زنان دانشمند کورد در سده های میانه اسلامی

 زنان دانشمند کورد در سده های میانه اسلامی

نویسنده : اسماعیل شمس

✅ تاریخنگاران سده های میانه اسلامی و سیاحان و شرق شناسانی که از سده هفدهم میلادی به بعد وارد کردستان شده اند، به کرات از نقش سیاسی و اجتماعی زنان کرد بحث کرده اند و بنابراین زن سیاستمدار یا جنگجوی کرد سوژه ای آشنا برای همگان است. این یادداشت کوتاه وارد این حوزه نمی شود و به یک ویژگی مهم دیگر زنان کرد در سده های میانه ، یعنی نقش علمی و فرهنگی آنان می پردازد که در تحقیقات موجود کمتر به آن اشاره شده است.حوزه زمانی این پژوهش هم سده های سوم تا نهم هجری است و به زنان دانشمند پس از این تاریخ پرداخته نشده است.

✅ از همان سده های سوم و چهارم هجری نام زنان بزرگ و دانشمند کرد در منابع آمده است که از میان آنها نام زنی عارف به نام کردیه دختر عمرو کردی در بصره، جمیله دختر یا نوه احمد هزار مرد کردی در دیاربکر و خدیجه خاتون شاهجانیه واعظ و محدث در بغداد از همه مشهورتر است.بر پایه روایت منابع تاریخی جمیله در سال ۳۶۷ قمری به حج رفت و متانت و عقلانیت و دینداری او در آن سفر شهره خاص و عام گردید. او در مکه ده هزار دینار نثار کعبه کرد و ۳۰۰ برده و ۳۰۰ کنیز را آزاد کرد و هزینه سیراب کردن حجاج را در ایام حج به عهده گرفت

✅ در قرن پنجم و ششم هجری نام آورترین بانوی دانشمند کردتبار، شهده دینوری(۴۸۵-۵۷۴ق)است. وی در بغداد به دنیا آمد، ولی در منابع، جزو عالمان دینور شمرده شده است. شهده از هشت سالگی در محضر پدرش ابونصر که از محدثان بزرگ زمان خود بود، علم حدیث آموخت. مجلس درس شهده در مسجد جامع بغداد و در مجاورت سرای خلیفه عباسی برقرار بود و دانشمندان بسیار معروف و مشهوری در محضر او تلمذ می کردند و یا از او حدیث، روایت می نمودند. از جمله آنان می توان به یاقوت مستعصمی، ابن عساکر دمشقی، ابن جوزی، سمعانی و فخر الدین اربلی اشاره کرد. عالم دینی نامداری مانند ابن قیم الجوزیه بارها در کتابهای خود از عبارت «قالت استاذنا شهده» [استاد ما شهده چنین گفت] استفاده کرده و خود را شاگرد او خوانده است. شهده به مسنده العراق و فخر النساء هم شهرت داشت و علاوه بر دانش دینی از خوشنویسان مشهور زمان خود بود. شهرت او به اندازه ای بود که حتی پدر دانشمند او را هم با کنیه ابوشهده می شناختند.

✅ در دوره ایوبیان شمار دانشمندان زن کرد و فعالیت آنان در حوزه علمی گسترش یافت. از جمله زنان مشهور این دوره می توان به فاطمه ایوبی نوه صلاح الدین ایوبی ، آیمللک ایوبی، زینب اسعردی، ست الدار، سیده مارانی،کریمه دختر أحمد بن محمد بن حسن کردی، جویریه هکاری، ست الشام ایوبی، اسماء هکاری، شمس الملوک ایوبی، فاطمه هکاری استاد ابن حجر عسقلانی، فاطمه آمدی استاد شمس الدین بن عثمان ذهبی، ستیته دختر بدر بن محمد بن جمال گورانی و زینب کردی اشاره کرد. زینب کردی مکتب خانه هایی را به نام زینبیه در کردستان ، حلب و شام بنیان نهاد که شاگردان بسیاری در این مدارس تحصیل می کردند.

✅ یکی از آخرین زنانی که در دوره حکومت کرد ایوبی به شهرت رسید و افزون بر سیاست پیشگی اهل فضل و خرد و دانش هم بود، شجره الدر نام داشت. درباره تبار او روایتهای مختلف آمده است، اما شهرتش به سبب پرورش در دولت و دربار ایوبی بود.شجره، همسر ملک صالح نجم الدین ایوب بود و به نوشته منابع حتی در دوره حیات همسرش تدبیر ملک و حکومت با او بود. او پس از مرگ ملک صالح عهده دار سلطنت شد و آخرین سلطان حکومت ایوبی بود. در منابر مصر و دیگر قلمرو ایوبیان، امامان جمعه به نام او خطبه می خواندند و با مضمون ” اللهم احفظ ملکه المسلمین، عصمه الدنیا و الدین” دعایش می کردند. انتخاب یک زن به مقام سلطنت یکی از مهم ترین تحولاتی بود که در عصر ایوبی در دنیای اسلام به وقوع پیوست و پیش از آن سابقه نداشت.او را زنی عارف ، دیندار ، خیر و عاقل دانسته اند که پس از چند ماه سلطنت در سال ۶۵۵ قمری توسط همسر ترکمانش که او را بعد از مرگ ملک صالح به عقد خود درآورده بود، کشته شد. به این ترتیب سلسله ایوبی در مصر منقرض شد و سلسله ترک ممالیک جایگزین آن گردید و شوهر شجره، عزالدین ایبک ترک به مقام سلطنت انتخاب شد.

✅ امیدوارم زنان فرهیخته کرد بیش از پیش همت کنند و بخشهای ناگفته و فراموش شده دانش و فرهیختگی نیاکان زن خود را در لابه لای صفحات تاریخ جستجو کنند و در قالب کتاب و رساله و مقاله به نسل حاضر و آینده منتقل نمایند.

منبع : کانال @kurdistanname