به سوی خودکفایی
بسوی خودکفایی
نویسنده: محمد موسی “صفری”
درجه تحصیل: لیسانس دانشکده اقتصاد دانشگاه تخار
- مقدمه:
خودکفایی یا عدم نیاز به منابع و دست آورد های دیگران که در آن نقطه اکراه و اجبار در پذیریش کمکها و حمایتهای بیرونی برای بقاء و ادامه فعالیت ها نیازی نباشد، زیرا خودکفایی و بالادستی از دیگران همان خود مختاری و قدرت نمایی های شخصی و جمعی است که فرد و جامعه را بسوی شگوفایی و پیشرفت های مادی و معنوی رهنمود می سازد، لزوما” میتوان گفت که خودکفایی یعنی دست یابی و رسیدن به خواسته ها و نیاز ها که بتوان خود آن را حل نمود.
ویا هم خودکفا بودن یعنی من نیازهای فیزیکی، روانی و اجتماعی خودم را فقط خودم با خودم می توانم حل کنم و هیچ وقت برای رفع این نیازها به شخص دیگری احتیاج ندارم{۱}
چنان که واژه و مفهوم خودکفایی در صدر اسلام در میان اصحاب و یاران پیامبر( صلی الله علیه وسلم ) به معنای و اقعی اش زمزمه شده و جزء از مکلفیت های آنها بحساب می آمدن، که برای رسیدن و دست یابی به آن از مشاوره ها و هدایت های دوستان خود استفاده می نمودند، که در ادامه ی این مقاله خودکفایی را از منظر دین و کارکرد های پیامبر و اصحاب ایشان در زمینه روشنی خواهیم انداخت، بنا” منصفانه نیست که خود کفایی را تنها به مسایل اقتصادی و مالی خلاصه نمود، بلکه میتوان در ابعاد مختلف همچون داشته های مادی و اقتصادی، نظامی و سیاسی، علمی وثقافی، پزشکی و روانی و غیره تعریف نمود، برای رسیدن به خودکفایی به مفهوم کلی راه ها و روش های مختلف را ذکر، وچگونه خود و جامعه را به یک کشور خودکفا، مستقل و بدون دخالت غول های اقتصادی و نظامی تبدیل نماییم به توضیح آن خواهیم پرداخت.
- چرا ما باید خودکفا باشیم؟
اگر به این چنین پرسش ها یک سده قبل پاسخ مناسب اراِئه میکردیم و این امر را یک مشکل بزرگ و جدی تلقی می نمودیم و برای حل آن همه وارد عمل می شدیم، امروز مداخله اجنبی ها و دست بیگانه گان در گریبان ما نمی بود و برای استخراج معادن و نفت و گاز ما قدرت های نظامی و اقتصادی منطقه و جهان به مسابقه نمی پرداختند، اگر ما قوی و منسجم میبودیم مادر بمب ها در کشور ما استعمال نمی شد، اگر ما در پیشبرد امور داخلی و زعامت مان وحدت و همدلی میداشتیم جان فوربز کری و مایکل ریچارد پمپو برای حل منازعه ی ما به تطبیق پلان های شیطانی خود نمی پرداختند، اگر ما وارد میدان تخصص و تعهد می شدیم امروز در جمله فاز سوم بشریت قرار نمی گرفتیم، لذا در رابطه به سوال فوق که چرا ما باید خود کفا باشیم، می توان گفت که “خودکفایی” شاهرگ حیاتی ملتها بوده و لازم است که برای دستیابی و رسیدن به آن تلاش های شبانه روزی با عرضه خدمات بهتر در راستای تولید کارا و بهبود فعالیت های اقتصادی، توجه به افزایش میزان تعهد و تخصص در بخش های مربوطه، ایجاد فضای مناسب برای ادامه فعالیت ها، توجه و پیشتبانی مالی از فعالیت ها و کارکرد های شرکت های تولیدی و خدماتی در کشور، تشویق و تأمین امنیت سرمایه گذاران برای ماندن در کشور و گسترش فعالیت های سرمایه گذاری داخلی در بخش های مختلف، ایجاد فضای مناسب برای جلب سرمایه های خارجی، و دها فکتور دیگر که میتواند ما را در رسیدن به خودکفایی کمک نماید.
