آیا جهان آفریدگاری دارد؟ با نگاهی به کتاب اثبات وجود خدا
آیا جهان آفریدگاری دارد؟ با نگاهی به کتاب اثبات وجود خدا
دکتر دمرداش عبدالمجید سرحان / متخصص علوم تربیتی
استاد دانشگاه عین شمس مصر، در سال ۱۹۳۶ از دانشگاه قاهره با درجۀ ممتاز لیسانس علوم گرفت. در سال ۱۹۳۸ به اخذ لیسانس علوم تربیتی از دارالمعلمین عالی قاهره نایل شد. در ۱۹۴۷ از دانشگاه کلمبیا درجۀ فوق لیسانس در علوم تربیتی دریافت داشت و در سال ۱۹۴۹ به اخذ درجۀ دکترای علوم تربیتی از دانشگاه کلمبیا موفق شد. تألیفات زیادی در علوم و موضوعات تربیتی دارد.
همه در پی پاسخ این سؤال هستند؛ سؤالی که همه اشتیاق شنیدن جواب آن را دارند. این سؤال طفل کوچک را دست بر دامن پدر میکند و دل جوان حیران را پریشان می‌سازد و خواب از چشمش می‌رباید تا کسی را پیدا کند و پاسخی قاطع بشنود. در دل شخص سست ایمان نیز راه می‌یابد، اما فوری استغفار میکند و از وسوسۀ شیطان به خدا پناه میبرد. فکر همه را به خود مشغول می‌دارد؛ مخصوصاً در انکسار و ضعف و بیماری و نومیدی.
در روزگاران پیشین نیز مردم این پرسش را کرده‌اند و با پیروی از نیروی اندیشه و دریافت خود، گروهی به پرستش ماه و خورشید و ستارگان و گروهی به پرستش بت‌ها و اصنام و گروهی به پرستش پروردگار یگانۀ توانا گرویده‌اند. گروهی دیگر نیز اسیر انکار و الحاد مانده‌اند.
در آینده هم، مادام که دنیا می‌گردد و عقل می‌اندیشد و بشر می‌بیند و ادراک میکند، صاحبان خرد به دنبال پاسخ این سؤال خواهند بود.
پس، دریافتن این معنی جزو طبیعت و سرشت ماست. ما نمی‌توانیم آنی خالی از آن یا منکر آن یا غافل از ندای آن باشیم. اعتقاد به آفریدگار جهان در طرز تفکر و زندگی و فلسفه و نظر انسان دربارۀ کارها و حالات نفسانی و حال و آینده و بلکه هستی و وجود وی اثری بزرگ دارد.
با وجود این همه اهمیت، کسانی که به این سؤال جواب قاطع و مقنع می‌دهند بسیار کمند. کودک خردسالی که به پدر خود رجوع میکند، پدر یا وی را به نرمی از این اندیشه بازمی‌دارد یا به امید قانع ساختن او جوابی سرسری و بی‌فایده می‌دهد. جوان کنجکاوی که با دوست یا مربی خود این مسئله را مطرح می‌سازد، به ندرت اتفاق می‌افتد که از آنان پاسخی دریابد که دل حساس او را تسکین بخشد و عقل کنجکاو وی را خرسند کند. رجال دین نیز غالباً در پاسخ این سؤال به آیاتی از کتب آسمانی و احادیثی از کلام پیامبران توسل می‌جویند، از ارزش اکتشافات علوم می‌کاهند و از به کار بردن روش علمی منع می‌کنند و در نتیجه حیرت سؤال‌کننده افزونتر می‌شود و با خاطری آزرده از اندیشه و تفکر در این موضوع منصرف می‌شود. در صورتی که فرد تحصیل‌کرده‌ای که در قرن بیستم پرسشی دربارۀ آفریدگار جهان میکند، لابد می‌خواهد با روش‌ها و نتایج علومی که به یافتن رموز اتم و تسخیر فضا و کشف قوانین وجود در اسرار و پدیده‌های آن و اکتشافات محیرالعقول و دائمی دیگر منجر می‌شود قدم بردارد، و برای سؤال خود جواب منطقی درستی می‌خواهد که در رسیدن به ایمان به پروردگار چراغی فرا راه او باشد ـ ایمانی که مبتنی بر اقتناع باشد نه تسلیم صرف.
