تمرکز بر جنبه روحی سنگ زیربنای پرورش
تمرکز بر جنبه روحی سنگ زیربنای پرورش
منیر محمد غضبان
در مرحله ی تربیت و شخصیت سازی، هیچ چیزی به
اندازه ی تمرکز بر عبادت و طاعت و سنت ها، بر نفس مؤثر نیست. عادت دادن نفس بر
عبادت دادن نفس بر عبادت و طاعت و سنت ها، قلب انسان را با خداوند پیوند می دهد و
همت او را از محنت و بلا بزرگتر، بر فقته مقاوم تر و بر حق پایدارتر می سازد.
مرحله ی عبادت و
پرداختن به یاد خدا و برخاستن شب برای نماز مرحله ی تکوین و تربیت است.
بزار ار محمدبن عقیل
بن جابر روایت کرده است:« قریشی ها در دارالندوه گرد آمدند و گفتند: برای این مرد
نقشه ای بکشیم که مردم از او دوری گیرند و او را در انزوا قرار دهیم . برخی گفتند:
او را کاهن بنامیم، عده ای جواب دادند: کاهن که نیست . برخی گفتند:اورا دیوانه مطرح کنیم . گفتند:
دیوانه هم که نیست؛ برخی گفتند: ساحر و دیگران جواب دادند ساحر هم نیست و مشرکان
بر چیزی موافقت نکردند و متفرق شدند هنگامی که این خبر به پیامبر رسید، جامه را بر
خود فرو پیچید و ردای شب بر سر کشید. جبرئیل نزد او آمد و در سوره ی مزل و مدثر
پیام خدا را به او ابلاغ کرد»
همچنین امام احمد از
عایشه روایت کرده است:
«خداوند در ابتدای این
سوری برخاستن برای نماز شب را واجب کرد. پیامبر و یارانش یک سال تمام به حدی نماز
شب خواندند که پاهایشان ورم کرد و خاتمه آن سوره را دوازده ماه در آسمان نگه داشت
و در نهایت با نزول خاتمه، نماز شب را بر مسلمانان تخفیف داد و نماز شب از مقام
واجب بودن به مقام سنت نزول کرد».
و برخاستن واجب در شب
ابتدا یک دوره خودسازی و تمرین فشرده برای التزام و اطاعت فرمان خداوند قادر متعال
بود که یک سال کامل طول کشید و قرآن نظر مسلمانان را به این حقیقت فرا خواند:
(یَا أَیُّهَا
الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلا قَلِیلا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلا
أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلا إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ
قَوْلا ثَقِیلا إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِیلا
إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلا)مزمل/۱-۷
«ای جامه به خود
پیچیده! به پا خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا از آن بکاه یا بر آن بیفزای و
قرآن را شمرده شمرده بخوان.در حقیقت ما بزودی بر تو گفتاری گرانبار القا می
کنیم.قطعا” برخاستن شب، رنجش بیشتر و سخن گفتن در آن راستین تر است. و تو را
در روز آمد و شدی دراز است».
هدف فقط قیام شب نیست
و هدف خداوند زحمت و رنجش بندگان نیست، بلکه آن تربیت ایمانی در پیوند و رابطه ی
محکم با خداوند قادر متعال و وسیله ی نزدیک شدن با او و یاد خداوند و پرداختن به
ذکر و توکل بر اوست.
(وَاذْکُرِ اسْمَ
رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلا رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لا
إِلَهَ إِلا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلا )مزمل۸/۹
«و نام پروردگار خود
را یاد کن و تنها به او بپرداز. پروردگار خاور و باختر، خدایی جز او نیست،پس او را
به عنوان کار ساز خویش اختیار کن».
تنها اسلحه مؤمن در
نبرد، یاد خدا، ذکر خدا، توکل و عبادت است.همان است که مؤمن را به صبر بر بلا و
تحمل آزار و اذیت ها و سبک شمردن اهانت ها مسلح می کند و در این مرحله مسلمان را
به خویشتن داری و عدم برخورد مستقیم فرا می خواند:( وَاصْبِرْ عَلَى مَا
یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلا وَذَرْنِی وَالْمُکَذِّبِینَ أُولِی
النَّعْمَهِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِیلا)مزمل۱۰/۱۱
«و بر آنچه می گویند
شکیبا باش و از آنان با دوری گزیدنی زیبا فاصله بگیر و مرا با تکذیب کنندگان
توانگر واگذار و اندکی مهلتشان ده».
دعوتگران راه خدا که
پرچم دعوت به سوی خدا را برداشته اند و در راه آن رنج و فشار و آزار می بینند چقدر
نیازمند این سلاح مخصوص هستند که قدم و قلب های آنان را ثابت کند!
و اگر چنانچه حرکت
اسلامی در چنین مرحله ای به جنبه ی عبادی روحی وقیامپی در پی و مستمر شب و دوره
های تکراری احیاء شب اهمیت ندهد در آینده ی نزدیک خواهد دید سربازان و نیروهایش
یکی پس از دیگری سقوط خواهند کرد و در حین مواجه شدن با رنج و زحمت ها خود را
خواهند باخت.