- آیا خودکفایی تنها به مسایل اقتصادی خلاصه میشود؟
خودکفایی یا هم عدم نیاز به منابع و دست داشته های دیگران تنها به مسایل مالی و اقتصادی خلاصه نمی شود بلکه در ابعاد مختلف به گونه متفاوت تعریف میشود.
اگر خودکفایی را در چوکات اقتصاد مطالعه نماییم، عبارت از تولیدات امتعه و خدمات مورد ضرورت در داخل یک کشور جهت رفع نیازمندی‌ها و برطرف‌ساختن معضلات ناشی از وابسته‌گی، با در نظرداشت فرضیه مزیت نسبی است.{۲}
به این معنی که ما در بخش های مختلف افتصادی به کمک و حمایت دیگران نیاز نداشته باشیم، و این زمانی امکان پذیر است که برق ما از منابع آبی داخلی تامین شود، صادرات ما روبه افزایش باشد، میزان تولیدات ناخالص داخلی (GDP) ما نسبت به سالهای قبل بیشتر شود، تعداد شرکت های تولیدی و خدماتی فعالیت های خود را گسترش دهد، از کالاهای وارداتی خود داری نموده و تولیدات داخلی و استفاده ی آن را جزء از واجبات و مسولیت های خود بدانیم، که این امر سبب میشود از یک طرف تاجران و سرمایه گذاران ما تشویق شده و میزان تولید شان را افزایش میدهد و از طرف دیگر این شرکت ها برای تولید کالا و خدمات خود تعدادی زیادی از افراد را استخدام می نماید، که نتیجه آن تاثیر مستقیم بالای فروشات و عرضه خدمات داشته و همچنان میزان مهاجرت ها را کاهیش میدهد.
اگر خودکفایی را در بعد سیاسی و نظامی مطالعه نماییم به این معنی که ما خود را همگام با پیشرفت های نظامی و سیاسی عصر حاضر آماده کرده ایم، و یا هم در دفاع از خط مشی سیاسی و سرحدات کشور خود آماده هستیم، پس در کل میتوان گفت که خودکفایی سیاسی به این معنی که هیچ نوع خطر نظامی و تهدیدات سیاسی در زمینه وجود ندارد.
اگر خودکفایی را در بعد علمی و ثقافی مطالعه نماییم، در صورتی ممکن است که زمینه آموزش و تعلیم برای همه اقشار در تمام نقاط کشور مساعد بوده و فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در میان جوانان گسترش یافته باشد، سیمنار ها و ورکشاپ ها برای آگاه سازی و بلند رفتن سطح زندگی مردم دایر گردیده و پدیده تعصب در میان اقوام مختلف وجود نداشته باشد، همه در پیشبرد امور کاری خود احساس مسئولیت نموده، علما و دانشمندان از احترام و جایگاه خاصی برخوردار باشند، منابع تعلیمی و تحصیلی بروز و حلال مشکلات و خواسته های امروز باشد، دروازه کتابخانه ها باز و فضای مناسب برای مطالعه و تحقیق ایجاد گردد، شگاف و تفاوت هایکه درمیان طلاب مدارس، مکاتب و دانشگاه ها وجود دارد و حس بد بینی را در میان این دو قشر ایجاد کرده است محو گردد.
اگر خودکفایی را در دایره پزشکی و روانی مطالعه نماییم، پس از ما می طلبد که درین بخش نهایت تلاش خود را نماییم که دکتوران متخصص در علم طبابت داشته باشیم و اگرضرورت احساس میشد که در یک بخش افراد متخصص و کار آزموده نداریم، باید جهت فراگیری بیشتر علوم پزشکی جمعی از دکتوران خود را در کشور های مختلف بفرستیم تا دیگر نیازی نباشد که امراض ما به بیرون از کشور معالجه شود.
