سرور و شادمانی در اسلام و زندگی مسلمان

سرور و شادمانی در اسلام و زندگی مسلمان

نوشته: محمد القاسمی/ ترجمه: عبدالخالق احسان

بسیاری از مردم گمان می کنند که سرور و شادمانی ربطی به اسلام و مسلمانان ندارد؛ اسلام با دنیا دشمنی داشته و نسبت به دنیا، زینت، بهره وری و شادابی آن؛ موقف سلبی اتخاذ می کند. فکر می کنند که تقوای مطلوب از نظر اسلام؛ ژنده پوشی، بی کاری و تأدیب نفس به حد قساوت و سنگدلی می باشد.

این طرز تفکر بخاطری ایجاد شده که برخی از عقاید اسلامی، عقیده آخرت گرایی است که عقل و فکر مسلمان را به حساب قیامت، عدل و دادرسی، جزا و پاداش، جاودانگی بهشت و دوزخ، نعمت های بهشتی، رسیدگی به مظلومان و محرومان؛ معطوف می دارد. هم چنان اسلام، مسلمان را بر جهاد دوامدار تشویق می کند، جهاد با نفس و تحمل سختی ها و بازداشتن نفس از آنچه که دوست دارد یا جهاد بر دشمنان و دفع ستمگری و تبهکاری شان در روی زمین؛ همه این ها، این فکر ناقص را تقویت می کند.

حقیقت این است که آنان به سوء برداشت از تاریخ اندیشه اسلامی دچار شده اند؛ چون اسلام همانگونه که مسلمان را به آخرت متوجه ساخته و قلبش را به سوی آن معلق می سازد، به همان پیمانه، زندگی مسلمان را با دنیا گره زده و به صورت فعالانه و ابداعی به دنیا می نگرد و از آن به صورت متوازن و میانه بهره برداری می کند؛ این نشانه آشکاری از نشانه های اسلام نسبت به قضایا متعدد زندگی بشری است.

 اگر نگاهی به قرآنکریم و سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم بیندازیم، برای ما واضح می شود که برخی نصوص در مورد نکوهش دنیا و برخورد زاهدانه به آن وارد گردیده و برخی به بهره جستن از پاکیزگی ها و عدم فراموشی نصیب انسان از آن فرا می خواند و حرام قلمداد کردن زینت ها را مردود شمرده است.

الله متعال می فرماید: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِینَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ {۳۲}) (الأعراف) ( ای محمّد ! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان ) بگو : چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است ؟ بگو : این ( نعمتها و موهبتهای حلال و ) چیزهای پاکیزه ، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است ( و دیگران نمی بایست از آن استفاده کنند . ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست ، و این هم از رحمت واسعه خدا و لطف او است . امّا ) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می گیرد ( و دیگران به کلّی از آن محروم می گردند ) . این چنین آیات ( خود را درباره احکام حلال و حرام ) برای کسانی توضیح و تشریح می کنیم که آگاهند و می فهمند .

(وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِن کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ {۷۷}‏) (القصص) به وسیله آنچه خدا به تو داده است ، سرای آخرت را بجوی ( و بهشت جاویدان را فرا چنگ آور ) و بهره خود را از دنیا فراموش مکن ( و بدان که تو هم حق حیات داری و باید از امتعه و لذائذ حلال استفاده بکنی و به خویشتن برسی ) ، و همان گونه که خدا به تو ( بخشیده است و در حق تو ) نیکی کرده است ، تو نیز ( به دیگران ببخش و بدیشان ) نیکی کن ، و در زمین تباهی مجوی که خدا تباهکاران را دوست نمی دارد .

این آیه در سیاق داستان قارون و قومش وارد گردیده که موقع بیرون شدن متکبرانه و با استفاده از زینت های پر جاذبه و پر زرق و برق؛ مردم برایش گفتند: (لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ {۷۶}) (القصص)؛ ( مغرورانه ) شادمانی مکن ، که خدا شادمانان ( سرمست از غرور ) را دوست نمی دارد .

