كلیلـی دڵـه‌كان
كلیلـی دڵـه‌كان
خێزان بریتی نی یه له ماڵێكی بچوك كه دوو هاوسه‌ری دابڕاو له هه‌موو
جیهانی تێدا بژین, به‌ڵكو په‌یوه‌ست بوونی دوو خێزانه, هه‌روه‌ك چۆن به‌یه‌كه‌وه
ژیانی دوو تاكه, جا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م په‌یوه‌ست بوونه سه‌ركه‌وتوو بێت كۆمه‌ڵێك
كلیل و لێزانیی هه‌یه ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌كێك له‌و دوو هاوسه‌ره شاره‌زای ببن وكاری
پێ بكه‌ن ئه‌بنه كه‌سانی چاكه‌خواز و چاكساز له‌ناو كه‌س و كاریان دا, وه درگایه‌كی
به‌رفراوان دائه‌خه‌ن كه ئاژاوه‌و ناخۆشی و تێكدانی ژیان لێوه‌ی دێنه ژوورێ.
كه‌سانی پسپۆر له بواری هونه‌ری مامه‌ڵه‌كردن ئامۆژگاری و
ڕێنمایی ئافره‌ت و پیاو به‌م شتانه ئه‌كه‌ن:
له‌بیركردنی
ئازاره‌كان:
له‌بیركردنی ئه‌و خراپی و ئێش و ئازارانه‌ی كه‌سانی تر بوونه‌ته هۆكاری به‌رامبه‌رت
به به‌خششێكه له لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه كه به تۆی داوه, هه‌رچه‌نده كارێكی
ئاسان نی یه كه بتوانی ئه‌و خراپی و شه‌ڕ و ئاژاوانه له یاد بكه‌ی كه كه‌سانێكی
تر تووشیان كردووی و هۆكاری بوون, به‌ڵام پێویسته له‌سه‌ر دوو هاوسه‌ر كه هه‌وڵ
بده‌ن ئه‌م شتانه له‌یاد بكه‌ن, تا ئه‌گه‌نه كارێكی گه‌وره‌تر له‌مه‌ش كه هه‌ڵدانه‌وه‌ی
په‌ڕه‌ی لێبورده‌یی و لێخۆش بوونه.
جا هه‌ر كه‌سێك ئه‌یه‌وێت بگاته حه‌وانه‌وه‌ی ده‌روونی و باش بوونی ماڵ و
ئاینده‌ی ئه‌وا با هه‌وڵ بدات ئه‌و شته خراپانه‌ی كه خه‌ڵك به‌رامبه‌ریان كردووه
له بیر خۆی بباته‌وه, و لێبورده بێت.
دانایی و نه‌رم ونیانی:
بارو دۆخی خێزانی تازه نامۆیه له‌لای ئێوه, بۆیه پێویسته مامه‌ڵه‌ی كه‌سانی
ئه‌م خێزانه ژیرانه و تێگه‌یشتوانه بێت, بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیه‌كان شلۆق نه‌بن
و دواتریش نه‌پچڕێن.
هونه‌ری (نه‌خێر):
دابین كردنی پێویستی و داواكانی خه‌ڵكانی تر و مجامه‌له‌كردن و زۆر ڕێز گرتن
و به‌ده‌مه‌وه چوونیان ئه‌مانه هه‌مووی پێویستن به‌ڵام هه‌موو شتێك سنوری خۆی هه‌یه
كه پێویسته نه‌به‌زێندرێت, شان مه‌ده به‌ر شتێك كه پێت هه‌ڵناگیرێت, فێرببه
ئه‌گه‌ر شتێك نه‌توانی بڵێ ناتوانم و ببوره, به‌ڵام به ئه‌ده‌ب و شێوه‌یه‌كی
جوانه‌وه بیڵێ, كاتێك مه‌ڵێ ناتوانم كه توڕه‌یت, یا به‌ده‌نگی به‌رز یا وا
بیڵێیت كه له ده‌ستی ڕا ئه‌كه‌یت, به‌ڵكو به جوانی و ئه‌ده‌ب و نه‌رم و نیانیه‌وه
بڵێ ناتوانم وه به جۆرێك كه ئه‌و هه‌ست بكات كه تۆ له دڵه‌وه پێت ناخۆشه كه
ناتوانیت یارمه‌تی بده‌یت و داواكه‌ی جێ به‌جێ بكه‌یت.
