راه علاج سستی و تنبلی در امور دینی
راه علاج سستی و تنبلی در امور دینی
نویسنده: د. سید نوح / مترجم: عبدالعزیز سلیمی
از آن جهت که پدیده ی رکود و سستی عواقب و ناهنجاری هایی به دنبال دارد، پرهیز و پالایش از آن کاری است ضروری، و به روش زیر دعوتگران می توانند از آن دوری نموده و خود را پاک نگاه دارند.
۱- پرهیز از گناهان و پلیدی های خرد و درشت:
زیرا نافرمانی ها به آتشی می مانند که بر خرمن قلب انسان زبانه می کشند، و زمینه ی خشم خداوند را فراهم می سازند، و کسی که مورد خشم خالق خویش قرار گیرد، آشکارا زیان خواهد دید.
« وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى» طه/۸۱
« و هرکه خشم من دامنگیرش شود پرت و هلاک می‌شود . »
۲- انجام دادن کارهای روزانه از قبیل:
ذکر، دعا، زاری نزد خداوند، طلب آمرزش، خواندن قرآن، نماز چاشتگاه، نماز شب، راز و نیاز با خدا به خصوص در سحر گاهان، زیرا همه این ها به خوبی ایمان زا، نشاط آفرین و نیرو بخش بوده و بلندی اراده، و توان تصمیم گیری را سبب خواهند شد، خداوند می فرماید:
« وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَهً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یَذَّکَّرَ أَوْ أَرَادَ شُکُورًا » فرقان/ ۶۲
« خدای رحمان کسی است که شب و روز را ( به طور متناوب ) جایگزین یکدیگر می‌سازد ، برای ( عبرت ) انسانی که بخواهد به یاد خدا باشد ( و فطرت خداشناسی را در خود بیدار نگاه دارد ) یا بخواهد ( نعمتهای بی‌شمار آفریدگارش را ) سپاسگزاری کند ( و با زنده نگاه داشتن روح شکرگزاری ، بر الطاف و انعام خدا در حق خود بیفزاید ) . »
« یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا »مزمل / ۵ -۱
« ای جامه به خود پیچیده ! شب ، جز اندکی ( از آن ) بیدار بمان . نیمی از شب ، یا کمی از نیمه بکاه ( تا به یک سوم شب می‌رسد ) . یا بر نیمه‌ی آن بیفزا ( تا به دو سوم شب می‌رسد ) و قرآن را بخوان خواندنی ( همراه با دقّت و تأمّل ، و در ضمن شمرده و روشن ) . ما سخن ( پر مسؤولیّت و پر دردسر و لبریز از تکالیف و وظائف ) سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد ( که قرآن است ) . »
۳- در پی اوقات گرامی بودن و آن را با عبادت خداوند حیات بخشیدن:
زیرا این کار سبب نشاط نفس، و توان بخشی به تصمیم گیر خواهد بود. رسول گرامی (ص) می فرمایند: « … سنجیده عمل کنید، در پی نزدیکی باشید، و از بامدادان، و شامگاهان، و کمی از آخر شب بهره گیری نمایید. »
۴- پرهیز از سخت گیری و تند روی در دین:
زیرا زمینه ی تلاش را فراهم و سبب پیگیری بیشتر کار می گردد، نقل شده است که حضرت عایشه (رض) فرموده اند: « رسول خدا (ص) حصیری داشتند که شبانه ان را به صورت اطاقکی در آورده و درون آن به نماز می ایستادند، و مردم به نماز ایشان اقتدا می نمودند، و روزانه آن را م یگشتراند، شبی که همه مردم برای نماز گرد آمده بودند، رسول خدا (ص) فرمودند: « ای مردم آنچه را که می توانید انجام دهید، زیرا خداوند را ملالی نیست مگر هنگامی که شما ملول و خسته شوید، بهترین کارها نزد خداوند ادامه دار ترین آن هاست، هر چند اندک باشند. » و گرویدگان رسول خدا (ص) کاری را می خواستند انجام دهند پیشتر در مورد آن به خوبی می اندیشیدند. »
۵- دست گرفتن به دامان جماعت:
و پرهیز از ترک آن و دوری از تک روی در هر گونه شرایطی، در این رابطه آن فرموده ی رسول خدا ( ص) کافی و رساست که می فرمایند: « با هم بودن رحمت، و پراکندگی عذاب است و نقمت »
