آثار دنیوی و اخروی ایمان و عمل صالح
آثار دنیوی و اخروی ایمان و عمل صالح
نویسنده: دکتر طیبه اکبری راد
از نظر قرآن کریم، ایمان و عمل صالح نزد خداوند، دارای ارزش و اهمیت والایی است تا جایی که در بسیاری آیات از جزای دنیوی و اخروی ایمان و عمل صالح سخن گفته شده است. بعضی از آثار دنیوی که برای ایمان و عمل صالح ذکر شده است . از آن جایی که عمل صالح در قرآن کریم با واژهای ” برّ ” ” خیر”، ” معروف” و ” احسان” در یک حوزه معنایی قرار دارند و همه این واژه ها در مورد کارهای نیک به کار رفته اند، در شمارهای بعد این واژ ها مورد بررسی قرار خواهند گرفت تا بتوان با ارزشی ” عمل صالح” را باز نموده، گستره معنایی آن را مشخص کرد.
” ربنا علیک توکلنا و الیک انبنا و الیک المصیر “
آثار ایمان و عمل صالح
از نظر قرآن کریم، ایمان و عمل صالح نزد خداوند، دارای ارزش و اهمیت والایی است تا جایی که در بسیاری آیات از جزای دنیوی و اخروی ایمان و عمل صالح سخن گفته شده است. بعضی از آثار دنیوی که برای ایمان و عمل صالح ذکر شده، عبارتند از:
- ۱. قرار گرفتن در زمره بهترین مردم
” إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ ” ( بینه /۷)
” در حقیقت کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کردهاند آنانند که بهترین آفریدگانند “
در این آیه، خداوند بهترین مردم را منحصر به مؤمنینی کرده که اعمال صالح انجام می دهند. در تفاسیر، از طرق مختلف، روایت شده که این آیه ” أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ ” درباره امیر المؤمنین و شیعیان او نازل شده است. می توان گفت که مصداق بارز کامل خیر البریه علی ابن ابی طالب است، گرچه این آیه، شامل همه کسانی است که ایمانآورده، اعمال صالح انجام می دهند.
- ۲. سعادت ابدی
” إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ، إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ” ( عصر ۲/۳)
” که واقعا انسان دستخوش زیان است ،مگر کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کرده و همدیگر را به حق سفارش و به شکیبایى توصیه کردهاند “
شاید یکی از مهمترین آثار عمل صالح، آن باشد که کوجب سعادت ابدی انسان می شود. کسانی که از فرصت عمر بهره گرفته، اعمال صالح انجام می دهند، در حقیقت از سرمایه خود استفاده می کنند. و چنین افرادی در خسران و زیان نخواهند بود.
- ۳. حیات طیّبه
” مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ” ( نحل/۹۷)
” هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاکیزهاى حیات [حقیقى] بخشیم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مىدادند پاداش خواهیم داد “
حیات طیبه بنابر بافت آیه، محبت، دوستی، آرامش و زندگی سالم و گوارا است.
برخی گویند: مقصود از زندگی پاکیزه، آن نوع زندگی است که در آن مفاهیم انسانی زنده گردد؛ صلح و صفا، محبت ودوستی ، همدردی و همکاری، آرامش و امنیت حکمفرما باشد.
- ۴. دوستی و مؤدت مردم
” إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا ” ( مریم/۹۶)
” کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند به زودى [خداى] رحمان براى آنان محبتى [در دلها] قرار مىدهد “
یکی از نتایج مؤثر و لاینفک عمل صالح که بعد اجتماعی آن در خدمات و تعاون عمومی مجسم می گردد، توجه عواطف انسانی و علایق قلبی مردم به این گروه است. شاید دلیل این محبت و دوستی این است که این گونه افراد، مطابق فطرت و در مسیر نظام حاکم بر جهان آفرینش حرکت می کنند.
