رواشناسی دعوت شوندگان

رواشناسی
دعوت شوندگان

دکتر
محمّد زین الهادی

مبحث
اول – شناخت و کنش متقابل

شناخت
هر چه بیشتر دعوت شوندگان و برقراری روابط نزدیک و ایجاد کنش متقابل مطلوب بین
طرفین ، برای شخص دعوتگر بسیار واجد اهمیت خواهد بود . تنها در چنین صورتی است که
روند دعوت به نحوی مقبول پیش خواهد رفت . پس بر دعوتگر لازم است که از نزدیک با
مسایل ، مشکلات ، روحیات و عوامل اثر گذار بر رفتار های آنان بطور کامل آشنا شود .

اما
این نوع کنش متقابل روانی چگونه به وجود می آید ؟ ابزار و وسایل آن چیست ؟ راه
درست رسیدن به آن کدام است ؟ ذیلاً همه ی این موارد را شرح می دهم :

زمینه
های ایجاد کنش متقابل از راه دور

به
منظور مطالعه و شناخت و ارزیابی دقیق رفتار دعوت شوندگان و قضاوت درست در این خصوص
، شخص دعوتگر باید گام های معینی بر دارد . ما بدون وارد شدن در جزئیات امر این
گام ها را مختصراً توضیح می دهیم :

۱.
کوشش برای شناخت محیطی که فرد دعوت شونده در آن چشم به جهان می گشاید ، یعنی
خانواده و اوضاع و احوال آن ، از جمله ارتباط با اعضاء وخویشاوندان و همسایگان و
اینکه این روابط گرم  و دوستانه است یا سرد
و متزلزل و در هر دو حالت علل و عوامل آن چیست ؟ و آیا دلایل قانع کننده و منطقی
برای این روابط وجود دارد ؟ آیا بهبود آن امکان پذیر است ؟ علت چیست ؟ راههای
بهبود این روابط کدامند ؟

همچنین
شناخت مسایل اقتصادی و معیشتی این محیط کوچک ضرورت حتمی دارد ؛ چرا که رفاه یا
تنگدستی ، اثرات عمیقی در تکوین خصوصیات اجتماعی و جهت گیری های رفتاری آینده ی
فرد دعوتگر ، بر جای می گذارد. خوشگذرانی و زیاده روی از حیث خوارک و پوشاک و
اتومبیل و دسترسی به همه ضرورتهای حیات ، به لحاظ روانی ، سبب ایجاد نوعی روحیه ی
بی تفاوتی و بی توجهی به دردها و رنج ها و سختی های دیگران و نابودی حس شفقت و
دلسوزی نسبت به سایرین می گردد . به علاوه سستی و بی حرکتی و عدم ایستادگی در
برابر مشکلات زندگی ، تا پایان عمر دامنگیر اینگونه افراد خواهد بود .

از
سوی دیگر فقر شدید و تنگدستی ، به نوبی خود ناراحتی درونی ، پریشانی ، دلتنگی ،
سختی معیشت ، حسادت نسبت به ثروتمندان و آرزوی زوال نعمت های آنان را در پی خواهد
داشت .

قبل
از پرداختن به این یا آن حالت اقتصادی ، آگاهی به معتقدات دینی خانواده ، به عنوان
پایه و اساس تکوین شخصیت ضروری است ؛ چرا که دین داری یا بی دینی بارزترین پیامدها
و بازتابها را بر رفتار و سلوک انسانی خواهد داشت ، انسان بیش از عوال دیگر از
معتقدات خود اثر می پذیرد و ما اولین عامل مؤثر در رشد تلقی می کنیم حتی بر طبیعت
غریزی و تهذیب و تزکیه ی آن مؤثر می باشد و به عنوان مرحله ی اول شکل گیری شخصیت
به حساب می آید . عقیده ی درست فرد را صالح و عقیده ی نادرست او را ناصالح بار می
آورد .

۲-
عوامل مؤثر بیرون از محیط خانواده نظیر دوستان و هم نشینان ، همانطور که گفته شد
یا افرادی صالح اند یا فاسد و ناصالح .

