آثار و بازتاب های آزادی
آثار و بازتاب های آزادی
نویسنده : دکتر احمد فلاحی
آزادی، آثار و بازتاب هایی را به دنبال دارد که پذیرش آن، بدون پایبندی به این آثار دقیق نخواهد بود. در این جا به برخی از آثار آزادی و وجوه آن اشاره خواهد شد.
- اصل برائت:
در شریعت اسلامی اصل بر مجرم نبودن و خطاکار نبودن است. بر همین اساس برای شهادت و سایر ادله در دعوای کیفری شرایط سختی قرار داده شده است. رسول اکرم (ص) نیز رهایی چندین نفر بزهکار و مجرم را بهتر از آن دانسته اند که یک نفر به ناحق محکوم شود.
- حق مشارکت آزادانه در قضایای جامعه:
توحید، عدالت و آزادی در واقع ندای برابری همه ی انسان ها با یکدیگر است و ظلم و تبعیض را نفی می کند. جامعه متعلق به همه ی افراد است و هیچ شخصی دارای حقی بالاتر و بیشتر از دیگران نیست و چون متعلق به همه است، همه ی افراد نیز باید بتوانند در تعیین سرنوشت جامعه ایفای نقش کنند.
- پذیرش فرهنگ گفتگو و نتایج منطقی آن:
حرکت انبیا و تبلیغ دین از طریق توسل به گفتگو و ابزارها و لوازم آن صورت گرفته است. سلاح ایشان در ابلاغ دین، نه شمشیر و نه جنگ، بلکه اتکای به استدلال و برهان و حکمت و موعظه و مجادله ی به احسن بوده است.
( ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ) [النحل: ۱۲۵]
« ( ای پیغمبر ! ) مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان ، و با ایشان به شیوه هرچه نیکوتر و بهتر گفتگو کن ؛ چرا که ( بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلاّنه و آگاهانه ، و به گونه بس زیبا و گیرا و پیدا ، و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است . ) بی‌گمان پروردگارت آگاه‌تر ( از همگان ) به حال کسانی است که از راه او منحرف و گمراه می‌شوند و یا این که رهنمود و راهیاب می‌گردند.»
۴- منع تندخویی و تندرفتاری و افراط و تفریط:
خشونت در هر شکل آن در شریعت اسلامی نفی شده و بهترین شیوه در دعوت را توجه به گفتگو و اقناع و قناعت از طریق ارائه دلایل و براهین می داند. خشونت با فلسفه ی دین و نیل به سعادت دنیوی و اخروی و دست یابی به آرامش همخوانی ندارد. اگر خداوند سبحان به موسی و هارون امر می کند که با فرعون به آرامی سخن بگویند، به طریق اولی برای غیر فرعون پرهیز از خشونت الزامی خواهد بود.
( لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُم مِّن دِیَارِکُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ ) [الممتحنه: ۸]
« خداوند شما را باز نمی‌دارد از این که نیکی و بخشش بکنید به کسانی که به سبب دین با شما نجنگیده‌اند و از شهر و دیارتان شما را بیرون نرانده‌اند . خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
( الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ )[آل عمران: ۱۳۴]
« آن کسانی که در حال خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و تنگدستی ، به احسان و بذل و بخشش دست می‌یازند ، و خشم خود را فرو می‌خورند ، و از مردم گذشت می‌کنند ، و ( بدین وسیله در صف نیکوکاران جایگزین می‌شوند و ) خداوند ( هم ) نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
( وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ )[فصلت: ۳۴]
« نیکی و بدی یکسان نیست . ( هرگز بدی را با بدی ، و زشتی را با زشتی پاسخ مگوی . بلکه بدی و زشتی دیگران را ) با زیباترین طریقه و بهترین شیوه پاسخ بده . نتیجه این کار ، آن خواهد شد که کسی که میان تو و میان او دشمنانگی بوده است ، به ناگاه همچون دوست صمیمی گردد.»
- آزادی در پذیرش دین:
شریعت اسلامی مبنا را در پذیرش دین، آزادی و اختیار قرار داده است و اکراه در دین را نفی کرده است.
(وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَکْفُرْ)[کهف: ۲۹]
« بگو : حق ( همان چیزی است که ) از سوی پروردگارتان ( آمده ) است ( و من آن را با خود آورده‌ام و برنامه من و همه مؤمنان است ) پس هرکس که می‌خواهد ( بدان ) ایمان بیاورد و هرکس می‌خواهد ( بدان ) کافر شود.»
- آزادی در تبلیغ باورها و عقاید:
آزادی در عقیده، مستلزم آزادی بیان آن عقیده است. منع افراد از بیان باورهایشان مورد نفی قرآن کریم قرار گرفته است. خداوند سبحان در سوره ی غافر آیه ی ۲۹ شیوه فرعون در برخورد با آزادی را این گونه تقبیح می کند: (قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِیکُمْ إِلَّا مَا أَرَى وَمَا أَهْدِیکُمْ إِلَّا سَبِیلَ الرَّشَادِ) « فرعون گفت : من جز آنچه صلاح دیده‌ام و پیشنهاد کرده‌ام صلاح نمی‌بینم و به شما پیشنهاد نمی‌کنم ، و من جز به راه هدایت و منتهی به سعادت ، شما را رهنمود نمی‌کنم . ( پس دستور من کشتن موسی است و باید اجرا شود).»
- تقبیح تک صدایی و انحصارطلبی و مطلق نگری:
بر اساس آیات قرآن کریم و نیز سنت نبوی و سیره ی پیامبر اکرم (ص) طرفداران عقاید و باورهای گوناگون حق آزادی بیان را دارند؛ تأکید بر استدلال و برهان و دلیل در برخورد با غیرمسلمانان و نیز تضمین حیات اجتماعی آنان در جامعه ی اسلامی، خود بیانگر نفی تک صدایی در جامعه ی اسلامی است.
( إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ ) [الزمر: ۴۱]
« ما کتاب ( قرآن ) را که مشتمل بر حق و حقیقت است بر تو نازل کرده‌ایم تا آن را به مردمان برسانی . هر کس ( از آن درس برگیرد و ) هدایت پذیرد ، به نفع خود او است ، و هر کس ( از آن دوری گزیند و ) گمراه گردد ، به زیان خود سرگردان و ویلان شود ( وظیفه تو تنها ابلاغ و انذار است ) و تو مواظب و مراقب ایشان نمی‌باشی ( تا اعمالشان را بپائی و افعالشان را زیر نظر بداری ).»
( وَلَوْ شَاء رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّهً وَاحِدَهً وَلاَ یَزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ )[هود: ۱۱۸]
« ( ای پیغمبری که آزمند بر ایمان آوردن قوم خود و متأسّف بر روی گردانی ایشان از دعوت آسمانی هستی ! بدان که ) اگر پروردگارت می‌خواست مردمان را ( همچون فرشتگان در یک مسیر و بر یک برنامه قرار می‌داد و ) ملّت واحدی می‌کرد ( و پیرو آئین یگانه‌ای می‌نمود ، و آنان در مادیات و در معنویات و در انتخاب راه حق یا راه باطل اختیار و اختلافی نمی‌داشتند . آن وقت جهان به گونه دیگری در می‌آمد ) ولی ( خدا مردمان را مختار و با اراده آفریده و ) آنان همیشه ( در همه چیز ، حتّی در گزینش دین و اصول عقائد آن ) متفاوت خواهند ماند.»