- ۵. قرار گرفتن در زمره صالحین
” وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ ” ( عنکبوت/۹)
” و کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کردهاند البته آنان را در زمره شایستگان درمىآوریم “
” صالح بودن و صالح شدن ” که همواره آرزوی همه انبیا (ع) بوده است، مراتب نامتناهی دارد. خداوند از زبان سلیمان (ع) حکایت می کند که فرمود”… وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ ” ( نمل/۱۹)
” و مرا به رحمتخویش در میان بندگان شایستهات داخل کن “
و از قول ابراهیم (ع) می فرماید:
” رَبِّ هَبْ لِی حُکْمًا وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ “( شعرا/۸۳) ” پروردگارا به من دانش عطا کن و مرا به صالحان ملحق فرماى “
او برای فرزند نیز چنین دعایی کرده و می فرماید:
” رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ ” ( صافات/۱۰۰) ” اى پروردگار من مرا [فرزندى] از شایستگان بخش “
خداوند نیز دعای او را مستجاب کرد، و به او فرزندان صالحی چون اسماعیل و اسحاق عطا کرد.
در آیات بعد از همین سوره می خوانیم: ” وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِیًّا مِّنَ الصَّالِحِینَ ” ( صافات/۱۱۲)
” و او را به اسحاق که پیامبرى از [جمله] شایستگان است مژده دادیم “
در مورد اسماعیل ( ع) می فرماید: ” وَإِسْمَاعِیلَ وَإِدْرِیسَ وَذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِینَ، وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُم مِّنَ الصَّالِحِینَ” ( انبیاء/۸۵-۸۶)
” و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از شکیبایان بودند، و آنان را در رحمتخود داخل نمودیم چرا که ایشان از شایستگان بودند”
- ۶. استجابت دعا
” وَیَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَیَزِیدُهُم مِّن فَضْلِهِ ” ( شوری/۲۶)
” و [درخواست] کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند اجابت مىکند و از فضل خویش به آنان زیاده مىدهد”
بافت کلام و یا سیاق [ آیه]، نشان می دهد که آن چه مورد اجابت و قبول قرار می گیرد، عبادت و عمل [ صالح] اینان است.
- ۷. اصلاح و پیرایش و آرایش نیّات و حالات
” وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ” ( محمد/۲)
” و آنان که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند و به آنچه بر محمد [ص] نازل آمده گرویدهاند [که] آن خود حق [و] از جانب پروردگارشان است [خدا نیز] بدیهایشان را زدود و حال [و روز]شان را بهبود بخشید ” .
” بال” به معانی مختلف آمده که عبارتند از: حال، کار و قلب. اصلاح ” بال” در این بافت، به معنای قرار گرفتن اعمالشان در مسیر هدایت و سعادت است.
- ۸. خلافت در زمین
خداوند در آیاتی، خلافت زمین را به نیکان و صالحان وعده می دهد:
” وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا” ( نور/۵۵)
” خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدل گرداند”
و نیز ” وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ”( انبیاء/۱۰۵)
” و در حقیقت در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد”
این وعده قطعی و حتمی خداوند است و به طور قطع خداوند نیکان و صالحان را وارث زمین خواهد کرد. این استخلاف، مشروط به جامعه صالح است. و آن جامعه ای است که در همه ابعاد و زمینه ها صالح باشد.
جزای اخروی ایمان و عمل صالح که در قرآن ذکر شده فراوان است؛ بعضی از آن ها عبارتند از:
- ۱. خلود در بهشت
” وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَهٍ رِّزْقًا قَالُواْ هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَهٌ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ” ( بقره/۲۵)
” و کسانى را که ایمان آوردهاند و کارهاى شایسته انجام دادهاند مژده ده که ایشان را باغهایى خواهد بود که از زیر [درختان] آنها جویها روان است هر گاه میوهاى از آن روزى ایشان شود مىگویند این همان است که پیش از این [نیز] روزى ما بوده و مانند آن [نعمتها] به ایشان داده شود و در آنجا همسرانى پاکیزه خواهند داشت و در آنجا جاودانه بمانند “
همچنین در سوره های بقره/۸۲،نساء/۵۷ و ۱۲۲، اعراف/۴۲، هود/۲۳، ابراهیم/۲۳، عنکبوت/۵۸، و لقمان/۹-۸ به همین مطلب اشاره می کند.