۳-
تعلیم و یادگیری ، شامل مراحل ابتدایی و متوسطه آموزش و نوع برنامه ها و هدفهای
جامعه و سیاستگذاری های حکومت در این زمینه و پیامد های ویژه ی آن بر نحوه ی آموزش
و پرورش افراد .

۴-
شناخت دقیق شخصیت دعوت شونده ، پیش از آغاز کار دعوت آگاهی کامل از خصوصیات صالح و
ناصالح وی و تقویت و پرورش نوع اول و تصفیف و نابودی نوع دوم ، به طرقی که هویت او
را مخدوش نسازد و نسبت به شخص دعوتگر احساس نفرت ننماید و مانعی در برابر قبول
دعوت ایجاد نگردد.

۵-
شناخت نیازها و دیدگاه ها و اهداف فرد ، زیرا آگاهی از این امور ، روزنه ها و
نشانه های لازم را برای پی بردن به روحیات دعوت شونده ، در اختیار دعوتگر قرار می
دهد .

۶-
مطالعه همه انواع جریانات فکری حاکم بر جامعه از تمایل و تنفر فرد نسبت به این
اندیشه ها و پی بردن به علل و اسباب آن و یافتن بهترین راه دعوت مردم به حق و
شناساندن کامل و آشکار سازی محتوای باطل و پوچ این جریانات .

موارد
بالا امکانات شناخت دعوت شوندگان را از دور ، جهت ازدیاد زمینه های همکاری مشترک
بین دو طرف ، به قصد گسترش روند دعوت به حق ، برای کل بشریت فراهم می سازد .

موارد
ایجاد کنش متقابل از نزدیک

به
دنبال مراحلی که برای شناخت احوال و عوامل مرثر بر روحیات دعوت شوندگان بر شمردیم
، وارد مرحله ی بعدی می شویم و از نزدیک امکانات حصول کنش متقابل و تجاذب مطلوب
بین دعوتگر و دعوت شونده را که مرحله ی پذیرش و یا نزدیک به پذیرش می نامیم ، به
شرح ذیل خلاصه می کنیم :

یک-
ملاقات گذرا

آنچه
که بیشتر ، برتری و قدرت جاذبه ی دعوتگر را نشان می دهد ، اولین برخورد بین او و
دعوت شونده است . چه این برخورد در مکان عمومی یا خصوصی صورت گیرد ، یا در محلی که
دعوت گر سخنران یا شونده باشد . مهم اینست که دعوت شونده امکان آشنایی و تماس با
وی را بدست آورد .

در
اینجا ضرورت دارد که داعی ، علاقه ی شدید خود را به جذب و جلب نظر مدعو به هر صورت
و با هر وسیله نشان دهد و هر گونه آثار سوء را در ذهن او از بین ببرد و بکوشد تا
این ملاقات ، نتیجه خوب و خاطرات مطلوبی در ذهن او بر جای گذارد و تمایل به دیدار
مجددرا در ذهن مدعو ، به وجود آورد . وسایل نیل به این اهداف عبارتند از:

۱-
تبسم ، بشاشیت ، گشاده رویی ، گفتار ملایم و حسن استقبال .

۲-
ظاهر آراسته و منظم و روانی کلام و پرهیز از مغلق گویی ، بدان گونه که پیامبر
اسلام صلی الله علیه و سلم می فرماید : (( هلک المتنطعون ، قالها ثلاثاً ))

((
آنان که ( در گفتار و کردار ) غلو و زیاده روی می کنند ، هلاک می شوند .))

دو-بعد
از ملاقات کوتاه

پس
از دیدار اول یا ملاقات کوتاه که به نظر می رسد رشته ای محکم و پلی ممتد بین دو
طرف بر قرار می سازد . وارد مرحله بعدی می شویم . این بار گفتگو ها و نشست های
طولانی برگزار می گردد و فرصت کافی و فضای آرام برای شناخت بیشتر و تبادل افکار و
آراء و نقطه نظرات گوناگون طرفین ، پیرامون مسایل و موضوعات طرح شده ، فراهم می
شود .

