مودودی، حسن البنا و اخوان المسلمین !

مودودی، حسن البنا و اخوان المسلمین !

نویسنده: مهدی تیموری بازگری   

در بسیاری از نوشته ها به اشتباه مودودی را جزء اخوان المسلمین ذکر کرده اند یا تأکید شده که مودودی متأثر از اخوان المسلمین بود. به عنوان مثال علی اصغر حلبی، مودودی را در کنار سید قطب از پیروان نامدار اخوان می داند. در این خصوص باید گفت گرچه اخوان المسلمین و جماعت اسلامی مودودی در بیشتر افکار و اهداف شبیه به هم هستند، امام بنا مثل مودودی به خلافت معتقد است و اسلام را رسالتی کلی، عام، و جهانی می داند که وابسته به قومیت، زبان، سرزمین، و ملت، و بویژه زمان و مکان خاصی نیست.

 اهداف اخوان المسلمین مبنی بر آزاد کردن عالم اسلامی از بیرق هر نوع استعمار خارجی و اقامه دولت اسلامی که با حکم شرعی خداوند باشد نیز با اهداف مودودی و جماعت اسلامی یکی است. اما این اشتراک ها دلیل بر تأثیرپذیری نیست بلکه ناشی از شرایط یکسان محیط فکری و اجتماعی رهبران آن دو می باشد. وضعیت عمومی جهان اسلام، نفوذ استعمار غرب در کشورهای اسلامی، وجود دیکتاتوری هایی مشابه در پاکستان و مصر و بالاخره معاصر بودن رهبران این دو حرکت باعث شده تا افکار آنها در مسیر مشابه سوق داده شود. از طرف دیگر حسن البنا نماینده مکتب فکری رشید رضا و عبده است در حالی که مودودی نماینده مکتب شاه ولی الله دهلوی است.

رأفت یحیی در این زمینه می نویسد: اگر حرکت اخوان المسلمین در مصر به عنوان مادر بسیاری از حرکت های اسلامی جهان عرب مطرح است جماعت اسلامی مودودی به عنوان مادر حرکت اسلامی کشورهای جنوب آسیا مطرح است. بی شک اوضاع داخلی کشورهای اسلامی و موضع استکبار جهانی در قبال جهان اسلام، دو عامل اساسی و زیربنایی در تأسیس این دو حرکت بودند که شرایط و اوضاع مشابه، رهبران آنها( بناء و مودودی) را برانگیخت که بدون اطلاع از یکدیگر اقدام به تأسیس دو حرکت مشابه نمایند.

لذا مودودی را در شکل گیری افکار و تشکیل جماعت اسلامی نمی توان متأثر از حسن البنا و اخوان دانست. اما بعد از آن و در دوره های بعدی می توان نوشته الجهنی را قبول کرد که اخوان المسلمین و جماعت اسلامی از همدیگر تأثیر و تأثر یافته اند. البته تأثیر مودودی بر متفکرین بعدی اخوان نظیر سید قطب بیشتر از تأثیر اخوان بر مودودی بوده است.

علاوه بر موارد ذکر شده همکاری مودودی با برخی جریانات معاصر مانند همکاری وی با علما در دهه ی ۱۹۲۰ م. و تحصیل در مکتب تحصیلی دیوبند یا در شکل گیری اندیشه های مودودی نادیده گرفت.

در پایان و از همه مهم تر نباید از تأثیر سید جمال بر افکار مودودی غفلت نمود. اگرچه مودودی نام سید جمال را به کثرت نام ابوحنیفه و ابن تیمیه و… ذکر نمی کند اما در نگاه کلان و به خصوص عرصه سیاسی هنگامی که نظام خلافت راشده را مطرح می کند نشان می دهد که تأثیر یافته و ادامه دهنده ی راه سید جمال است.

_____________________________
منبع: نقد و بررسی اندیشه های ابواعلی مودودی / نویسنده: مهدی تیموری بازگری  / انتشارات:نشر احسان-۱۳۸۸