در مورد مخلّد بودن آنان در بهشت، می توان گفت: چون آن ها در دنیا به مبدأ حیات و ابدیت پیوستند، زندگی جاویدان یافته اند. ایشان و کسانی هستند که نه تنها فکر و عقیده شان متصل به مبدأ حیات و ابدیت است، بلکه اعمالشان نیز خالص برای خداست. ” … وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّهِ أَحَدًا ” ( کهف/۱۱۰) و این امر به جاودانگی و ابدیت می انجامد.
- ۲. امنیت از خوف و حزن ( دنیوی و اخروی)
” إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَهَ وَآتَوُاْ الزَّکَاهَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ ” ( بقره/۲۷۷)
” کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده و نماز بر پا داشته و زکات دادهاند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین مىشوند.”
همچنین در سوره های مائده/۶۹و بقره/۶۲ همین آثار، ذکر شده است.
بافت آیه، نشان می دهد که امنیت از خوف آنان، مربوط به قیامت است. در بعضی موارد مانند سوره یونس/۶۲ به صورت مطلق ذکر شده که منظور، امنیت از خوف در دنیا و آخرت است.
- ۳. پاداش بی حساب
خداوند در آیات متعددی، به مؤمنینی که اعمال صالح انجام می دهند. رزق بی جساب، جزای دو چندان و اجری نیکو، عظیم و کامل وعده داده است:
” و من عمل صالحا” من ذکر او انثی و هم مؤمن فاولئک یدخلون الجنه یرزقون فیها بغیر حساب ” ( مؤمن/۴۰)
” و هر کس از مرد یا زن عمل صالح انجام دهد و مؤمن باشد، آن گروهند که داخل بهشت شوند و در آن، بی حساب روزی داده شوند.”
همچنین در سوره های کهف/۳-۲، مائده/۹، اسراء/۳۱، نساء/۱۷۳به مؤمنین، اجر نیکو و پاداش زیاد و مغفرت، وعده داده شده است.
- ۴. آمرزش گناهان و تبدیل سیئات به حسنات
از جمله آثار عمل صالح که در موارد متعدد بر آن تأکید شده، از بین رفتن گناهان است.
” وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِی کَانُوا یَعْمَلُونَ” ( عنکبوت/۷)
” و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند قطعا گناهانشان را از آنان مى زداییم و بهتر از آنچه مىکردند پاداششان مىدهیم “
همچنین در سوره های حج/۵۰،تغابن/۹، طه/۸۲، فرقان/۷۰، چنین وعده ای به مؤمنین داده شده است.
تکفیر سیئات، معنایش عفو از گناهان است. اما این که خداوند فرمود: ایشان را به بهترین عمل جزاء می دهد، یعنی از اعمالشان آن قدر نواقص را دفع نموده، آن قدر عمل را بالا می برد، تا به صورت بهترین عمل در آید و یا این استکه در هنگام حساب، خرده گیری در اعمالشان ننموده، جهات نقص و عیبی که در آن ها است، به حساب نمی آورد، در نتیجه با همه آن ها، معامله بهترین عمل می کند. مثلا نمازشان را گرچه مشتمل بر جهات نقص و بدی هایی باشد، به جای بهترین نماز می پذیرد.
آثار عمل صالح در قرآن کریم بسیار زیاد است که اگر بخواهیم به همه آن ها بپردازیم، حجم گسترده ای را شامل می شود. در این جا به اجمال اشاره ای به آثار مترتب بر عمل صالح می کنیم: پاداش دائمی و همیشگی: فصلت/۸،انشقاق/۲۵، تین/۶؛ بهشت و نعمت های آن: حج/۲۳؛ رحمت و فضل الهی: روم/۴۵، حج/۱۴و۵۶، طه/۷۵، مریم/۶۰، روم/۱۵، شوری/۲۲، لقمان/۸، کهف/۱۰۷، سجده/۱۹، محمد/۱۲و…، داخل شدن در رحمت پرودگار: جاثیه/۳۰و…
————————————————–
نام کتاب: عمل صالح و مصادیق آن در قرآن کریم /نویسنده: دکتر طیبه اکبری راد.
