شب قدر- برتر از هزار ماه- در یابید!

شب قدر- برتر از هزار ماه- در یابید!

نویسنده: امام نووی / مترجم : خاموش هروی

از فضایل ماه مبارک رمضان شب قدر است، شبى است که خداوند در آن ثواب اعمال نیک را براى امت اسلامى مضاعف و بسیار زیاد مى کند.

{إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ (۱) وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ (۲) لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (۳) تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (۴) سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}

شرح و تفسیر سوره مبارکه قدر

إنا أنزلنه فی لیله القدر: ما قرآن را در شب با ارزش قدر فرو فرستادیم.

فرموده الله سبحانه وتعالى:{ ِنَّا أَنْزَلْنَاهُ}: همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، یعنى همانا تمام قرآن یکبارگی از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده، وسپس بعد از آن در طى ۲۳ سال برحسب وقایع بر رسول اکرم rنازل شده است. این قول ابن عباس رضی الله عنهما وبعضی از صحابه می باشد.

مراد از “قدر” در فرموده الله سبحانه وتعالى:” لَیْلَهُ الْقَدْر” چیست ؟

ابن جوزى رحمه الله می فرماید: در تسمیه شب قدر پنج قول ذکر شده است:

۱- همانا آن شب داراى عظمت وبزرگی است، وگفته مى شود فلانى داراى بزرگی و عظمت است. قوله تعالى: “وما قدروا الله حق قدره” آنان آنگونه که شایسته است خدا را نشناختند.

۲- همانا آن شب تنگ است، شبى است که بخاطر نزول فرشتگان در زمین، زمین بر آنان تنگ مى شود. قوله تعالى : “ومن قدر علیه رزقه” وآن کسى که رزق و روزى بر او تنگ شده است. (خلیل ابن احمد).

۳- قدر بمعناى حکم مى باشد. مثل اینکه بگوییم اشیاء در آن اندازه گرفته مى شوند. (ابن قتیبه).

۴- همانا کسى که قدر ومنزلتى ندارد، بخاطر عبادت و طاعت در شب قدر داراى ارزش ومنزلت ” قدر” مى شود. ( أبوبکر الوراق).

۵- براى اینکه در آن شب کتابى نازل شده است که داراى قدر و ومنزلت است، ودر آن شب رحمت وفرشتگانى که داراى قدر ومنزلت خاصى هستند نازل مى شود. (على ابن عبید الله).

خداوند متعال شب قدر را در قرآن اینچنین توصیف کرده است: {إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُبَارَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ (۳) فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ (۴) أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ (۵) رَحْمَهً مِنْ رَبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ} الدخان: ۳ – ۶

علامه ابن عثیمین رحمه الله تعالى مى فرماید: خداوند متعال شب قدر را مبارک توصیف کرده است، بخاطر زیاد بودن خیر وبرکت وفضل آن شب، واز برکات آن شب نزول قرآن در آن مى باشد، وخداوند متعال آن شب را به عنوان شبى که در آن هرگونه کار حکیمانه اى بیان ومقرر گشته توصیف کرده است.

وشب قدر از شبهاى ماه رمضان مى باشد، بدلیل فرموده الله سبحانه وتعالى: {شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآَنُ} البقره: ۱۸۵

{لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر} شب قدر شبى است که از هزار ماه بهتر است.

امام مجاهد رحمه الله مى فرماید: قیام آن شب وعمل در آن بهتر از هزار ماه است که شب قدر در این هزار ماه نباشد.

وامام ابن کثیر رحمه الله مى فرماید: واین قول که شب قدر بهتر از عبادت هزار ماهى که در آن شب قدر نیست. اختیار ابن جریر است واین قول صحیح وراجح مى باشد.

{تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر} فرشتگان وجبرئیل در آن شب با اجازه پروردگارشان پیاپی به سوى عبادت کنندگان شب زنده دار مى آیند براى هر گونه کارى که الله دستور داده باشد.

سیدنا أبو هریره رضی الله تعالى عنه مى فرماید : تعداد فرشتگان شب قدر در زمین بیشتر از سنگ ریزه ها مى باشد، واین دلالت برکثرت رحمت وبرکت در این شب مى باشد .