تعریف شادمانی (فرح):

فرح در لغت ضد اندوه و غم بوده و در اصطلاح عبارت است از گشایش قلب با احساس لذت از اشیای لذت آفرین. برخی گفته اند: (عبارت از لذت قلب برای رسیدن به آن چه که اشتها دارد). شادمانی بلندترین مرتبه لذت و بهجت قلب است؛ چون سرور و شادی برای قلب نعمت محسوب شده و غم و اندوه عذاب به شمار می رود. فرح و شادمانی بالاتر از خوشنودی است؛ زیرا رضایت و خوشنودی، آرامش و طمانیه بوده و فرح، لذت و سرور و شادمانی است.

انواع شادمانی:

شادمانی بر دو قسم است، نکوهیده و ستوده شده؛ درقرآنکریم و سنت نبوی به هر دو نوع اشاره شده است، شادمانی ستوده شده آنست که با اطاعت الله متعال و به دست آوردن نعمت های فراوان الهی حاصل می شود. الله متعال می فرماید: (قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ {۵۸}) (یونس) بگو : به فضل و رحمت خدا – به همین ( نه چیز دیگری ) – باید مردمان شادمان شوند . این بهتر از چیزهائی است که ( از حطام دنیا ) گرد می آورند ( و روی همدیگر می گذارند ) . شهداء آن گاه که از پاداش و مزد الهی بهره مند شوند؛ چنین احساسی دارند، (فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ) (آل عمران:۱۷۰) آنان شادمانند از آنچه خداوند به فضل و کرم خود بدیشان داده است.

اما شادمانی نکوهیده، آنست که هدف نهایی آن رسیدن به بهره دنیوی بوده , فریب مادیات را خورده و صاحب فضل و احسان را فراموش نماید، الله متعال این گروه غرق شادی مذموم را این گونه معرفی می کند. (وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَهً فَرِحُوا بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَهٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ {۳۶}) (الروم) هرگاه به مردمان مرحمتی بکنیم و نعمتی برسانیم ، از آن سرمست و مغرور می گردند ، و اگر رنج و بلائی به خاطر کارهائی که کرده اند گریبانگیرشان شود ، فوراً ( از رحمت خدا ) مأیوس و ناامید می گردند، (اللّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ وَیَقَدِرُ وَفَرِحُواْ بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا فِی الآخِرَهِ إِلاَّ مَتَاعٌ {۲۶}) (الرعد) خدا روزی را برای هرکس که بخواهد ( و او را متمسّک به اسباب و علل ظاهری ببیند ) فراوان و فراخ می گرداند ، و آن را برای هرکس که بخواهد ( و او را غیر متمسّک به اسباب و علل ظاهری ببیند ) کم و تنگ می نماید . ( کافران ) به زندگی دنیا شاد و خوشنودند ، و زندگی دنیا هم در برابرِ آخرت ، کالای ناچیزی بیش نیست . در نتیجه واضح گردید که شادمانی و سرور در ذات خود کدام حکمی ندارد؛ بلکه حکم آن وابسته به اسباب و نتایج آن می باشد.

نمونه های شادمانی در زندگی رسول الله صلى الله علیه وسلم:

وقتی به زندگی پیامبر صلی الله علیه و سلم نگاهی بیندازیم، می بینیم که ایشان در پهلوی زندگی آکنده با غزوات و جهاد و مبازره، حریص بودند که زندگی شان را مملو از سرود و شادمانی داشته باشند؛ حتی که نمونه عملی تعامل نیکو با اشیاء پاکیزه بوده و تلاش می کردند، سعادت و شادی را به زندگی دیگران نیز برسانند.

پیامبر صلی الله علیه و سلم خوشبینی و نیک فالی را دوست داشته و از بدبینی و بدیمنی متنفر بودند و به مهربانی و آسانگیری در همه امور دعوت می کردند. چنانچه روایت است”ما خیر رسول الله صلى الله علیه وسلم بین أمرین إلا أخذ أیسرهما، ما لم یکن إثماً؛ فإن کان إثماً، کان أبعد الناس منه”( متفق علیه ) هرگز مخیر نگردید رسول الله صلی الله علیه وسلم میان دو کار، مگر اینکه آسانتر آن را می گرفت، مادامیکه گناه نمی بود. اگر گناه می بود، دورترین مردم از آن می بود.

