دو رکن بنیادین امر به معروف و نهی از منکر

دو رکن بنیادین امر به معروف و نهی از منکر

نویسنده: امام حسن البنا / مترجم: یاسین عبد

(‏ کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْراً لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ ‏)- ( آل عمران ۱۱۰ )

‏شما ( ای پیروان محمّد ) بهترین امّتی هستید که به سود انسانها آفریده شده‌اید ( مادام که ) امر به معروف و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا ایمان دارید . و اگر اهل کتاب ( مثل شما به چنین برنامه و آئین درخشانی ) ایمان بیاورند ، برای ایشان بهتر است ( از باور و آئینی که برآنند . ولی تنها عدّه کمی ) از آنان با ایمانند و بیشتر ایشان فاسق ( و خارج از حدود ایمان و وظائف آن ) هستند .‏

یکم: امر به معروف( دعوت و فراخوانی مردمان به شایست ها).

اسلام بیداری دل و احساسات نازک اندیشانه و بیداری وجدان را پایه ی اصلاح فرد دانسته است و هیچ گاه از آنها غافل نشده است و کلیه ی حرکات و سکنات آن را مد نظر داشته است و در همین راستا ارشاداتی را که در قوانین، مورد غفلت قرار گرفته و بدان ها توجهی نشده مورد دقت قرار داده و در قانون گذاری خود، شخص را به سختی و مشقت نیفکنده و از پاسداری و پاسبانی از او کوچک ترین کوتاهی و اهمالی نکرده است این دیده بان شب زنده دار و آگاه و هوشیار هیچ گاه و در هیچ شرایط و اوضاع و جایگاهی از او جدا نمی گردد و امورات او را دقیق و منظم رصد می کند و با معیارهایی بسیار دقیق و حساس آنها را می سنجد و برای او میان خیر و شر تفکیک قایل می شود و آن گاه که تفکر یا کار خیری را انجام دهد با خوشحالی و شادمانی و با آرامش خاطر و سلامت پاداش روز رستاخیز را برای او اعلام می دارد و اگر از راه حق و درست منحرف گردد یا راه هدایت را گم کند آتش دوزخ و شعله های سوزان و فروزان آن را برای او در نظر گرفته است البته می تواند با مجازات هایی این جهانی چون قصاص و حلالیت طلبیدن که کمتر از اعدام هم نیست خود را از آتش دوزخ وارهاند. در داستان ماعز و أبی لبابه انصاری پندها و یادآوری هایی برای ما مسلمانان وجود دارد که پیامبر(ص) فرمود: « به دلت مراجعه کن، اگر چه این و آن برایت سخنان متفاوت و مختلف بگویند.»

پایه ی این بیداری در روان خود مؤمن، شناخت خداوند مهربان مهرورز است که پشتیبان کسی است که از خداوند مهربان درخواست یاری و کمک بنماید و با نور هدایت او راهش را روشن و منور گرداند و ایمان راستین در تحت حمایت خداوند مهربان است. کسی که احساس مراقبت خود را درک نماید به نیکویی می تواند به مراقبت نفس خود بپردازد و در این حالت است که فرد به مقام و مرتبه ی احسان نایل می گردد و مرتبه ی احسان نیز حالتی است که: « به گونه ای خداوند مهربان را بندگی و عبادت نمایی گویی اینکه او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.»

دوم: نهی از منکر( باز داشتن مردمان از کردارهای ناشایست).

رکن دوم بیداری توده ی مردم و افکار عمومی و پایداری معروف در عرصه ی اجتماع و مرزبندی خیر و نیکی و شر و بدی در عرصه ی جامعه و زندگی روزمره و فراخوانی به سوی خیر و پیشرفت و پیشبرد آن و منع کردن و روی گردانی از شر و سعی در ریشه کنی و نابود سازی و ایجاد حس تنفر از آن در عرصه ی جامعه است پس اگر این مفاهیم و معانی والا در جامعه ای نهادینه شود شهروندان آن جامعه به صورت جدی در رفتارها و هنجارهای خود بدان ها پای بند می شوند و از انجام آنها روی گردان نمی شوند و هیچ گاه به راه گمراهی و انحراف نخواهد رفت و هیچ گاه نیز دچار کمترین افراط و تفریط نخواهد شد. و اگر روزی یکی از آنها مرتکب اشتباه یا خطایی شد و عملی ضد هنجار را انجام داد و از راه راست کمی منحرف گشت این عمل ضد هنجار و خطا در سرشت او وجود ندارد و وجدان بیدارش او را آگاه می سازد و بیداری و توجه افکار عمومی و نازک اندیش های آنها فرد را به راه راست باز می گرداند و او را از چنگال شر رهایی می بخشد. و این آن چیزی است که در گفتمان اسلامی از آن تعبیر به امر به معروف و نهی از منکر شده است و خداوند مهربان در قرآن کریم ملت و جوامع را به میزان آن می سنجد اگر به آن پای بند بودند و خود را بدان آراسته کرده بودند خداوند مرتبه و جایگاه آنها را فزونی می بخشد و آنها را بهترین ملت ها در میان دیگران قرار می دهد:

(کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْراً لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ ‏)

 ‏شما ( ای پیروان محمّد ) بهترین امّتی هستید که به سود انسانها آفریده شده‌اید ( مادام که ) امر به معروف و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا ایمان دارید . و اگر اهل کتاب ( مثل شما به چنین برنامه و آئین درخشانی ) ایمان بیاورند ، برای ایشان بهتر است ( از باور و آئینی که برآنند . ولی تنها عدّه کمی ) از آنان با ایمانند و بیشتر ایشان فاسق ( و خارج از حدود ایمان و وظائف آن ) هستند .‏