دیاری:
پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت: (تهادوا تحابوا) واته:
(دیاری پێشكه‌شی یه‌كتر بكه‌ن تا زیاتر یه‌كتریتان خۆش بوێت), دیاری دڵ نه‌رم ئه‌كات,
وه ڕه‌حم و سۆز و به‌زه‌یی نێوان خه‌ڵك پته‌و و قوڵتر ئه‌كات, جا ئه‌گه‌ر دیاریه‌كه
به بۆنه‌یه‌كه‌وه بوو یا بێ بۆنه بوو, كاریگه‌ری باشی هه‌رئه‌بێت.
باوكان پردێكن بۆ منداڵه‌كان:
خه‌سو و خه‌زوورت نزیكترین ڕێگه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌یت به دڵی هاوسه‌ره‌كه‌ت,
چونكه مرۆڤ ڕێزگرتن له دایك و باوكی به ڕێزگرتن له خۆی ئه‌زانێ و ئیهانه‌كردن
و قسه پێوتنیشیان به ئیهانه‌ی خۆی ئه‌زانێت, بۆیه ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌كێك له‌م دوو
هاوسه‌ره ویستی سه‌ركه‌وتو بێت له‌گه‌ڵ شه‌ریكی ژیانی با ڕێزی خه‌سو و خه‌زووری
بگرێ و خۆشی بوێن, وه هه‌رچیه‌ك ڕووی دا با هه‌ر به خراپ باسیان نه‌كات بۆ ئه‌وه‌ی
دڵی به‌رامبه‌ره‌كه‌ی ڕه‌ش نه‌كات به‌ڵكو بتوانێت له دڵی خۆی بیخواته‌وه‌و سه‌بر
و ئارامی بگرێت و كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكات.
هه‌نگ به نه‌ك مێش:
هه‌نگ له‌سه‌ر گوڵی داره‌كان ئه‌نیشێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بۆنه‌كه‌یان هه‌ڵمژێ
و هه‌نگوین دروست كات, به‌ڵام مێش ته‌نها له‌سه‌ر پیسی ئه‌نیشێته‌وه هه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌ی
بیه‌وێت دوای تاوان و عه‌وره‌تی خه‌ڵكی بكه‌وێت و هه‌ڵه‌كانیان هه‌ڵبداته‌وه و
كۆیكاته‌وه, خۆ ئه‌گه‌ر مرۆڤ بیه‌وێت هه‌ڵه‌ی خه‌ڵكی بژمێرێت ئه‌وا شتی زۆری به‌رچاو
ئه‌كه‌وێت, به‌ڵام ئه‌مه نه ئازایه‌تییه و نه جوانیشه, به‌ڵكو خۆسه‌رقاڵ كردن
به عه‌یبی ده‌روونی خۆته‌وه له‌پێشتره تا خه‌ڵكی تر, وه ترسان له سه‌رئه‌نجامی
پاشه‌مله باس كردن و دواكه‌وتنی عه‌وراتی خه‌ڵكی گرنگ تره كه ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام
بوویت له‌سه‌ری و تۆبه‌ت نه‌كرد به‌ره‌و ئاگر ڕاپێچت ئه‌كات, خوا په‌نامان بدات.
پاراستنی نهێنی:
ئه‌وه‌ی متمانه‌ی نێوان خه‌ڵكی زۆر زیاد ده‌كات پاراستنی نهێنی یه,
پێویسته هه‌ر یه‌كێك له‌م دوو هاوسه‌ره گه‌نجینه‌ی نهێنی خێزانه‌كه‌ی ئه‌وی تر
بێت, به‌تایبه‌تی هی دایك و باوكیان, جا پێویسته له‌سه‌ر دوو هاوسه‌ر نهێنیه‌كانی
خێزانه‌كانیان بپارێزن نه‌ك بیكه‌نه جێگه‌ی قسه و باسی كۆڕو كۆبوونه‌وه‌یان, كه
هیچ یه‌كێك له‌م دووانه پێیان خۆش نی یه خه‌ڵكانی تر به شته شاراوه‌كانیان
بزانن.