« دست خداوند در نصرت جماعت است » و حضرت علی (رض) می فرماید: « تیرگی و سختی بودن با دیگران خیلی بهتر است از آسودگی تنهایی »
۶- توجه به قوانین خدایی حاکم بر انسان و هستی:
« فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلًا » فاطر / ۴۳
« هرگز دگرگونی و تبدیلی در شیوه‌ی رفتار خدا ( در معامله‌ی با ملّتها ) نخواهی یافت ، و هرگز نخواهی دید که روش خدا تغییر مسیر و جهت دهد . »
پیش از هر چیز بهره گیری از توان و تلاش انسانی: « … ذَلِکَ وَلَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِنْ لِیَبْلُوَ بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ » محمد /۴
« و اگر خدا می‌خواست خودش ( از طریقهای دیگری همچون طوفان و زلزله و سیل و غرق و به زمین فرو بردن ، و سایر بلایا و مصائب ، بدون جنگ شما ) از آنان انتقام می‌گرفت . امّا خدا خواسته است بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید ( و مؤمنان راستین را با جهاد با کافران امتحان نماید ) . »
در برداشتن گام ها باید آرام و حساب شده عمل کرد.
۷- آشنایی قبلی با موانع و مشکلات راهی که باید پیموده شود:
تا نیازها را فراهم وآمادگی لازم را برای مقابله و چیره شدن بر آن ها آماده کند، و مجالی برای رکود و بریدن باقی نماند.
۸- کار حساب شده و روشمند:
براساس رعایت برترین ها، و جلو انداختن مهمتر بر مهم، و درگیر نشده با درگیری های حاشیه ای و مسایل جزی و کم اهمیت.
۹- همنشینی با بندگان خوب و تلاشگر خداوند:
زیرا انان از پاکی نفس و روشنایی دل، و فروغ روان بهره مندند، و حدیث دلنواز دلبردگی را در گوش جان ها زمزمه نموده و گرویدگی عاشقانه و عاقلانه را به ارمغان خواهند آورد، و بلند همتی و توان تصمیم گیری را به جوش و خروش خواهند انداخت. رسول خدا (ص) دیده ها را به این دور نما دعوت می فرمایند که: « می خواهید به شما بگوییم که بهترین انسان در میان مردم کیست؟ گفتند: بله ای رسول خدا، فرمودند: کسی که دیدارش شما را به یاد خدا بیاندازد. »
۱۰- توجه و رسیدگی به آسایش جسم:
و بهره گیری از غذای خوب و سالم و پرهیز از اسراف و پرخوری، زیرا این توجه و اهتمام مایه ی نشاط و شادابی جسم گردیده و سبب سرزندگی و توانمندی تن خواهد شد.
رسول گرامی اسلام دعوتگران را به این موضوع دعوت فرموده اند: «روزی ایشان وارد مسجد شدند و دیدند که در میان دو ستون آن طنابی کشیده شده است، فرمودند: این طناب چیست؟ گفتند: این را زینباینجا بسته تا هر گاه از عبادت خسته شد و بدنش سست گردید، برای این که به خواب نرود به آن تکیه کند، رسول خدا (ص) فرمودند: آن را باز کنید، تا وقتی که شاداب و سرحال هستید نماز بخوانید و چنانچه خسته شدید استراحت نمایید.»
۱۱- آسایش بخشیدن به خود به وسیله ی بهره گیری از نعمت ها و کارهای روا و بی زیان:
برای مثال: خوش بودن با خانواده، بازی با فرزندان، رفتن به گردش و تفریح و مسافرت و قایق سواری در رودخانه ها، و در برخی شب های مهتابی به ورزش و بررسی و اندیشه پرداختن، کوهنوردی و لذت بردن از اوج گرفتن بر قله ها، و صحرا نوردی، زیرا ورزش پزمردگی و سستی را از تن و روان زدوده، و بر رکود و ناتوانی چیره می شوند، به گونه ای که انگار انسان تولد دوباره ای یافته است، و کس دیگری شده و با شادابی و جدّیت به سراغ مسؤلیت های خود می رود.
