انسان و مسؤلیت مدنی و اخروی

انسان و مسؤلیت مدنی و اخروی

لحظه ای کوتاه در محضر رسول الله( ص)

?۹۶-قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : ” مَنْ سَنَّ فِی الْإِسْلَامِ سُنَّهً حَسَنَهً، فَلَهُ أَجْرُهَا وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ، مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِی الْإِسْلَامِ سُنَّهً سَیِّئَهً کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ، مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْءٌ “.( مسلم/۱۰۱۷)
( کسی که در اسلام روش نیکویی را اساس گزارد برای اوست مزد آن، و مزد کسی که بعد از او آن کار را انجام دهد؛ بدون اینکه از اجر او کاسته شود؛ و کسی که روش بدی را پایه گزاری کند؛ گناه آن بر عهده ی اوست، و گناه کسی که مرتکب آن شود؛ بدون اینکه از گناه او کاسته شود.)

☀️نکات قابل تأمل در حدیث:
مقدمه
در این حدیث بیانی از تقابل” عبادت و عادت” ، “سنت و بدعت” یادآوری می شود تا مؤمنان مرزبندی بین آنها را تشخیص و رعایت نمایند. چون دین ناکامل واگذاشته نشده تا کسانی زمینه ی تکمیل آن را با بدعت و نوآوری در حوزه ی عبادت فراهم نمایند، بلکه انسان در رابطه با بهبود زندگی روزمره، آنچه از “عادات نیک” بدان نیازمند است، در ایجاد و تغییر آن آزاد می باشد؛ و همچنین در مقابل ایجاد عادات و روش بد، مسؤل خواهد بود.

۱⃣نکته ی اول:
سنت در لغت به معنی راه و روش پیموده شده است؛ و از نظر اصطلاحی؛ گفتار پیامبر، کردار پیامبر، موافقت پیامبر با کاری، صفت و سیرت پیامبر( ص) ” سنت” نامیده می شود. وگاهی معنی سنت، در مقابل ” بدعت” قرار می گیرد.

۲⃣ نکته ی دوم:
صاحب نظران می گویند: بدعت، راه و روش اختراع شده در دین است که شبیه به روش شرعی، که هدف از انجام آن زیاده روی و مبالغه در “عبادت” خدای سبحان است. با این تعریف آنچه در حدیث از نوآوری نهی شده است، حوزه ی دین است که فرد مبتدع با تصور در اختراعش، خدا جویی کامل تری می جوید و چنان تصوری نقص دین را می رساند، به همین جهت پیامبر( ص) از آن نهی کرده است:
“عَنْ عَائِشَهَ ، قَالَتْ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : ” مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ “.( مسلم/۱۷۱۸)( هر کسی در دین ما چیزی را ایجاد کند که از دین نیست، آن مردود است.

۳⃣نکته ی سوم:
از متن هر دو حدیث( مسلم) به این نتیجه می رسیم، “بدعت”، نوآوری در دین و عبادات است؛ نه در عادات؛ چون عادات که تنظیم بخش روابط انسانی است، متناسب با شرایط زمانی و فرهنگی ملت ها متفاوت می باشد، و سفارش پیامبر (ص) مبنی بر پایه گذاری ” سنت حسنه” در حدیث، همان امور مدنی اجتماعی می باشد همانند: تأسیس صندوقات خیری جهت خدمت به نیازمندان، تأسیس کمپ های ترک اعتیاد، موسسات خیری پرورش کودکان بی سرپرست و غیره است.

۴⃣نکته ی چهارم:
پیام صریح حدیث به جامعه ایمانی، یادآوری به مسولیت آنان است، که دارای دو پیام است:

✅ پیام اول: تشویق مومنان به ایجاد و احداث روش های نیک و پسندید اجتماعی، در جهت خدمت رسانی به جامعه انسانی است، که علاوه بر پاداش آن، آثار نیک آن ماندگار و پاداشی مستمر تا قیامت دارد.

✅پیام دوم: هشدار به مومنان است که از ایجاد عادات بد اجتماعی پرهیز نمایند، زیرا تأسیس یک پایگاه شر، علاوه بر ضرر اجتماعی و مدنی آن که مسؤلیت آور است،عوارض و شر آن تا قیامت، متوجه بنیانگذار آن خواهد بود.

۵⃣نکته ی پنجم:
صاحب نظرانی ” سنت حسنه” در حدیث را به ” احیای سنت” تفسیر کرده اند که چنان به نظر می آید تفسیر و برداشت دور از صواب باشد؛ چون اگر بپذیریم سنت حسنه احیای سنت باشد، پس ” سنت سیئه” در حدیث که آمده است، چه معنای دارد؟
بنابراین بهتر است ایجاد “سنت حسنه و سیئه” مطرح در حدیث را به ایجاد عادات “نیک و بد” اجتماعی تفسیر کنیم که انسان در مقابل هر دو مسؤلیت دنیایی( اجتماعی) و آخرتی خواهد داشت.

مطالب مرتبط:  مفهوم و جایگاه آزادی ، آزادی زینتی انسانی و مدنی

✍? سقز: محمد احمدیان
جمعه ۱۱ شهریور ۱۴۰۱
@ahmadian_saqqez