مهمترین عوامل و راه های ایحاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری معنوی
مهمترین عوامل و راه های ایحاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری معنوی
نویسنده: عبدالعزیز اربابی
انگیزه و سرمایه‌گذاری
قطعاً انسان به دلیل داشتن موانع بسیار در زندگی از جمله دشمن بزرگ انسانیت، شیطان، نفس، محیط فاسد، دوستان ناباب، دشمنان و… فاقد انگیزه‌ی کافی، برای سرمایه‌گذاری معنوی است و بدون داشتن محرک قطعاً نمی‌تواند اقدام به هیچ کاری کند. همین که خداوند متعال در قرآن، نیکوکاران را به بهشت بشارت و بدکاران را به دوزخ هشدار می‌دهد بهترین و قوی‌ترین دلیل برای این مطلب می‌باشد علاوه بر آن هرجا که از کاری نهی شده در پایان، نسبت به جهنم در صورت ارتکاب آن، هشدار داده شده است. از طرفی دیگر زندگی عملی رسول خدا ص به عنوان الگو، بهترین دلیل در این خصوص می‌باشد. چنانکه ایشان در طول دوران مکی مطابق رهنمود پروردگار کوشیدند تا زمینه‌ی اجرایی کردن دین را در امت خود به وسیله‌ی محرک‌های قوی، فراهم سازد. و توانست انسان‌هائی فوق‌العاده مؤمن و مطیع تربیت کند و با آنان، جامعه‌ای الگو در دینداری و سعادت تشکیل دهد.
بنابراین، شناخت عوامل و راه‌های ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری اخروی، بسیار ضروری است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
مهمترین عوامل ایحاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری معنوی
- ایمان به الله متعال و آخرت
با تأمل در فرایند تربیتی قرآن کریم درمی‌یابیم که ایمان به الله متعال و آخرت، نخستین مهمترین محرک و انگیزه جهت توشه‌اندوزی برای آخرت است. چنانکه در سوره‌های مکی، بیشتر به ایمان الله متعال و جهان آخرت از جمله بهشت و دوزخ پرداخته شده است. و در سوره‌های مدنی، تدیّن واقعی را برای کسانی ممکن می‌داند که به الله متعال و روز آخرت ایمان قوی داشته باشند و همیشه آنها را مدنظر بگیرند. و مؤمنین با «یا أیها الذین آمنوا» خطاب شده‌اند.
پیامی که از این روند برداشت می‌شود این است که انسان مکلف، قبل از آشنایی با تکالیف، باید محرک و انگیزه‌ای قوی به اجرایی کردن آن پیدا کند. چنان که خداوند متعال می‌فرماید:
« لَا تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولَئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(مجادله/۲۲)
«گروهی را که به خداوند و روز قیامت ایمان می‌آورند نخواهی یافت با کسی که با خدا و پیغمبرش مخالفت ورزیده است دوستی کنند هر چند پدرانشان یا فرزندانشان یا برادرانشان یا خویشاوندانشان باشند. اینانند که (خداوند) در دل‌هایشان ایمان را نگاشته است و آنان را به فیضی از سوی خود توان داده است. و آنان را به باغ‌هایی درمی‌آورد که از زیر (کاخ‌ها و درختان) آنها رودبارها روان‌ست و جاودانه در آنجا می‌مانند. خداوند از آنان خشنود است و آنان (نیز) از او خشنودند. اینان حزب خدا هستند. هان بدانید که حزب خدا رستگار است.»
و همچنین احادیثیی از قبیل حدیث زیر، ضرورت داشتن انگیزه و محرک ایمان به الله و آخرت را تأکید می‌کند.
« مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ باللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ، فَلا یُؤْذِ جَارَه، وَمَنْ کَان یُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْیَوْمِ الآخر، فَلْیکرِمْ ضَیْفه، وَمَنْ کَانَ یُؤْمنُ بِاللَّهِ وَالْیومِ الآخِر، فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ لِیَسْکُتْ» «اللؤلؤوالمرجان۲۹»
ابوهریره گوید: پیغمبر ص فرمود: کسی که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارد نباید همسایه‌اش را اذیت کند. و کسی که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارد باید نسبت به مهمانش با اکرام و احترام رفتار نماید. و کسی که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارد وقتی که سخن می‌گوید باید سخنانش خوب و حق باشد و الا باید سکوت کند.
