اصحاب کیستند و موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب

اصحاب کیستند و موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب

نویسنده: استاد شهید ناصر سبحانی / تدوین : عزیز صادقی

اصحاب yچه کسانی هستند؟

جمع کلمه‏ی صاحب از «صَحِبَ ـ یَصْحَبُ» بوده و مصدرش «صحبت» می‏باشد و صحبت به ‏معنای همراه‏کسی ‏بودن در مدت زمانی طولانی است. اصحاب کسانی بودند که همراهی طولانی با پیامبر r داشتند و سابقین اولین از مهاجرین و انصار، مصداق حقیقی اصحاب هستند.

اصحاب و سایر مردم زمان پیامبرr :

بر اساس سوره‏ی توبه، در جامعه‏ی اسلامی زمان پیامبرr ، نُه طبقه وجود داشتند: ۱ـ سابقین اولین انصار ۲ـ سابقین اولین مهاجر ۳ـ پیروان شایسته‏ی دو گروه اول ۴ـ گروهی از منافقین که در حوادث گوناگون، نفاق آن‏ها آشکار شد. ۵ـ منافقین عشایر و چادرنشین که درجه‏ی کفرشان از دیگر کافران شدیدتر بود. ۶ـ منافقین شهرنشین که مردّوا‏علی‏النفاق بودند، و حتی پیامبر خدا r هم آن‏ها را نشناخته‏است. ۷ـ مؤسّسین مسجد ضرار و کسانی که به‏وسیله‏ی مؤسّسات دینی، نفاق می‏ورزیدند. ۸ـ کسانی که هم دارای عمل صالح بودند و هم دارای عمل زشت. «خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیِّئاً» (توبه/۱۰۲)، اگر این افراد توبه کنند، به گروه مؤمنین ملحق می‏شوند. ۹ـ کسانی که فعلاً موضع خود را روشن ننموده‏اند؛ بنابراین حکمی درباره‏ی آن‏ها صادر نمی‏شود. «مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّهِ» (توبه/۱۰۶).

مفهوم پیروی از اصحاب y :

پیروی از صحابه به‏ معنای تبعیّت از زندگی جمعی ایشان ـ که بر اساس اجماع بوده است ـ می‏باشد نه زندگی فردی ایشان؛ زیرا ایشان در زندگی فردی، دارای خطا و اشتباه بوده‏اند‏.

موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب y :

در برابر معاصی و خطاهای اصحاب y می‏توان سه موضع را در پیش گرفت:

۱ـ به آنان توهین کرد که این امر، برخلاف آیه‏ی ۱۰ سوره‏ی حشر است ، که می فرماید : ‏ وَالَّذِینَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ‏

 ‏ترجمه : ‏‏کسانی که پس از مهاجرین و انصار به دنیا می‌آیند ، می‌گویند : پروردگارا ! ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز . و کینه‌ای نسبت به مؤمنان در دلهایمان جای مده ، پروردگارا ! تو دارای رأفت و رحمت فراوانی هستی .‏

۲ـ کورکورانه از ایشان دفاع کرد و اشتباهاتشان را توجیه نمود، به‏گونه‏ای که دین، فدای آن‏ها شود. این امر نیز بر خلاف آموزه‏های قرآنی است.

۳‏ـ وقوع خطا و عصیان از جانب آن‏ها را ممکن بدانیم، اما موضع ما در برابر ایشان، طلب استغفار و عدم کینه‏ورزی ‏باشد. «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّک رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ» (حشر/۱۰)؛ این موضع، مطابق با دستورات قرآن است. البته لازم به ذکر است که تشخیص خطاها و معاصی اصحاب، تنها در صلاحیت خداوند است.

ذکر صلوات پس از نام پیامبر خدا r و نیز دعای «رضی الله عنه» پس از ذکر نام اصحاب پیامبر، بر اساس آموزه‏های قرآنی انجام می‏گیرد.

بررسی مسائل در مجرای تاریخی خودش:

در ریشه‏یابی رخدادهای ناگوار زمان صحابه، مانند جنگ اصحاب y با هم در جنگ جمل، نباید توطئه‏ی دشمنان درجه اول اسلام (مشرکین، یهود، نصارا، ایران و روم) را از نظر دور داشت؛ زیرا طراح اصلی همه‏ی حوادث ناگوار آن زمان و پس از آن نیز آن‏ها بودند. لازم به یادآوری است که هیچ‏گاه نباید چنین پنداشت که کشتن مسلمانان به ‏دست همدیگر به‏ دلیل اجتهاد اصحاب بوده است؛ زیرا اجتهاد مجتهدین نباید باعث کشته ‏شدن انسان‏ها گردد.