باید اینجا اشاره کنم
که قیام شب تنها زمانی پربار و نتیجه بخش است که برادر دعوتگرمان سهم بزرگی از حفظ
قرآن داشته باشد؛ زیرا بردار ی که جز چند آیه از قرآن را حفظ ندارد و همان چند آیه را در نماز شب تکرار می
کند چگونه به قیام شب علاقمند است؟ و چگونه قلبش برای خضوع و خشوع به حرکت می
افتد؟ و زمانی که لذت قرآن با خوشحالی و گشادی قلب او مخلوط نشود و روح وحواس او
را پر نکند، چگونه لذت طاعت و عبادت را احساس می کند؟! تا زمانی که دروازه ی قلب
خود را بر روی چشمه ی فوران قرآن نگشاید پاهایش برای عبادت خدا محکم نمی ایستد،
آنگاه باید تا توان دارد قرآن بخواند و در فضای ترغیب و ترهیب آن وارد شود و در
رسیدن به حکم و احکام آن توقف کند.
با تأسف در مدتهای
اخیر قیام شب نزد جوانان مسلمانان ما ، حالت ماهانه یا موسمی و یا سالانه پیدا
کرده است و بعد از آن تمام می شود. چنانچه مجموعه ای از جوانان، سوره های محدود و
معدودی از قرآن را به صورت تلاوت و عبادت مرور می کنند، و چنانکه ذکر کردیم تنها
روشی که لازم است جوانان را در ابتدای راه با آن بار بیاوریم، روش قرآنی است و این
که قرآن تنها محور این برنامه و محور فرهنگ تقدیم شده به جوانان باشد کافی نیست،
بلکه باید همراه آن حفظ قرآن یک هدف اساسی و مرکزی و برنامه ریزی شده مخصوصا”
برای پسران و دختران نوجوان و نورس باشد.
حرکت اسلامی با تنظیم منهج
تربیتی و حرکتی، حتما” باید جوانان را در سن کمتر از بیست سالگی به حفظ بیشتر
قرآن مسلح کند، تا توشه ای از طاعت و تهجد و شب بیداری بردارند، در نتیجه با عبادت
و طاعت و قیام آشنا می شوند و لذت ذکر و توکل را می چشند. همچنین برنامه تربیتی
این مرحله باید برذکر خدا تهلیل و تکبیر و حمد و تمجید و تسبیح خدا جل جلاله و
صلوات فرستادن بر پیامبر و اذکار و اوراد سنت مطلق و قطعی تأکید کند و شب و روز
زبان و ذهن جوانان را با یاد خدا و پیامبر گوارا سازد.
(و اذکر اسم ربک و
تبتل الیه تبتیلا)
جوان مسلمانی الگو و
نمونه است که جوانی خود را با ارج نهادن به عبادت و مواظبت بر تلاوت قرآن و شب
زنده داری و یاد خدا سپری می کند و با قلب پاکیزه و پیراسته خدا را می خواند و
چشمانش پر از اشک گشته و قلبش وابسته به مسجد و غرق اذکار سنت مؤکد است و با ذکر
قرآن و موسیقی دلنواز آن با طنینی همچو صدل زنبور در دل شب قلب خود را نوازش می
دهد و قرآن بر قلب و اندیشه ی او مهر شده است.
حرکت اسلامی باید بر
مبنای شخصیت و تربیت چنین جوانانی اصرار ورزد وگرنه بنای تربیتی بنایی سست خواهد
بود و در اولین ضربه های طاغوت فرو خواهد ریخت.
آری بنا و ساختار
تربیتی در سوره مزمل چنین است و درد و آزار اصطکاک طاغوت در مقابل حرارت عبادت و
برخواستن شب و توکل به امداد الهی و انتقام او از کافران ذوب و زبون می شود:
(وَذَرْنِی
وَالْمُکَذِّبِینَ أُولِی النَّعْمَهِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِیلا إِنَّ لَدَیْنَا
أَنْکَالا وَجَحِیمًا وَطَعَامًا ذَا غُصَّهٍ وَعَذَابًا أَلِیمًا یَوْمَ تَرْجُفُ
الأرْضُ وَالْجِبَالُ وَکَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیبًا مَهِیلا)مزمل/۱۱-۱۴
«و مرا با تکذیب
کنندگان توانگر واگذار و اندکی مهلتشان ده، در حقیقت پیش ما زنجیرها و دوزخ، و
غذایی گلوگیر و عذابی پر درد است روزی که زمین و کوهها به لرزه درآیند و کوهها
بسان ریگ روان گردند».
————————————————
از کتاب : خط مشی
سیاسی در سیره نبوی
تألیف: منیر محمد
غضبان
ترجمه: عمر قادری
انتشارات : نشر احسان ۱۳۸۵