همانا نزول فرشتگان نزول رحمت وبرکت الهى است، همانطوریکه فرشتگان در موقع تلاوت قرآن وحلقه هاى علم نازل مى شوند وبالهایشان را براى طالب علم می گسترانند .

اما مراد از روح در آیه، جبریل امین علیه السلام مى باشد، وآن از باب عطف خاص برعام مى باشد.

{سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ} آن شب شب سلامت ورحمت ودرود فرشتگان برمؤمنان شب زنده داراست تا طلوع صبح.

در معناى سلام در این آیه دو قول مى باشد:

۱- امام مجاهد رحمه الله مى فرماید: در آن شب هیچ بیمارى ودردى صورت نمى گیرد، وهیچ شیطانى رها نمى شود.

۲- ابن قتیبه رحمه الله مى فرماید: همانا معناى سلام خیر و برکت است.

ومراد از {حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ} یعنى اینکه آن شب باطلوع فجر که انتهاى عمل وعبادت شب مى باشد پایان مى یابد.

فضایل شب قدر از خلال شرح سوره قدر

۱- نزول قرآن کریم که آن بعنوان معجزه جاوید بر رسول اکرم صلى الله علیه وسلم براى هدایت جهانیان مى باشد، وحجتى است بر معاندین.

۲- همانا شبى است که در آن برکت ورحمت زیاد مى باشد.

۳- شبى است که در آن ارزاق وعمر وحوادث سال آینده مقدر ومشخص مى شود.

۴- شبى است که عبادت در آن بهتر از هزارماه مى باشد.

۵- شبى است که فرشتگان در آن نازل مى شوند، ونزول فرشتگان همراه با خیر وبرکت ورحمت وآزاد شدن بندگان از آتش مى باشد.

۶- همانا شبى است که در آن سلامتى از امراض وعقوبات مى باشد.

۷- وقیام آن شب سبب کفاره وبخشش گناهان گذشته مى شود.

رسول اکرم مى فرماید: “من قام لیله القدر إیمانا وإحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه” متفق علیه .

«هر کس شب قدر را بپا دارد در حالى که ایمان وامید اجر دارد گناهان گذشته او بخشیده مى شود» .

لیله القدر چه شبى است ؟

شب قدر از شبهاى ماه رمضان مى باشد، بدلیل فرموده الله سبحانه وتعالى: {شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآَنُ} البقره: ۱۸۵

جمهور علماء مى فرمایند: که شب قدر در دهه آخر ماه مبارک رمضان است، اما در چه شبى از دهه آخر مى باشد اختلاف کرده اند که مشهورترین آنها عبارتند از:

۱- شب ۲۱ و این قول امام شافعى رحمه الله است.

۲- شب ۲۳ و این قول بسیارى از صحابه و تابعین است .

۳- شب ۲۵ و۲۷ و۲۹ .

۴- شب آخر رمضان است.

۵- در دهه آخر است، اما در هر سال تغییر مى کند، یعنى اینکه احتمال دارد یک سال ۲۱ وسال دیگر ۲۵ وسال دیگر ۲۳ باشد. واین قول ابى قلابه وغیره است، واین بعنوان صحیح ترین قول مى باشد.

ابن کثیر رحمه الله تعالى: مى فرماید از ابى قلابه روایت شده است که فرمود شب قدر در دهه آخر است وهر سال تغییر مى کند، واین قول صریح بزرگانى چون امام مالک وثورى وامام احمد واسحاق ابن راهویه وابو ثور و مزنی و ابن خزیمه و دیگران مى باشد، و همچنین از امام شافعى رحمه الله تعالى روایت شده است. و الله اعلم

چگونگی احیاى شب قدر

ام المومنین عائشه رضى الله تعالى عنها مى فرماید: رسول اکرم صلى الله علیه وسلم هنگامى که وارد دهه آخر مى شد شب زنده دارى مى کرد، و خانواده اش را بیدار مى کرد، و کمربند خود را محکم مى کرد. (کنایه از دورى جستن از زنان، و به طور کلى از لذتهاى دنیوى دورى مى جست و به عبادت مشغول مى شد).