- خودکفایی از منظر دین:
خودکفایی و عدم وابستگی پدیده ای است خوشایند که همه ملتها و جوامع دوست دارند که در تمام بخش ها نیاز های خود را خود رفع نمایند تا از فرمان و سلطه ای دیگران در امان باشد، بنا” فرمان الهی برای امت اسلامی و حکام مسلمان این است که{ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‌ءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ}
ترجمه :
برای ( مبارزه با ) آنان تا آنجا که می‌توانید نیروی ( مادی و معنوی ) و ( از جمله ) اسبهای ورزیده آماده سازید ، تا بدان ( آمادگی و ساز و برگ جنگی ) دشمنِ خدا و دشمن خویش را بترسانید ، و کسان دیگری جز آنان را نیز به هراس اندازید که ایشان را نمی‌شناسید و خدا آنان را می‌شناسد . هر آنچه را در راه خدا ( از جمله تجهیزات جنگی و تقویت بنیه دفاعی و نظامی اسلامی ) صرف کنید ، پاداش آن به تمام و کمال به شما داده میشود و هیچ گونه ستمی نمی‌بینید.
این آیه دستور آماده باش همه جانبه ی مسلمانان در برابر دشمنان و تهیه هرنوع سلاح، امکانات، و سایل و شیوه های تبلیغی حتی شعار و سرود را می دهد که رعایت این دستورات سبب هراس کفار از نیروی رزمی مسلمانان می شود.{۳}
نکته های آیه فوق در جهت خودکفایی:
- مسلمانان باید آمادگى رزمى کامل، از نظر تجهیزات، نیروی بشری و … داشته باشند.
- هدف از آمادگى نظامى، حفظ مکتب، وطن…. وغیره موارد می باشد.
- دولت باید حدّاکثر توان خود را براى تأمین بودجه دفاع از نظام اسلام و ترساندن دشمنان خدا اختصاص دهد.
- در هر زمان، پیشرفته ترین امکانات رزمى را براى دفاع آماده کنید و از هیچ چیز فروگذار نکنید، چه قدرت سیاسى و نظامى، چه امکانات تبلیغى و تدارکاتى.
- به امکانات امروز قانع نباشید و تجهیزات نظامى و دفاعى را تا مرز تهدید دشمنان گسترش دهید.
حدیث:
- پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وسلم ) میفرماید{ الْیدُ الْعُلْیا خَیرٌ مِنْ الْیدِ السُّفْلَی}در این حدیث پیامبر
(صلی الله علیه وسلم) مسلمانان را تشویق میکند که دست بالا (کسی که کمک میکند) بهتر است از دست پایین ( کسیکه کمک را دریافت مکند){۴}.
این حدیث ما را در جهت خود کفایی و عدم وابستگی به دیگران در ابعاد مختلف رهنمایی می کند که همیشه مسلمان باید دست دهنده داشته باشد تا از فرمان و سلطه دیگران در امان باشد.
- عَنْ أَبی هُرَیْرَهَ – رضی الله عنه – قَاْلَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ – صلى الله علیه وسلم -: «المُؤْمِنُ الْقَوِیُّ خَیْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللهِ مِنَ المُؤْمِنِ الضَّعِیفِ» از ابوهریره رضیالله عنه روایت است که: پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وسلم ) فرمود: «در نزد خداوند متعال مؤمن قوی و نیرومند از مؤمن ضعیف بهتر و محبوب تر است»{۴}.
داستان عبدالرحمن بن عوف (رض):
قصه عبدالرحمن بن عوف(رض)این مسئله را به صورت واضح به ما بیان میکند، وقتیکه پیامبر(صلی الله علیه وسلم) میان مهاجرین و انصار پیمان برادری بست، بین عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی ربیع پیمان اخوت برقرارگردید، سعد به برادر مهاجرش (عبدالرحمن) گفت: برادر! من ثروتمندترین اهل مدینه هستم، دو باغ دارم و دارای دو زن هستم، ببین هرکدام از باغ‌ها را می‌پسندی برای خودت بردار و هر یک از زنانم را پسند نمودی من او را طلاق میدهم و به عقدت درآور، عبدالرحمن به برادرش گفت: مال و خانواده ات مبارکت باد، ولی بازار را به من نشان ده، که من نمی خواهم بار دوش دیگران باشم{۵}.