ڕازی بوون:
بۆچی ئێمه واین؟! ئه‌م ڕسته‌یه پێویسته دوو هاوسه‌ر هه‌رگیز نه‌یڵێنه‌وه,
كه به‌راووردی خۆیان به خه‌لًكی تر بكه‌ن, بۆ ماڵه‌كه‌ی من دوو ژووره و هی فڵان
كه‌س ڤێلایه؟
بۆ من به پاس هاتوچۆ بكه‌م و فڵانیش سه‌یاره‌ی دوا مۆدێلی پێ یه؟ بۆچی من
ماڵه‌كه ته‌نها فه‌رشێكه به‌ڵام ماڵی فڵان كه‌س پڕه له شت؟!! وه زۆر پرسیاری
تریش كه له ده‌روونی مرۆڤ دا دروست ده‌بێت, كه زۆر جار له كاتی گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ
خه‌ڵكی و تێڕوانین بۆ شتێك ده‌رده‌كه‌وێت, كه به چاوی حه‌سودی و له قسه‌ی ڕه‌ق
دا خۆی ده‌نوێنێت.
قه‌ناعه‌ت كردن وڕازی بوون وه لێكدانه‌وه‌ی هۆكار و دووركه‌وتنه‌وه له
به‌راوردكردنی شته‌كانی خۆت به شتی خه‌ڵكی نهێنیه‌كه له نهێنیه‌كانی به‌خته‌وه‌ری
و سه‌ركه‌وتن.
ڕه‌خنه‌لێگرتن:
هه‌ندێك خه‌ڵك خۆیان به مه‌عێوم ئه‌زانن و نه به‌خۆیاندا ئه‌چنه‌وه و نه
ڕێگه‌ش ئه‌ده‌ن ڕه‌خنه‌یان لێ بگیرێت, به‌ڕاستی ئه‌م جۆره كه‌سانه كه‌س حه‌ز به
مامه‌ڵه‌یان ناكات و خه‌ڵك زۆر لێیان دوور ئه‌كه‌وێته‌وه, چونكه ئه‌مه كێشه‌یه
ئه‌گه‌ر كه‌سێك وابزانێت ڕه‌خنه‌گرتن به په‌رچ دانه‌وه و دژایه‌تی كردنه, نه‌خێر
هیچ كه‌سێك بێ هه‌ڵه و تاوان نی یه و پێویسته هه‌موو دڵ كراوه و سنگ فراوان
بین بۆ ڕه‌خنه و تێبینی یه‌كانی كه‌سانی تر, جا ڕه‌خنه و قسه‌یه‌كی خه‌سوو یان
خوشكی هاوسه‌ر مانای دژایه‌تی كردنی تۆ نی یه مه‌گه‌ر تۆ خۆت بته‌وێ وا لێكی بده‌یته‌وه,
جا خۆ ئه‌گه‌ر واشت كرد ته‌نها خۆت زه‌ره‌رمه‌ند ئه‌بیت.
ڕه‌خنه‌ی هه‌ڵسو كه‌وت نه‌ك
كه‌سایه‌تی:
جیاوازییه‌كی زۆر هه‌یه له‌نێوان ئه‌وه‌ی بڵێیت (تۆ هه‌ڵه‌یت)
وه بڵێیت (ئه‌م كرده‌وه‌ی كه ئه‌نجامت دا هه‌ڵه‌بوو)، ڕه‌خنه‌گرتن له هه‌ڵسو كه‌وت
نه‌ك كه‌سه‌كه هونه‌ره وه په‌یامێكی كورته بۆ گه‌یاندنی مه‌به‌ست به شێوه‌یه‌كی
سوودمه‌ند, چونكه كه‌سی به‌رامبه‌ر ئه‌گه‌ر هه‌ستی كرد تۆ به‌رپه‌رچی ناده‌یته‌وه
باشتر لێت تێ ئه‌گات, وا هه‌ستیش ئه‌كات كه تۆ ڕێنمایی ئه‌كه‌یت بۆ كارێكی ڕاست و
ته‌واو, به پێچه‌وانه‌ی توڕه‌بوون و هه‌ڵگیرسانی ئاگری ڕق و ڕه‌دكردنه‌وه.