مؤلف کتاب اثبات وجود خدا عیناً همین روش را تخاذ کرده است؛ به جمعی از دانشمندان بزرگ متخصص در رشته‌های شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی، نجوم، ریاضیات و غیره نامه نوشته و از آنان پرسیده است: «آیا شما به وجود خدا اعتقاد دارید؟ در این صورت، مطالعات و تجسسات علمی شما چگونه شما را به سوی پروردگار رهنمون شده است؟»
دانشمندان به این سؤال پاسخ‌های مفصلی نوشته‌اند و در آنها علل و عواملی که آنان را به سوی ایمان به آفریدگار فراخوانده شرح داده‌اند.
پاسخ چهل تن در کتاب اثبات وجود خدا درج شده و از این نظر که مفاهیم آنها، ضمن ارائۀ قسمتی از افکار و اندیشه‌های جدید، مؤید مطالبی است که برای اثبات آفریدگار جهان در کتب آسمانی آمده، بسیار حائز اهمیت است.
این دانشمندان بیان می‌کنند که قوانین دینامیک حرارتی (ترمودینامیک) بر این دلالت میکند که باید جهان را بدایتی باشد و اثبات بدایت دنیا وجود یک مبدأ عاقل و مرید و ابدی را ایجاب می‌نماید؛ آری مبدأ و آفریدگاری که ذاتی غیرمادی داشته باشد، چه، ماده از ذراتی به وجود آمده که ساختمان آنها به حکم علم امکان ازلی و ابدی بودن ندارد. این آفریدگار غیرمادی جهان باید لطیف نامتناهی در لطف خبیر بی‌نهایت در خبرت و آگاهی ـ «لَا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ» (چشمها ( کُنْهِ ذات ) او را درنمی‌یابند، و او چشمها را درمی‌یابد و او دقیق آگاه است) (انعام/۱۰۳) ـ باشد.
برای رسیدن به وی نباید به حواسی که جز مادیات قادر به احساس چیزی نیستند توسل جست؛ برای مشاهدۀ وی نباید در داخل آزمایشگاه‌ها و لوله‌های آزمایش گشت، یا از ذره‌بین و دوربین استعانت کرد؛ برای دیدن وی عنصری غیرمادی چون عقل و بصیرت لازم است.
کسی که در پی ادراک آیات ذات باری‌تعالی است، باید چشم از خاک برگیرد و بدون تعنت و تعصب عقل خود را به کار اندازد و در آفرینش آسمانها و زمین بیندیشد: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ» (آل عمران/۱۹۰)
« مسلّماً در آفرینش ( عجیب و غریب و منظّم و مرتّب ) آسمانها و زمین ، و آمد و رفت ( پیاپی، و تاریکی و روشنی، و کوتاهی و درازی ) شب و روز، نشانه‌ها و دلائلی ( آشکار برای شناخت آفریدگار و کمال و دانش و قدرت او ) برای خردمندان است.»
تمام رشته‌های علوم ثابت می‌کنند که در دنیا نظام معجزه‌آسایی سیادت میکند که اساس آن قوانین و سنن ثابت و لایتغیر کونی است و کوشش دانشمندان و احاطه به این قوانین به بشر امکان می‌دهد از خسوف و کسوف و دیگر پدیده‌ها، صدها سال قبل از وقوع آنها، آگاه شود.