از ابو ربعی حنظهبن ربیع اُسیدی کاتب، که یکی از نویسندگان رسول خدا بود، نقل شده که گفته است: « به ابوبکر (رض) برخورد نمودم و ایشان از حال من پرسش نمودند، گفتم: من دچار نفاق شده ام، گفت: سبحان الله این چه حرفی است، حنظله؟! گفتم هنگامی که در خدمت سول خدا (ص) هستیم و ایشان برای ما از بهشت و جهنم سخن می گویند، انگار با چشم خود آن ها را می بینم، امّا بعد از آن که ایشان را ترک کردیم و با زن و بچه هایمان به معاشرت پرداختیم، و به کار و شغل مشغول شدیم، خیلی چیزها را به دست فراموشی می سپاریم. حضرت ابوبکر(رض) فرمودند: به خدا ما هم همین حالت را داریم، حنظله می گوید به همراه ابوبکر به خدمت پیامبر اکرم(ص) رفتیم، گفتیم: هنگامی که در خدمت شما هستیم و ما را به یاد بهشت و جهنم می اندازی، انگار با دو چشم خود آن ها را مشاهده می نمایم، و بعد از آن که از خدمت شما رفتیم، با زن و بچه هایمان خوش هستیم و به کار و کاسبی می پردازیم، و خیلی چیزها را به دست فراموشی می سپاریم. رسول خدا (ص) فرمودند: به خدای که جان من در دست اوست، اگر بر همان حالت که در نزد من هستید باقی بمانید، ملائک خدا در بستر، و گذرتان با شما روبوسی خواهند کرد، امّا فراموش مکن حنظله که، هر ساعتی را با ساعت دیگر فرق است. » این را سه بار تکرار فرمودند.
۱۲- بررسی و مطالعه بیشتر کتاب های سیره و تاریخ و سرگذشت:
زیرا این گون ه کتاب ها پر است از سرگذشت و خب در مورد دعوتگران تلاشگر، و تصمیم گیرندگان توانا، و دارنده های اراده های پاک و پولادین، و خواندن آن ها کم کم جای خود را در روان انسان باز می کنند، و سبب شادابی شده و نهال علاقمندی به پیروی از آنان را در وجود انسان بارور می سازند. خداوند متعال می فرماید:
« لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لِأُولِی الْأَلْبَابِ » یوسف/ ۱۱۱
« به حقیقت در سرگذشت آنان ، ( یعنی یوسف و برادران و دیگر پیغمبران و اقوام ایماندار و بی‌ایمان ، درسهای بزرگِ ) عبرت برای همه‌ی اندیشمندان است . »
برای مثال وقتی که در مورد حضرت عمربن عبدالعزیز می خوانیم که، هر گاه ایشان به موقع برای نماز صبح بیدار نمی شدند، و آفتاب از افق سر می کشید نگران و افسرده در صحن منزل رفت و آمد می نمود و با خود می گفت: « ای چشم ها چگونه بی خیال خواب را به خود راه می دهید، در حالی که نمی دانید به باغ های بهشت می روید یا به دره های دوزخ!؟ »
وقتی که مسلمانی این گونه چیزها را می خواند، آتش شعور و احساساسش شعله ور می شود، و به تکاپوی تزکیه نفس خود می پردازد تا با راهیان راه مبارزه و تلاش همراه شود.