در
این وهله لازم و ضروری است که دعوتگر ، با تمام تلاش و کوشش ، برای جلب نظر و واداشتن
دعوت شونده به دیدار های متوالی ، بهترین مطالب خود را به شرح زیر به وی عرضه دارد
.

سه-دیدار
های پی در پی

دیدار
های مکرر به شکل فردی یا جمعی و بصورت جلسات سخنرانی یا حضور جمع زیادی از
دعوتگران و دعوت شدگان برگزار می گردد و ترجیحاً و به حسب موقعیت زمانی ، با مختصر
پذیرانی و مبادله ی هدایا همراه خواهد بود . این روش پسندیده است و انس و الفت و
دوستی را در پی خواهد داشت . حضرت در این رابطه می فرماید:((تهادوا ، فان الهدیه
تذهب و غر الصدر و فی روایه الترمذی : وحر الصدر ، بالهاء بدل و غر …))  (( به یکدیگر هدیه بدهید ، زیرا این کار تیرگی
قلبها را از بین می برد .))دور از حکمت است اگر دعوتگر با مردم و نیاز های آنان
آشنا شود ، سپس آنها را فراموش نماید ؛ 
زیرا دانه یا نهال کاشته شده بدون نگهداری و سرپرستی به بار نمی نشیند ، و
نیز الفت و آشنایی بدون دید و بازدید های متوالی ، به دست نمی آید . ما در جایی
دیگر گفته ایم که دعوتگر باید ، همه جوانب زندگی دعوت شوندگان را مورد عنایت و
توجه کامل قرار دهد و بداند اگر برخی از نقاط خالی زندگی آنها را پر می کنند و در
هر دو مورد بر او واجب است که به نحوی سودمند و صحیح نیاز های مدعوین را بر آورده
سازد و جلو فعالیت ها و اقدامات و مداخلات شیطانی جریانات فاسد را سد نماید .

چهار-
یاری و پشتیبانی

در
این مرحله ، دعوت شونده ایده و اندیشه ای کامل در خصوص امر دعوت به دست می آورد و
به نوبه ی خود ، وظیفه ی نشر و نصرت همه جانبه ی آن را بر عهده می گیرد و بدین
ترتیب رابطه طرفین دعوت به تکامل می رسد.

روش
و منهج رسول اکرم صلی الله علیه و سلم بر این منوال بود که در ابتدا ، دعوت خود را
به تنهایی به اشخاصی نظیر ابوبکر و علی و غیره عرضه می داشت و سپس این کار را در
مورد گروه ها و اجتماعات انجام داد . به بازارها و اما کن تجمع مردم ، چشمه ها و
قنات ها رفت و آمد می کرد . آنگاه به قصد دعوت قبیله ی ثقیف به طائف رفت . دیدار
ها و ملاقاتهایش را تکرار می نمود . در عقبه اول و دوم ، با نمایندگان انصار دیدار
نمود و گاهی نیز افرادی را برای آموزش نزد آنها می فرستاد . بدین جهت مصعب بن عمیر
را به مدینه و معاذ را به یمن و … اعزام فرمود ، که همه ی این موارد در کتب حدیث
و سیره مندرج می باشند .

پنجم-
تکوین شخصیت مدعو

در
این وهله در عمل ، کار آغاز می شود ، تلاش ها گسترش می یابند ، جلسات بطور مرتب
تشکیل می گردند و در خلال این اقدامات شخصیت دعوت شونده از نو تکوین و تکامل و
ثبات و قوام می یابد . استقلال فکر و رأی و عمل ، به دست می آورد و برای فدا کاری
و بذل جان و مال در راه دعوت به حق ، و پیروزی آن آماده می شود . یاران پامبر
اسلام صلی الله علیه و سلم با این روش ، پرورش یافتند ، سرزمین ها را فتح کردند و
دین حق را گسترش و انتشار دادند و نورش را به جهانیان رسانیدند . 

—————————————–

منبع
: رواشناسی دعوت اسلامی

مؤلف
:دکتر محمّد زین الهادی

مترجم
: احمد حکیمی