ایشان صلی الله علیه و سلم به سعادتمندی دیگران تشویق نموده و آن را وسیله نزدیکی انسان به پروردگار مهربان قلمداد کرده و در جواب این سوال که بهترین اعمال چیست؟ فرمودند:”سرور تدخله على مسلم”( المعجم الکبیر للطبرانی) این که مسلمانی را شادمان کنی.

گاهی ایشان همراه صحابه مزاح می کردند تا اهل مجلس احساس انس کرده و شاد و مسرور باشند؛ اما در مزاح شان جز حق، چیزی نمی گفتند. درین مورد فرمودند: “إنی لأمزح، ولا أقول إلا حقاً”( المعجم الأوسط للطبرانی) من مزاح می کنم؛ اما جز حق چیزی نمی گویم.

پیامبر صلی الله علیه و سلم از خشونت و سنگدلی، هشدار داده و برای بادیه نشینی که از بوسیدن فرزندانش ابا می ورزید، فرمودند: “أو أملک لک أن نزع الله من قلبک الرحمه”( شعب الإیمان للبیهقی ) چون الله ِ رحمت را از قلب تو برداشته است ، من چه کرده می توانم!! ؟ ، آشکارا برای اصحابش اعلان می کند: “حبّب إلیَّ من الدنیا النساء، والطیب، وجعل قره عینی فی الصلاه(مسند أحمد). از دنیا سه چیز برایم محبوب گردانیده شده است: زنان ، خوشبویی و سردی و آرامش چشمانم در نماز گذاشته شده است .

همه این گفتار و کردار که بیشتر از این ها نیز وجود دارد، ما را به این یقین می رساند که رسول الله صلی الله علیه و سلم از نعمت های الهی به صورت کامل بهره می گرفتند؛ باید خاطر نشان کرد که این گفتار و کردار با جهاد، عبودیت و خالص بودن شان برای خداوند منافات ندارد؛ چون رسول الله صلی الله علیه وسلم حق هر برهه و هر حالت را می دادند.

لذا بهجت و سرور توشه نفوس پاکیزه بوده و زندگی سعادتمندانه رضایت الله متعال را برای ایمان داران نصیب کرده و آنان را از عبادت و یاد آخرت باز نمی گرداند و آنان را با طبیعت و هستی مرتبط می سازد.

برخی از فایده های شادمانی:

۱- سرور و خوشحالی در مقابل نعمت های الله متعال، شکر و ازدیاد نعمت را به دنبال دارد.

۲- شادمانی به نعمت های خداوند متعال، نشانه ایمان بوده و یقین بنده را به این که مصدر حقیقی نعمت ها، پروردگار جهانیان است، افزایش می دهد.

۳- خوشحالی به فضل و احسان خداوند، دوستی بین ایمانداران را نهادینه می سازد.

۴- شادمانی در مقابل ابتلاء و آزمایش، دلیل نزدیکی به الله متعال و رضا به قضای او می باشد.

۵- خوشحالی شخص به استقامت دیگران، محبت در جامعه را گسترش داده و نزدیکی به الله متعال را جلب می کند.

۶- شادمانی به فضل و نعمت الهی، ثمره رضایت خداوند از بنده می باشد.

خاتمه:

برای انسان می زیبد که با خودش تعامل نیکو و زیبا داشته و برای رسیدن به اهداف و مقاصد دنیا و آخرت، توازن ایجاد کرده و مکلفیت ها و معیشت زندگی خویش را نیکو ساخته تا رضایت الله متعال را نصیب گردیده و از اشیای پاکیزه و مفید، بدون اسراف و افراط و تفریط استفاده نماید.

انسان مسلمان، باید به یاد داشته باشد که در تمام حالات بنده خداوند باشد؛ خواه در محراب مسجد باشد و یا در میدان های زندگی؛ چون مؤمن سعادت دنیا و آخرت را دنبال می کند. او در لحظات سعادت و نیکبختی، فریب شاد زیستن را نخورده و با نبود راحتی و زندگی فرحبخش، از جمله شکیبایان می باشد؛ خلاصه این که آسانگیری و مهربانی از منهج اسلام بوده و سرور و شادمانی در زندگی انسان مورد خشنودی الله متعال است، تا وقتی که به عصیان و سرکشی کشانده نشود.