۱۳- یاد آوری مرگ و امور بعد از آن، از جمله:
پرسش و تاریکی و تنهایی قبرر، برانگیخته شدن، گردهمایی شر و … زیرا این یادآوری و اندیشه نمودن ها انسان را از خواب و سستی، و غفلت به بیدار یو نشاط و هوشیاری رهنمون شده، و او را به تلاش و طی مسیر توانا می کنند. بهترین راه برای یادآوری مرگ سرکشی به قبرستان _ دست کم هفته ای یک بار _ و اندرز پذیری از وضع مردگان است. رسول گرامی (ص) می فرماید: « پیش تر شما را از رفتن به دیدار قبرستان پرهیز داده بودم اینک برای پند و عبرت پذیری به دیدار ان بروید. »
از ابن سماک واعظ نقل یم کنند که، ایشان چاله ای قبر مانند را در حیات منزل خود کنده بود و هرگاه در خود سستی و کودی احساس می نمود، به داخل آن رفته و هم چون مرده ای دراز می کشید، و خود را همانند مرده ای قلمداد می کرد، و خویشتن را در برابر سؤال قبر قرار یم داد، و این که در کار و مسؤلیت خود کوتاهی نموده، و سپس به فغان و ناله می پرداخت و از خداوند می خواست که به او عمر دوباره بدهد تا بتواند گناه و کمبودهای گذشته اش را جبران کند، و می گفت: « پروردگارا مرا باز گردان امیدوارم کار درست انجام دهم و گذشته را جبران کنم. »
و پس از ناله و فغان فراوان و درخواست بازگشت به دنیا، به خود پاسخ می داد: ابن سماک یک بار دیگر به تو فرصت داده می شود، سپس از آن قبر برمی خواست انگار که به راستی از بند قبر رهایی یافته است.
۱۴- یاد آوری بهشت و جهنم:
و لذت ها و خوشی های آن، و زحمت ها و درد سرهای این، چه بسا این یاد آوری، خواب را از چشم ها برباید، و آبی بر صورت همت های خواب آلود بپاشد. و به پای درخت پژمرده اراده ی انسان آبی بریزد، از هرم بن حیان نقل گردیده که برخی شب ها بیرون می رفت و با صدای بلندی می گفت: « از بهشت د رشگفتم که دوست دارانش در خوابند، و از آتش جهنم حیرانم که چگونه فراریان از آن به خواب رفته اند؟ و بعد از آن می گفت:
« آیا مردمان ساکن در جامعه ها از این که شب هنگام و در حال خواب عذاب سخت ما به سراغشان بیاید خود را در امان می بینند. »
۱۵- حضور در مجالس دانش و علم:
زیرا دانش مایه ی زندگی دل هاست، و چه بسا شنیدن از زبان دانشمندی پک باخته برای یک سال و یا همیشه سبب نشاط ورزی و تلاشگری بشود، و خداوند می فرماید:
« إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ » فاطر /۲۴
« نها بندگان دانا و دانشمند ، از خدا ، ترس آمیخته با تعظیم دارند .»
« وَقُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْمًا » طه /۱۱۴
« و بگو : پروردگارا ! ( در پرتو قرآن ) بر دانشم بیفزا ( و از قرآن و ابعاد مختلف آن آگاهترم فرما ) . »
۱۶- پایبندی به همه جانبگی دین:
و برجای ننهادن چیزی از آن، زیرا سبب ادامه دادن و پیشروی همیشگی تا رسیدن به حضور خداوند می گردد.
۱۷- حسابرسی و عملکرد و وضعیت خویشتن به طور مداوم:
زیرا چنین کاری باعث پی بردن به کمبودها از همان ابتدا شده و چاره ی آن را آسان می گردد.
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ » حشر /۱۸
« ای مؤمنان ! از خدا بترسید و هر کسی باید بنگرد که چه چیزی را برای فردا ( ی قیامت خود ) پیشاپیش فرستاده است . از خدا بترسید ، خدا آگاه از هر آن چیزی است که می‌کنید . »
____________________
منبع: آفت های دینداری و دعوتگری / مؤلف: د. سید نوح / مترجم: عبدالعزیز سلیمی
انتشارات:نشر احسان/تهران/ اول ۱۳۷۸
با سلام و وقت بخیر،من دچار تنبلی در اعمال و وظائف هستم و اکثر اوقات در خواب به سر میبرم،و برای رسیدن به اهداف ام به تلاش زیاد و خواب کمتر نیاز دارم،خیلی اوقات صبح زود واسه نمازم بیدار می شوم اما قدرت بیدار ماندن ندارم و بعد یک ساعت خوابم می برد و در صورت بیدار ماندن توانایی مطالعه کردن ندارم،توصیه ای برای رهایی از این رفتار ها را به بنده معرفی کنین. چون واقعا از کارهام خیلی عقب افتادم.ممنون