- دریچه های رسیدن به خود کفایی:
خودکفایی نه تنها به این گفته میشود که یک کشور تمام ضروریات اقتصادی خود را در داخل تهیه کند و در داخل به مصرف برساند؛ بلکه هرگاه یک کشور قادر باشد که میزان واردات و صادرات خود را در یک حد تعادل حفظ کند، به خودکفایی کامل رسیده است، که در شرایط کنونی برای رسیدن به خودکفایی اقتصادی میتوان ازین راه کارها استفاده نمود.
۱ – افزایش تولیدات داخلی:
اساسی‌ترین معیار سنجش عمل‌کرد اقتصادی یک کشور، تولید ناخالص داخلی {GDP} سالانه آن است که بر اساس آن، درجه رشد و انکشاف یک کشور سنجش و ارزیابی میشود.
۲– حمایت از تولیدات داخلی:
امروز پیشرفت صنایع یکی از شاخص‌های اساسی انکشاف و تکامل در جهان مدرن محسوب میشود و اندازه پیشرفت آن جایگاه هر کشور را در شمار کشورهای توسعه‌یافته جهان تثبیت میکند. درصد سهم صنایع در تولید ناخالص داخلی یکی از شاخص‌های سنجش آن است. باید تذکر داد که جریان انکشاف صنایع مانند هر پدیده دیگر از یک نقطه آغاز شده و به شکل تدریجی پروسه تکامل را پیموده است. این انکشاف توسط دولت‌ها بر اساس سیاست‌های اقتصادی، در چوکات سیاست صنعتی و در مراحل معین توأم با سیاست‌های حمایتی (مجموعه تدابیری است که دولت برای حمایت از تولیدات داخلی در مقابل رقابت محصولات خارجی در پیش می‌گیرد)، انجام شده است.
و همچنان مصرف تولیدات داخلی از سوی مردم به معنای استقبال و حمایت از این تولیدات است. استفاده از تولیدات داخلی وظیفه جمعی است و تا جایی که بدیل وجود داشته باشد، نباید به کالاهای خارجی اجازه ورود به کشور داده شود. با این همه، اعتماد سازی برای تولیدات داخلی شرط اساسی محسوب میشود.
۳ – مدیریت واردات:
یکی از شاخص‌های مهم به خاطر رسیدن اقتصاد کشور به خودکفایی، مدیریت واردات است که همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و تحلیل‌گران اقتصادی بوده است. محدودیت‌های غیرتعرفه‌ای، محدودیت‌های تعرفه‌ای و تعدیل نرخ ارز از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت واردات است{۶}.
- جامعه ای خودکفا:
با توجه به معیارها و شاخص های ذکر شده میتوان گفت که جامعه خودکفا به جامعه ی گفته میشود که بتواند نیاز مندی های خود را در حد بالایی از رفاه تولید کند و ناگزیر به وارد کردن کالا از خارج نباشد البته ممکن است ترجیح دهد که بعضی از نیاز های خود را از خارج تامین کند، به این سبب که هزینه تهیه آن در داخل بیشتر می شود و با وارد کردن آن جامعه می تواند امکانات خود را در راه مفیدتری به کار گیرد، دراین صورت با خودکفایی ناسازگار نیست، زیرا جامعه قدرت لازم برای تولید آن کالا را دارد. دراین تعریف بیان شده است که جامعه ای که توانایی تامین نیازمندی های خود را در سطح عالی رفاه داشته باشد آن جامعه خود کفا است، زیرا در خودکفایی توانمندی و اقتدار نهفته است{۷}.
واژه های کلیدی:
جامعه ، اقتصاد ، خودکفایی ، تولید ، حمایت
مطالب مرتبط: همکاری برای توسعه در میان ملل مسلمان
منابع و مأخذ:
- {com- دکتور هلاکویی}.
- { https://afghanistan-iim.com/}.
- {«۶۰ سوره انفال» مصطفی خرم دل .ص ۴۴۸»}.
- ahlesonnat.com} – بخاری، ۱۵۸۶ و مسلم، ۱۷۱۵٫ }.
- {net}.
- {Afghanistan-iim.com}.
- {hawzah.net}.