اعتکاف در شب قدر

از بهترین وسیله براى بدست آوردن ثواب و اجر شب قدر اعتکاف کردن یعنى ماندن در مسجد بقصد عبادت مى باشد، رسول اکرم صلى الله علیه وسلم دهه آخر رمضان را اعتکاف مى نمودند، و به قراءت قرآن ودعا ونیایش مشغول مى شدند، و متأسفانه از امروزه سنت اعتکاف (ماندن در مسجد بقصد عبادت) ترک شده است، در حالیکه رسول اکرم صلى الله علیه وسلم واهل بیتش وصحابه کرام رضوان الله تعالى علیهم اجمعین بر این عبادت مواظبت مى کردند.

دعا در شب قدر

ابن کثیر رحمه الله مى فرماید: مستحب است که زیاد به دعا ونیایش برداخته شود ومستحب است که این دعا زیاد خوانده شود اللهم انک عفو تحب العفو فاعف عنی امام احمد رحمه الله از ام المؤمنین عائشه رضى الله عنها روایت کرده است که فرمود: ای رسول خدا اگر شب قدر را درک کردم چه دعایى بکنم فرمود : بگو :” اللهم انک عفو تحب العفو فاعف عنی “

“پروردگارا همانا تو بخشنده اى و بخشش و گذشت را دوست دارى پس مرا ببخشاى.”

*****

فضیلت برپا داشتن شب قدر و بیان امیدوار کننده ترین شبهای آن

۱۱۸۹- وَعَنْ أَبی هُریرهَ رَضِیَ اللَّه عَنْه، عن النَّبِیِّ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قال: « مَنْ قام لَیْلَهَ القَدْرِ إِیماناً واحْتِسَابا، غُفِر لَهُ ما تقدَّم مِنْ ذنْبِهِ »متفقٌ علیه.

۱۱۸۹- از ابو هریره رضی الله عنه روایت شده که:پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: آنکه شب قدر را از روی ایمان و اخلاص زنده دارد، گناهان گذشته اش آمرزیده می شود.

۱۱۹۰- وعن ابنِ عُمر رضِیَ اللَّه عَنهما أَنَّ رِجَالاً مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم، أُرُوا لیْلَهَ القَدْرِ فی المنَامِ فی السَّبْعِ الأَواخِر، فَقال رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم: « أَرى رُؤیَاکُمْ قَدْ تَواطَأَتْ فی السَّبْعِ الأَوَاخِر، فَمَنْ کَانَ مُتحَرِّیهَا، فَلْیَتَحرَّهَآ فی السبْعِ الأَواخِرِ »متُفقٌ علیه.

۱۱۹۰- از ابن عمر رضی الله عنهما روایت  است که:برای گروهی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم در خواب، لیله القدر در هفت شب آخر نشان داده شد. آنگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: من مشاهده می کنم که خواب شما در هفت شب آخر اتفاق افتاده، پس آنکه جویندهء آن باشد، بایست آن را در هفت شب آخر جستجو کند.

۱۱۹۱- وعنْ عائِشَهَ رَضِیَ اللَّه عنْهَا، قَالَت: کانَ رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یُجاوِزُ فی العَشْـرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رمضَان، ویَقُول:« تحَرَّوْا لَیْلَهَ القَدْرِ فی العشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضانَ»متفقٌ علیه.

۱۱۹۱- از عائشه رضی الله عنها روایت است که گفت:رسول الله صلی الله علیه وسلم در دههء اخیر رمضان اعتکاف نموده می فرمود: شب قدر را در دههء اخیر رمضان جستجو کنید.

ش: در مورد شب قدر احادیث زیادی آمده و تذکر می دهد که شب قدر در شبهای وتر دههء آخر رمضان وجود دارد.

۱۱۹۲- وَعَنْها رَضِیَ اللَّه عنها أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قَال: « تَحرّوْا لَیْلهَ القَدْرِ فی الوتْـرِ من العَشْرِ الأَواخِرِ منْ رمَضَانَ »رواهُ البخاری.

۱۱۹۲- از عائشه رضی الله عنها روایت شده که:رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: شب قدر را در شبهای طاق اخیر رمضان جستجو کنید.

