نژاد و زبان دو نشانه ی الهی و تعارف اقوام با یکدیگر از منظر قرآن

نژاد و زبان دو نشانه ی الهی و تعارف اقوام با یکدیگر از منظر قرآن

نویسنده: : محمد احمدیان

دعوت قرآن به تعارف قبایل

توجه قرآن به اشتراکات قومی بر اساس زبان، نژاد، وطن، رنگ و محدودیت وطن نیست و این کره خاکی بسیار بزرگ تر از آن است که در دایره یک نژاد آن را محدود نمود؛ بلکه وسعت زمین و توسعه حیات انسانی می طلبد که در روی زمین نژاد ها، زبان ها، و رنگ های مختلف قبیله ای در چهار چوب مرزی محدود به نام جغرافیا قرار گیرند. اما اختلاف زبان و نژاد و مرز جغرافیایی، نباید مایه ی تفرق و دشمنی آنان گردد. تأکید قرآن بر این است که با وجود این اختلافات و تمایزات و مرز های جغرافیایی، تعارف و شناخت همدیگر، و رعایت حقوق همدیگر یک اصل مسلم و ضروری است. در واقع می توان گفت هم چنان که از پدر و مادری فرزندانی متولد شده و پس از بزرگ شدن جدا و مستقل زندگی می کنند؛ ولی در اصل بادرند، و از یک پدر و مادر متولد شده اند؛ تمام قبایل و شعب هم، برادر همدیگرندو از یک پد رو مادر به نام ” آدم و حوا” خلق شده اند؛ و در گهواره ای زمین پرورش یافته اند. برای همین در قرآن واژه ی قوم که وجه تمایز بین اقوام را را می رساند؛ مطرح می شود. خداوند با وجود این، ” امت ” را محور قرار داده؛ چون امت در بر گیرنده ی عشیره، شعب و قبیله است و تمام انسان ها را اعم از مؤمن و غیر مؤمن، با هر زبان، نژاد، رنگ پوست، و مرز جغرافیایی مورد خطاب قرار می دهد که ای مردم شما برادر همدیگر هستید و حقوق همدیگر را رعایت کنید؛ و این برادری نقطه مشترک و واحدی منتهی می گردد؛ آن هم پدر و مادر مشترک است؛ اگر چه زبان مختلف، نژاد ها مختلف، و محل زندگی آن ها متفاوت باشد.

” یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ” حجرات/۱۳

” اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بى‏تردید خداوند داناى آگاه است “

شعوب جمع شعب، جمع عظیمی از مردم که دارای اصل واحدی بوده و قبیله از آن منشعب می گردد. قبیله قبیله بودن، مانع عدم شناخت و ضایع شدن حقوق برادری نگردد. پس اول ” تعارف ” یعنی همدیگر را شناختن، و سپس شناخت حقوق همدیگر و رعایت آن، و این امر مهم حاصل نمی شود؛ مگر برای کسانی که از خداوند ترسیده و مسیر تقوا در پیش گیرند. در واقع ضایع کنندگان حقوق بین قبایل و شعب، کسانی بوده اند که در مسیر تقوی گام بر نداشته اند.

رنگ زبان، دو نشانه از نشانه های الهی

خداوند در سوره روم به طور متوالی در شش آیه، آیات و نشانه های بزرگ در نظام هستی را معرفی می کند؛ از خلقت انسان گرفته تا خلقت آسمان ها و زمین، روز، شب، آرامش انسان در شب و تلاش او در روز و نزول باران و اطاعت آسمان و زمین از دستورات او در جملات کوتاه و معنی دار به عنوان آیات الهی بیان می کند، که هر کدام از آن ها داستان طولانی و قصه ای بس دراز است، و بعد از بیان نشانه هاو آیات، انسان ها را با کلمات اهل تفکر، اهل علم و صاحب خردمورد خطاب قرار می دهد.

یکی از این آیات الهی که در بین آیان و نشانه های عظیم هستی و همزمان با دو نشانه بزرگ در هستی، یعنی آسمان ها و زمین مطرح می شود، اختلاف “زبان” و ” رنگ” است. طرح این موضوع در قرآن بیانگر این است که؛ اختلاف در زبان، و تنوع در زبان و گسترش زبان ها و توپسعه دامنه ی ادبیات و فرهنگ ها، نشانه و آیات الهی است. این نشانه جایگاه والا و محترمی نزد پروردگار دارد. هم چنین اختلاف در رنگ، بعد از زمین در آیه آمده است نشانه ای است که رابطه ای مستقیم با زمین و پوسته ی زمین و رنگ و خاک در مکان های مختلف در طبیعت های مختلف دارد. چون هر گوشه ای از زمین آب و هوا، طبیعت مختلف و ویژه ای دارد؛ و تغیر رنگ و تنوع در رنگ در زمین چیزی مشهود و آشکار است در جایی که در مادر زمین و محل پرورش انسان اختلاف رنگ باشد؛ در انسان امری طبیعی ، و برگرفته از این طبیعت مادری است و این ها همه نشانه ی خداوند است. اما این اختلاف در زبان و رنگ، نباید باعث جدایی، تفرقه، تضییع حقوق و کم ارزشی انسان ها قرار گیرد.

هم چنان که نزد خداوند محترم است، باید نزد انسان ها هم مورد حرمت قرار گیرد. و حرمت و ارزش آن ها، محترم شمردن و رعایت حقوق آن ها است. اما چه کسانی ین آیات را درک نموده و برای آن ارزش قایل هستند؟ کسانی که دانشورند، اهل علم و فضل اند، یعنی نشانه های الهی را در زمین تنها علما درک می کنند.

” وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ “

” و از نشانه‏هاى [قدرت] او آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف زبانهاى شما و رنگهاى شماست قطعا در این [امر نیز] براى دانشوران نشانه‏هایى است “

درذیل آیه ۲۲ سوره روم، تفسیر روح المعانی می گوید: “قرار دادن دو نشانه الهی ” ” زبان و رنگ ” در ردیف آیات آفاقی آسمان ها و زمین بیانگر حقیقتی است، که آن هم اعلان استقلال آیات الهی از همدیگر است”[۱] یعنی هر کدام از آیات الهی رسالتی مستقل دارند. دو نشانه آسمان و زمین با اراده و فرمان الهی در راستای نقش در نظر گرفته بدون دخالت بشریت به رسالت خویش عمل می کنند؛ ولی ” رنگ و زبان” هر چند آیات و نشانه های الهی هستند و در کفه دیگر ترازوی خلقت در مقابل آسمان ها و زمین قرار دارند، ولی ارزش گذاری و حرمت برای این دو نشانه الهی به انسان ها واگذار شده است؛ و درک این ارزش گذاری تنها بر عهده ی عالمان است؛ زیرا ” زبان” یکی از بارز ترین ارزش های فرهنگی هر قوم و ملت است.

جامعه شناسان ” زبان” را در صدر جدول ارزش های فرهنگی قرار می دهند. آنتونی گیدنز می گوید: هیچ کسی انکار نمی کند که داشتن ” زبان” یکی از مشخص ترین ویژگی های فرهنگی انسان است، که در همه ی فرهنگ ها یافت می شود.[۲]

منبع : اسلام و ملیت از منظر قرآن و سنت / مؤلف: محمد احمدیان / نشر احسان

[۱] الوسی، روح المعانی ، دار الحدیث القاهره، جلد ۲۱، ص۴۳

[۲] گیدنز آنتونی، جامعه شناس، منوچهر صبوری، نشر نی، ص۶۴.