مشکلات مالى و پاسداشت آدابى اسلامى، در دادن بدهی و قرض
مشکلات مالى و پاسداشت آدابى اسلامى، در دادن بدهی و قرض
نویسنده: فرزاد ولیدى – دانشجوى دکتراى علوم قرآن و حدیث
♻️در خیابان با هم قدم مى زدیم، که زنگ موبایلش به صدا در آمد. با دیدن صفحه نمایش موبایل، رنگ چهره اش تغییر کرد. بعد از سلام و احوال پرسى و بدون مقدمه صدایش را بلند کرد و با گله مندى طرف مقابل را به اهمال در بازپرداخت مبلغ قرضی که داده بود، متهم کرد. کم کم صدایش را بلند تَر کرد و کلمات رکیک ترى را در گفته هایش به کار بُرد و بدون خداحافظى موبایل را قطع کرد.
اصل ماجرا و دلیل عصبانیت دوستم را جویا شدم. ماجرا از این قرار بود که مدتی قبل، مبلغى را به صورت قرض به یکى از دوستانش داده و او نتوانسته بود در موعد مقرر آن مبلغ را پس دهد، و عدم وفا به عهد از فردى متعهد، دوستم را چنین عصبانى و برآشفته کرده بود؛ در حالی که پیشتر نیز یک بار زمان برگشت پول را برایش تمدید کرده بود.
قصد داشتم باگشودن باب گفتگو، مقداری از ناراحتى اش بکاهم؛ تا بتوانم نکته مهمى را برایش بازگو کنم؛ اما هنوز آثار خشم و عصبانیّت در چهره اش نمایان بود. بعد از گذشت نیم ساعت، و فروکش شدن خشم و ناراحتى پرسشی را مطرح کردم.
با توجه به شناختى که از دوستم داشتم از ایشان پرسیدم:« آیا مى دانی آخرین آیه ای که در قرآن کریم نازل شده است، کدام آیه است؟ و این آیه از چه اهمیتی برخوردار است؟ چون بعد از نزول آن، ارتباط انسان با وحى قطع می‌شود.»
در واقع با طرح این پرسش مى خواستم موضوع مهمى را مطرح کنم. جواب سوال را نمى دانست، من هم از روی مصحف روى موبایل، آیه ۲۸۱ سوره بقره را برایش قرائت کردم:
▫️وَاتَّقُوا یَوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ
«و از [عذابِ] روزی بترسید که در آن به سوی الله بازگردانده می‌شوید؛ سپس به هر کس [پاداش] آنچه انجام داده است به طور کامل داده می‌شود و به آنان ستم نخواهد شد».
بقره – آیه ۲۸۱
بعد از قرائت و ترجمه آیه، توضیحاتى در مورد لفظ «تقوا» برایش خاطر نشان ساختم. در ادامه ی بحث و پس از تبیین اهمیت آخرین آیه ى نازل شده در قرآن به ایشان، اضافه کردم که، از این مهمتر، فهم و درک آیه ى قبل از آن، یعنى آیه ۲۸۰ سوره بقره است، و می دانى که با چنین برخوردی با دوستى که مشکل مالی دارد و زندگى سختى داشته و ناتوان از بازپرداخت قرضى است که به او داده اى؛ در حقیقت، تقوا را رعایت نکرده و با به کار بردن الفاظ ناخوشایند، مرتکب گناه شده ای، و عملى غیراخلاقى را از خود نشان داده اى.
دوستم پس از شنیدن صحبت های من مکثى کرد و گفت:« مگر آیه ۲۸۰ سوره بقره چه چیزى را بیان کرده است که من خلاف آن را انجام داده ام؟!»
مصحف را دوباره آورده و آیه را نشانش دادم:
▫️وَإِن کَانَ ذُو عُسْرَهٍ فَنَظِرَهٌ إِلَى مَیْسَرَهٍ وَأَن تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ
«و اگر [شخصِ بدهکار،] تنگدست بود، تا [هنگام] گشایش [و تواناییِ بازپرداخت، به او] مهلت دهید و [اگر توانایی پرداخت نداشت،] بخشیدن آن [بدهی] برایتان بهتر است، اگر [ثواب این کار را] بدانید».
بقره – آیه ۲۸۰
پس از تبیین آیه، با چشمانى گریان با دوستش تماس گرفت، از او حلالیت طلبید، و چون مى دانست که توان بازپرداخت قرض را ندارد و نه از روى بى توجهى، که از سر فشار و هزینه هاى سرسام آور زندگى نتوانسته است بدهی خود را باز پس دهد؛ بخشى از طلب خود را بخشید و مهلت مابقى بدهى را برایش تمدید کرد.
♻️مخاطبان گرامی! در این روزهای دشوار که مشکلات اقتصادى کمر بخش زیادى از آحاد جامعه را شکسته است؛ یاریگر خانواده های بدهکاری باشیم که توانایى بازپرداخت بدهی خود را ندارند، و کسانى که تمکن مالى دارند؛ بخشى از طلب خود را بخشیده، یا حداقل با عدم بروز برخوردهاى قهرآمیز از بار روانى و فشار مضاعفى بکاهیم که بر ذهن و فکر این قشر از جامعه وارد می‌شود.
و باید این مهم را نیز در نظر داشت که درخواست کننده ی قرض الحسنه نیز باید ملزم به مراعات شروط بازپرداخت بدهى هاى خود باشد؛ تا جایگاه این فرهنگ قرآنى در جامعه تضعیف نشود، و آگاه باشند که چنانچه بی دلیل و باوجود توانایى در بازپرداخت بدهى هاى خود، از پرداخت آن امتناع ورزند؛ براساس آیات و احادیث متعدد، مورد مذمت و خشم خدا و رسول قرار مى گیرند:
▫️وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
«و اموالتان را بین خود به باطل [و ناحق] نخورید و برای آنکه بخشی از مال مردم را به گناه بخورید، قضیه را به حاکمان ارجاع ندهید، در حالی که خودتان می‌دانید [که این کار، گناه است]».
بقره – آیه ۱۸۸
نکته ى بسیار ظریفى در آیه فوق به چشم می‌خورد، و آن، لفظ ” أموالکم ” است.
در تفسیر «عبدالرحمان سعدى» ذیل آیه فوق آمده است: «خداوند متعال اموال دیگران را به آنها نسبت داد؛ زیرا مسلمان باید آنچه را برای خود دوست دارد برای برادرش نیز دوست بدارد؛ و همچنان که مال خود را پاس می‌دارد، باید مال برادرش را نیز پاس بدارد؛ زیرا اگر او مال کسی را بخورد، دیگران نیز جرأت خوردن مال او را پیدا میکنند».
و در حدیثى که مسلم روایت کرده است، پیامبر _صلى الله علیه و سلم_ مى فرماید:
▫️کُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ
«تمام حقوق مسلمان بر مسلمان دیگر حرام است: خونش، آبرویش و مالش.»
آرى همدلی و همزبانی در هنگام و بروز سختی های زندگی دیگران سبب خشنودی خداوند متعال و حاکم شدن شور و نشاط در زندگی آدمى شده، و عدم آن از منش مسلمانى به دور است.