کیست که این قوانین و سنتها را در هر ذره‌ای از ذرات موجودات، بلکه کوچک‌تر از آنها، در بدو خلقت به ودیعت نهاده است؟ کیست که این نظام و سازگاری و انسجام را ایجاد کرده است؟ کیست که به ابداع آنها اراده فرموده و این چنین بجا و زیبا آفریده است؟ آیا اینها همه بدون آفریدگار پیدا شده‌اند یا خود آفریننده‌اند؟ این نظام و قانون و ابداع که در جهان مشاهده می‌شود، دلالت میکند بر این که در ورای آنها پروردگاری دانا و توانا و آگاه وجود دارد.
در این کتاب دانشمندان نظر کسانی را که ادعا می‌کنند دنیا تصادفی نشئت یافته، رد می‌کنند و برای خواننده معنی تصادف را شرح می‌دهند و برای شناساندن مدت احتمال حدوث پدیده‌ای به اشکال کار و قوانین مصادفه اشاره می‌کنند. اگر ما صندوق بزرگی پر از هزاران حرف ابجدی داشته باشیم، خیلی احتمال دارد که حرف الفی پیش میم قرار بگیرد و کلمۀ «ام» راتشکیل دهد، اما احتمال اینکه این حروف به طور تصادفی طوری پیش هم قرار بگیرند که «قصیدۀ درازی» یا «خطاب پدری به فرزندش» را ترتیب دهند بسیار بسیار ضعیف، بلکه غیرممکن است. علما حساب کرده‌اند که احتمال اجتماع ذراتی که بتوانند جزئی از مواد اولیۀ دخیل در تشکیل گوشت را به وجود آورند، علاوه بر وجود مادۀ مستعد ضروری، میلیاردها سال وقت لازم دارد که جهان به این پهناوری امکان آن را ندارد.
البته این برای پیدایش ترکیبی با آن‌همه ناچیزی است. با این احتمال، قیاس کنید حال این همه موجودات زنده را، از جانور و گیاه و اجسام مرکب بی‌شمار، و حال پیدایش حیات و ملکوت آسمانها و زمین. عقلاً محال است که این همه بدون بصیرت و آگاهی و از راه تصادف کورکورانه نشئت یافته باشد. ناچار همۀ اینها آفریدگار و مبدعی دانا و آگاه دارند که علم وی محیط بر تمام اشیا است، که همه را آفریده و بر سنن و قوانینی معین هدایت فرموده است.
این کتاب، علاوه بر مطالب مزبور، مزایای ایمان به خدا و اطمینان به وی و التجا به گشایش او در تنگدستی و بیماری و هر گونه خطری که انسان را به نومیدی بیم می‌دهد بیان میکند.
جمع کثیری از دانشمندان حلاوت ایمان و لزوم آن برای خود و دیگران را حس کرده و با ولعی تمام بدان تشبث جسته‌اند، و بعضی حتی معتقدند که یک نیاز زیست‌شناسی انسان را به سوی ایمان به پروردگار دانا و توانا راهنمایی و جلب میکند ـ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا (روم/۳۰) «این سرشتی است که خداوند مردمان را بر آن سرشته است» ـ مطالب کتاب بدین جا پایان نمی‌پذیرد، بلکه شرح می‌دهد که چگونه ایمان به خدا ریشۀ تمام فضایل اجتماعی و اخلاقی و انسانی است و کسی که ایمان به خدا نداشته باشد حیوانی است که شهوت و غفلت بر وی فرمانروایی میکند، مخصوصاً زمانی که پاره‌ای از مبادی غیرانسانی دامنگیر وی شوند.
———————————————–
منبع: اثبات وجود خدا/ مؤلف: جان کلوور مونسما/ مترجمان: احمد آرام، سید مهدی امین، علی اکبر صبا، عبدالعلی کارنگ، علی اکبر مجتهدی
مقالات مرتبط:
دلایل طبیعی وجود خدا
آیا جهان آفریدگاری دارد؟ با نگاهی به کتاب اثبات وجود خدا
تعریف «نیروی آفرینش» و بررسی وجود خدا با مطالعه عالم کون و حیوانات و نباتات
خدا در معالجات پزشکی ، اثبات و احساس وجود خدا
