصر جدیدی را پایه گذاری کرده تا تبعات منفی ناشی از این مخمصه های اقلیمی را به حداقل رسانده و در جهت برون رفت کشور از بحرانهای بعدی و کنترل پدیده گرمایشی و تغییرات آب و هوایی و تاثیرات منفی آن، با افزایش آگاهی‌های عمومی، بهینه سازی مصرف انرژی، ایجاد هرچه ببشتر فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از انرژی‌های نو، ارزان و جایگزینِ سوخت‌های فسیلی مانند باد و خورشید، تلاشی مدبّرانه نمایند.
اما نکته آخر: فارغ از علل اصلی این ناهنجاری ها و تغییرات اقلیمی، پر واضح است که مرجع اصلی اعلام پیش بینی ها و نیز آمارها و داده های جوی، سازمان هواشناسی کشور و زیرمجموعه های آن بوده و چنانچه خطا و اشتباهی هم در پایش پدیده ها و اطلاعات هواشناسی رخ دهد، این سازمان است که پاسخگو خواهدبود. پافشاری برخی از نهادهای موازی در سال گذشته بر درگیر شدن کشور با “پدیده النینو” و تبعات منفی ناشی از این اعتقاد و اطلاع رسانی در جامعه و پیش بینی و تاکید راسخ سازمان هواشناسی بر عدم تاثیر ایران از این پدیده و یا برخلاف فرضیه برخی رسانه ها و مصاحبه اشخاصی مبنی بر اینکه زمستان ۹۶ سخت و پربارش خواهدبود، پیش بینی های سازمان هواشناسی از چند ماه قبل که در مجموع انباشت بارش تا پایان سال را کمتر از نرمال و درجه حرارت را بالاتر از نرمال اعلام کرده است، مشخص می سازد که با پیشینه شفاف، علمی و تخصصی هواشناسی کشور، باید بر این امر پافشاری و تاکید گردد که جامعه و نهادهای مختلف بخش خصوصی و دولتی، همچنان این سازمان را مرجع اساسی و اصلی تحلیل و پایش عناصر جوی دانسته و در راستای مدیریت بحرانهای ناشی از مخاطرات جوی، با استناد به پیش بینی ها، هشدارها و اطلاعات آماری آن، مدیریت جامعه را به سمت توسعه پایدار و پیشرفت روزافزون یاری نمایند.

✍️ عبدالرحمن ابراهیمی
رئیس اداره هواشناسی سینوپتیک شهرستان پیرانشهر