و اگر ار ادای این واجب و وظیفه ی خود و نقش بسزایی که در زندگی جوامع و ملت ها دارد، کوتاهی کنند قرآن کریم به شدت آنها را مورد سرزنش و نکوهش قرار می دهد و می فرماید:

(لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذَلِکَ بِمَا عَصَوا وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ ‏)(کَانُواْ لاَ یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ ‏)آیه ی ۷۸-۷۹ المائده

(‏کافران بنی‌اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم لعن و نفرین شده‌اند . این بدان خاطر بود که آنان پیوسته ( از فرمان خدا ) سرکشی می‌کردند و ( در ظلم و فساد ) از حدّ می‌گذشتند)(‏آنان از اعمال زشتی که انجام می‌دادند دست نمی‌کشیدند و همدیگر را از زشتکاریها نهی نمی‌کردند و پند نمی‌دادند . و چه کار بدی می‌کردند !  ( چرا که دسته‌ای مرتکب منکرات می‌شدند و گروهی هم سکوت می‌نمودند ، و بدین وسیله همه مجرم می‌گشتند ) .‏

پیامبر رحمت(ص) نیز در این باره می فرماید: « فردی سست عنصر (إمعه) نباشید! چرا که فرد سست عنصر می گوید: اگر مردم نیکی کردند، من نیز نیکی می کنم، و اگر بدی کردند من نیز بدی می کنم، بلکه می فرماید: چنین باشید هر گاه مردم نیکی کردند شما نیز نیکی کنید و هر گاه بدی کردند شما آنان را راهنمایی کنید و نیک خواه آنان باشید.»

پیامبر رحمت(ص) این معنا را در تصویری دقیق و تازه ترسیم می کند و پرده از ادعاهای مفسدانی که امروزه با نام آزادی های شخصی سعی در تضعیف روحیه اراده ی جامعه بر افراد آن دارند، بر می دارد و می فرماید:« مثال کسانی که حدود الهی را بر پا می دارند به سان گروهی است که در یک کشتی نشسته اند و گروهی در طبقه ی فوقانی و گروهی در طبقه ی زیرین آن ساکن شده اند، گروهی که در طبقه زیرین ساکن هستند می گویند: بهتر است ما در محل خود سوراخی ایجادکنیم و از طریق آن آب برداریم. اگر این گروه را به حال خود رها سازند جملگی آنها هلاک خواهند شد اما اگر از کار آنها جلوگیری کنند جملگی آنها نجات پیدا خواهند کرد.»

هم چنین مراتب فتنه را به تصویر می کشد و کوتاهی مردمان را در باره ی این معنا در حدیثی دیگر بیان می دارد و می فرماید:« آن گاه که زنانتان بر شما بشورند و جوانانتان نیز هرزه شوند و جهاد و تلاش در راه خدا را ترک کنید، احوال شما چگونه خواهد بود؟! پرسیدند: ای رسول خدا (ص) چنین چیزی چگونه ممکن است؟! فرمود: آری به خداوند سوگند! رویدادهایی از این ها سخت تر نیز بر شما روی خواهد داد وقتی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید. پرسیدند: ای رسول خدا (ص) چنین چیزی چگونه ممکن است؟! فرمود: آری به خداوند سوگند رویدادهایی از اینها سخت تر نیز بر شما روی خواهند داد وقتی که معروف در میانتان منکر و منکر در میانتان معروف شود. پرسیدند: ای رسول خدا(ص) چنین چیزی چگونه ممکن است؟! فرمود: آری به خداوند سوگند رویدادهایی از اینها سخت تر نیز بر شما روی خواهد داد وقتی که شما را به منکر امر کنند و از معروف بازدارند. پرسیدند: ای رسول خدا(ص) چنین چیزی چگونه ممکن است؟! فرمود: آری به خداوند سوگند رویدادهایی از این سخت تر نیز بر شما روی خواهد داد، خداوند مهربان می فرماید: عهد بسته ام که آنان را دچار فتنه هایی سخت بکنم، برتوست به خاطر عهد و پیمانی که داری آنها را از سرگشتگی و پریشانی خاطری به شکیبایی و صبر دعوت نمایی.»

نخستین پیآمد کوتاهی در انجام واجبات گرایش زنان به سوی فساد و بدکارگی است که جوانان نیز در پی آنان می روند. بنابراین اگر از انجام واجبات اهمال شود مردان فاسد می شوند و مردان نیز از امر به معروف و نهی از منکر سکوت می کنند و بلکه منکر را معروف و معروف را منکر به حساب می آورند و به اولی امر و سفارش می کنند و از دومی باز می دارند بنابراین چون در پی فتنه می روند خداوند مهربان نیز از آنها خشمگین می شود، پس ای پیامبر(ص) آنها را از سرگشتگی و پریشان حالی به شکیبایی دعوت کن.

ای مسلمانان! دل هایتان را با ایمان به خداوند مهربان و مراقبت او زنده نگه دارید و با امر به معروفو نهی از منکر سلامت جامعه و دیارتان را بیمه و تضمین کنید چرا که امر به معروف و نهی از منکر در رکن مصلحت و بهینه سازی جامعه است.

——————————–

نام کتاب: گفتارهایی در اخلاق و تربیت ( امام حسن البنا) / تحقیق و گردآوری: عصام تلیمه / مترجم: یاسین عبد