۱۱۹۳- وعَنْهَا رَضَیَ اللَّه عَنْهَا، قَالَت:کَانَ رسُول اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم: « إِذا دَخَلَ العَشْرُ الأَوَاخِرُ مِنْ رمَضَان، أَحْیا اللَّیْل، وَأَیْقَظَ أَهْلَه، وجَدَّ وَشَدَّ المِئزرَ »متفقٌ علیه.

۱۱۹۳- از عائشه رضی الله عنها روایت شده که گفت:چون دههء اخیر رمضان فرا می رسید، رسول الله صلی الله علیه وسلم شب ها را زنده داشته، خانواده اش را بیدار نموده و تلاش کرده و در عبادت کوشش می نمود.

۱۱۹۴- وَعَنْهَا قَالَت: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یَجْتَهِدُ فِی رَمضانَ مَالا یَجْتَهِدُ فی غَیْرِه، وفی العَشْرِ الأَوَاخِرِ منْه، مَالا یَجْتَهدُ فی غَیْرِهِ »رواهُ مسلم.

۱۱۹۴- از عائشه رضی الله عنها روایت شده که:رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان تلاش و کوششی می کرد که در غیر آن نمی نمود و در دههء اخیر رمضان سعی وکوششی می کرد که در غیر آن نمی نمود.

۱۱۹۵- وَعَنْهَا قَالَت:قُلْت: یا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَیْتَ إِن عَلِمْتُ أَیَّ لَیْلَهٍ لَیْلَهُ القَدْرِ ما أَقُولُ فیها؟ قَال: « قُولی: اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العفْوَ فاعْفُ عنِّی »رواهُ التِرْمذیُّ وقال: حدیثٌ حسنٌ صحیح.

۱۱۹۵- از عائشه رضی الله عنها روایت شده که گفت:گفتم: یا رسول الله صلی الله علیه وسلم! اگر دانستم که شب قدر کدام است، در آن چه بگویم؟

فرمود:بگو: اللهم انک عفو… بار خدایا تو در گذرندهء و گذشت را دوست داری، پس از من درگذر

– استحباب قیام رمضان  که عبارت از نماز تروایح است

۱۱۸۷- عنْ أَبی هُریرهَ رَضِی اللَّه عنْهُ أَنَّ رَسُول اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قال: « منْ قام رَمَضَانَ إِیماناً واحْتِساباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ »متفقٌ علیه.

۱۱۸۷- از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که:رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: کسی که قیام رمضان را از روی ایمان و اخلاص بجای آورد، گناهان گذشته اش آمرزیده می شود.

۱۱۸۸- وَعنْهُ رَضِیَ اللَّه عَنْه، قَال:کانَ رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یُرَغِّبُ فی قِیَامِ رَمَضَانَ مِنْ غیْرِ أَنْ یَأْمُرَهُمْ فِیه بعزیمه، فیقُول:« مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیماناً واحْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّم مِنْ ذَنْبِهِ »رواه مُسْلِم.

۱۱۸۸- از ابو هریره رضی الله عنه روایت است که:رسول الله صلی الله علیه وسلم به قیام رمضان بدون اینکه آنانرا در این مورد امر کند و می فرمود: آنکه قیام رمضان را از روی ایمان و اخلاص بجای آورد، گناهان گذشته اش آمرزیده می شود.

ش: در بارهء تراویح در رمضان باید گفت که حضرت عمر رضی الله عنه مردم را دید که دسته دسته نماز می گزارند، وی آنان را گرد آورده و دستور داد بیست رکعت نماز گزارند و این سنتی شد و شهرت یافت وکس هم بر آن اعتراض نکرد و بمنزلهء اجماع سکوتی صحابه رضوان الله علیهم اجمعین بحساب می رود. حضرت عمر رضی الله عنه اصل نماز تراویح را تشریع نکرده، بلکه آنرا بصورت دسته جمعی و جماعت درآورده و اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز با او در اینمورد موافق بوده اند.

—————————————————-

منبع: ریاض الصالحین/ مولف: امام نووی / مترجم : خاموش هروی /انتشارات: نشر احسان ۶۸