- حق بر خلوت و حریم خصوصی فرد:
عقیده و باور هر فرد، خصوصی ترین حریم اوست. حریم خصوصی به معنای محیطی است که متعلق به خود فرد است و دیگران حق ورود به آن را ندارند. این حق شامل آزادی های فردی، مسکن، پوشش و غیر آن است. از جمله مسایل مورد توجه شریعت اسلامی جایگاه حریم خصوصی افراد است. به گونه ای که افراد حق دخالت در زندگی یکدیگر را ندارند و آرامش فرد و خانواده را بر هم نزنند. منع ورود بدون اجازه به منزل غیر و منع تجسس مصادیقی از این حق هستند. قرآن کریم بیان می فرماید: ( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَداً فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِن قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ )[نور: ۲۷-۲۸]
« ای مؤمنان ! وارد خانه‌هائی نشوید که متعلّق به شما نیست ، مگر بعد از اجازه گرفتن ( با زنگ زدن یا در کوبیدن و کارهائی جز اینها ) و سلام کردن بر ساکنان آن . این کار برای شما بهتر است ( از ورود بدون اجازه و سلام ) . امید است شما ( این دو چیز را به هنگام رفتن به منازل دیگران رعایت و آنها را ) در مد نظر داشته باشید . اگر کسی را در خانه‌ها نیافتید ( که به شما اجازه دهد ) بدانجاها داخل نشوید تا ( کسی پیدا می‌آید و ) به شما اجازه داده می‌شود . اگر هم به شما ( اجازه داده نشد و ) گفتند : برگردید ، پس برگردید ( و اصرار نکنید ) . این ( کار رجوع ، زیبنده‌تر به حالتان و ) پاکتر برایتان می‌باشد . خدا بس آگاه از کارهائی است که میکنید ( پس با رهنمودهای او مخالفت نورزید ).»
- حق متفاوت بودن و اختلاف در نظر و دیدگاه:
این که در جامعه ی اسلامی فقط یک باور و یک عقیده تبلیغ شود و برای پیروان سایر ادیان و عقاید این امکان وجود نداشته باشد که در فضایی آزادانه به تبلیغ باورهای خود بپردازند، مورد تأیید اسلام نیست و بلکه اساس را چند صدایی و تکثرگرایی قرار می دهد:
( فَلِذَلِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لَا حُجَّهَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ )[الشوری: ۱۵] « تو نیز مردمان را به سوی آن ( آئین واحد الهی دعوت کن که اسلام است ) و آن گونه که به تو فرمان داده شده است ( بر دعوت مردمان به دین یزدان ماندگار باش و در این راه ) ایستادگی کن و از خواستها و هوسهای ایشان پیروی مکن ، و بگو : من به هر کتابی که از سوی خدا نازل شده باشد ایمان دارم ، و به من دستور داده شده است که در میان شما دادگری کنم . خدا پروردگار ما و پروردگار شما است . اعمال ما از آن ما است ( نه از آن شما ) و اعمال شما از آن شما است ( نه از آن ما ، و هر کسی در مقابل کارهایش مسؤول است ) . میان ما و شما خصومت و مجادله‌ای نیست ( چرا که حق را بیان و آشکار کردم و از این به بعد نیازی به جدال و استدلال نمی‌باشد ) . خداوند ( سرانجام در قیامت در یکجا ) ما را جمع خواهد کرد ، و بازگشت ( همه در آن روز ، برای داوری و حساب و کتاب ) به سوی او است ( و هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت ).»
- منع تجسس و استراق سمع و منع غیبت و ظن و گمان بد:
شریعت اسلامی به منظور حفظ نفس انسان از جنبه ی معنوی و توجه به شخصیت و حیثیت افراد، غیبت را به عنوان یکی از گناهان بسیار ناپسند برشمرده است.
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ )[الحجرات: ۱۲] « ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، که برخی از گمانها گناه است ، و جاسوسی و پرده‌دری نکنید ، و یکی از دیگری غیبت ننماید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ به یقین همه شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید ( و از آن بیزارید ، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید و ) از خدا پروا کنید ، بی‌گمان خداوند بس توبه‌پذیر و مهربان است.»
————————————————————————————-
منبع: مدخلی بر مفهوم عدالت و آزادی در اسلام / مؤلف: احمد فلاحی / انتشارات: آراس ۱۳۹۳
باعرض سلام و احترام خدمت شما؛
نظرشما درموردجرم سیاسی که اخیرادرمجلس مطرح شدچیه،شما این موضوعه چطورتحلیل میکنید؟یادمه که سرکلاس گفتیددرنظام حقوقی ما این مسئله بیان نشده.
باتشکرصارمی ازدانشگاه علوم تحقیقات کردستان