- شکرگذاری
یکی از مهمترین عواملی که انگیزه‌ی انسان برای عمل کردن را تقویت می‌کند شکرگذاری از خداوند متعال است. که تمام امکانات مادی و معنوی که او در اختیار دارد و در آینده در اختیار می‌گیرد از فضل و رحمت ایشان می‌باشد. چنانکه خداوند متعال، به آل داود؛ توصیه فرموده است:
« اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْرًا وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ »(سبأ/۱۳)
«ای آل داود، در عمل سپاسگزار باشید و از بندگانم اندک (کسانی) سپاسگزارند.»
و در جائی دیگر فرموده است از روزی‌های پاک من بخورید و سپاسگزاری کنید.
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ »(بقره/۱۷۲)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از پاکیزه‌هایی که به شما روزی داده‌ایم بخورید و شکر خدا را به جا آورید اگر شما فقط او را می‌پرستید.»
بنابراین انسان با استحضار نعمتهای خداوند متعال در خود و اندیشیدن درباره‌ی مشأ آنها می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای سپاسگزاری قولی و عملی در خود ایجاد کند. اما باید دانست که سپاسگزاری اصلی و موردنظر پروردگار سپاسگزاری عملی است که با اجرای فرمان‌های او تحقق می‌یابد.
- شوق بهشت
الله متعال بهشت و دوزخ را که تجلی رحمت و خشم ایشان و محل زندگی ابدی انسانها هستند، از مهمترین عوامل ایجاد انگیزه در جهت سرمایه‌گذاری معنوی معرفی و تأکید فرموده است که برای بهشت رقابت کنند.
چنانکه الله متعال می‌فرماید:
« وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ »(آل‌عمران/۱۳۳)
«و بشتابید به سوی آمرزش و عفو پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن (به اندازه‌ی) آسمانها و زمین است (و) برای پرهیزکاران آماده شده است.» (خرمدل)
و همچنین می‌فرماید:
« سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ »(حدید/۲۱)
«بر یکدیگر پیشی بگیرید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن همسان پهنای آسمان و زمین است. برای کسانی آماده شده است که به خدا و پیغمبرانش ایمان داشته باشند. این، عطاء خدا است، و به هر کس که بخواهد آن را می‌دهد، و خدا دارای عطاء بزرگ و فراوان است.»
و نیز در سوره‌ی مطففین می‌فرماید: «خِتَامُهُ مِسْکٌ وَفِی ذَلِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ» (مطففین/۲۶)
«مُهر و دربند آن از مشک است (و با دست زدن بدان، بوی عطر مشک در فضا پراکنده می‌شود). مسابقه‌دهندگان باید برای به دست آوردن این (چنین شراب و سایر نعمتهای دیگر بهشت) با همدیگر مسابقه بدهند و بر یکدیگر پیشی بگیرند.»
- شوق دیدار پروردگار
یکی از بزرگترین نعمتهای بهشت، مشرف شدن به دیدن جمال بی‌مثال الله متعال است. قطعاً شوق رسیدن به این شرف و والاترین نعمت، انسان مؤمن را وادار می‌کند که در مسیری گام بردارد که زمینه‌ی وصول به آن شرف را برایش فراهم آورد که چیزی جز توحید و عمل صالح نیست. چنانکه در قرآن کریم آمده است هرکس که خواهان دیدار خدای خویش است، باید کار شایسته کند، و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نسازد.
« قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّهِ أَحَدًا »(کهف/۱۱۰)
«(ای پیغمبر !) بگو: من فقط انسانی همچون شما هستم (و امتیاز من این است که من پیغمبر خدایم و آنچه گفت: بگو؛ می‌گویم) و به من وحی می‌شود که معبود شما یکی است و بس. پس هرکس که خواهان دیدار خدای خویش است، باید که کار شایسته کند، و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نسازد.»
و در جائی دیگر، خواندن نماز را فقط برای کسانی آسان دانسته است که یقین و امید به دیدار پروردگار دارند.
« وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ * الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ »(بقره/۴۵-۴۶)
«و از شکیبائی (و واداشتن نفس بر آنچه دوست ندارد، از جمله روزه) و نماز (که دل را پاکیزه و انسان را از گناهان و پلیدیها به دور می‌دارد) یاری جوئید، و نماز سخت دشوار و گران است مگر برای فروتنان. آن کسانی که به یقین می‌دانند خدای خویش را (پس از دوباره زنده شدن) ملاقات خواهند کرد، و این که ایشان به سوی او باز خواهند گشت»
- ترس از خداوند و آتش دوزخ
چنانچه برخی از انسانها علاقه‌ای به بهشت و نعمتهای آن ندارند و برای آن تلاش نمی‌کنند مجبورند برای نجات خود از دوزخ که بسیار خطرناک است عمل کنند که رهایی از آن خود به خود به ورود به بهشت می‌انجامد. قطعاً استحضار عذاب‌های خداوند در دوزخ می‌تواند انگیزه‌ای بسیار قوی برای عمل کردن ایجاد نماید، چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
« کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَهُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّهَ فَقَدْ فَازَ وَمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ »(آل‌عمران/۱۸۵)
«هر کسی مزه‌ی مرگ را می‌چشد و بیگمان به شما پاداش و پادافره خودتان به تمام و کمال در روز رستاخیز داده می‌شود. و هرکه از آتش دوزخ به دور گردد و به بهشت برده شود، واقعاً سعادت را فراچنگ آورده و نجات پیدا کرده است. و زندگی دنیا چیزی جز کالای فریب نیست.»
خداوند متعال، در جاهای مختلف، مؤمنین را با ترساندن از دوزخ، به عمل دعوت می‌کند که تعدادی از آنها ذکر می‌گردد:
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ عَلَیْهَا مَلَائِکَهٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ »(تحریم/۶)
«ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی بر کنار دارید که افروزینه‌ی آن انسانها و سنگها است. فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که خشن و سختگیر و زورمند و توانا هستند. از خدا در آنچه بدیشان دستور داده است نافرمانی نمی‌کنند، و همان چیزی را انجام می‌دهند که بدان مأمور شده‌اند.»
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَهً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ*وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ»(آل‌عمران/۱۳۰-۱۳۱)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ربا را دو و چند برابر مخورید، و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید. و از آتشی بپرهیزید که برای کافران (نه مؤمنان) آماده شده است.»
« وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ »(بقره/۲۰۳)
«و در روزهای مشخّصی خدا را یاد کنید (و با اذکار و ادعیه به عبادت و پرستش او بپردازید) و اگر کسی (عبادت سه روزه را در دو روز اوّل ایّام التشریق انجام دهد و) شتاب نماید، گناهی بر او نیست (و مانعی نخواهد بود که روز سوم برای رمی جمرات نباشد)، و کسی که ماندگار شود و ( از رخصت استفاده نکند، بهتر هم خواهد بود و) گناهی نخواهد داشت، (و این رخصت تعجیل یا تأخیر و نفی گناه از شتابنده و ماندگار، تنها) از آنِ کسی است که تقوا پیشه سازد ( و از منهیّات و محرّمات خویشتن را به دور دارد). از (خشم و انتقام) خدا بپرهیزید و بدانید که در پیشگاه او جمع خواهید شد »
عواملی که ذکر شد، بخشی از مهمترین محرکها و مشوق‌ها برای مؤمن جهت عمل کردن و توجه جدی داشتن به سرای جاودان است. بنابراین، انسان ،ناگزیر است جهت بدست آوردن سعادت اخروی، بوسیله‌ی آن محرکها، انگیزه‌ای قوی در خود ایجاد کند و در این راستا از پروردگار مهربان، به صورت پیوسته یاری بطلبد.
زیرا یاری‌دهنده و توفیق‌دهنده‌ی واقعی و نهائی، تنها اوست. و باید توجه کرد که عوامل ذکر شده را از راه‌های مختلف می‌توان به دست آورد. اما بهترین آنها عبارتند از:
الف) تفکر در مخلوقات
ب)ذکر و یاد مداوم پروردگار
ج) تلاوت قرآن کریم همراه با اندیشیدن در معانی و مفاهیم آن
د) زیارت قبور جهت تفکر به سرانجام
ه) نشستن با علمای ربانی، دعوتگران، جماعت‌های تبلیغی و صالحان
و) مطالعه‌ی مستمر کتب، مجلات و مقالات دینی
ز) نگاه کردن و گوش فرا دادن به برنامه‌های دینی شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی و…
——————————
منبع: سرمایه‌ی رستگاری/ مؤلف: عبدالعزیز اربابی/ نشر احسان
