زن خانواده
پایه های کامیابی پیوند زنا شویی و برخی از عوامل کشمکش های خانوادگی
پایه های کامیابی پیوند زنا شویی و برخی از عوامل کشمکش های خانوادگی
نویسنده : جمعی از نویسندگان / مترجم: داود نارویی
کاخ خانواده برای کامیابی نیازمند پاره ای از بنیاد های ضروری است . باید دانست که این بنیاد ها با مفاهیم طبق اهمیتی که دارند ترتیب نیافته اند تا زن و شوهر با نخستین آنها کار را آغاز کنند و با واپسین آنها کامیابی را به فرجام برسانند . هر کدام از زن و شوهر ویژگی هایی متمایز و وضعیت ارتباطی متفاوت با دیگران دارند ؛ گاه ارتباطشان با عشق یا احساس وابستگی و گاه نیز با دوستی و همکاری آغاز می شود . مهم آن نیست که از کجا آغاز کنیم ؛ مهم آن است که پیوند زنا شویی همه ی این مفاهیم را در بر داشته باشد .
***عشق
بانو سمیه کرم از ادلر ، روان شناس معروف در باره ی رابطه ی عشق در روابط خانوادگی نقل کرده که می گوید : (( عشق آمیزه ای از قدرت و مهرورزی است ، چون هر کدام از زن و مرد می خواهد با توجه به ویژه ی خود ، دیگری را فرا بگیرد و عطوفت و مهرورزی خویش را بر او بپاشاند . هر کدام می خواهد به دیگری پناه برد و از توجه و مهربانی دریافت کند ، چنان چون کودکی خالص . نیاز وی به پرداختن به دیگری چنان است که گوی وی پدری است متعهد.))
عمومآ روان شناسان بر این باورند که شوهر نباید منتظر بماند تا از همان آغاز زندگی زنا شویی ، عشقی پخته و کامل به سراغ او بیاید ؛ چون جنبه ی حسی در زندگی زنا شویی ، به ویژه به نسبت زن ، نیازمند زمینه سازی دراز مدت و تربیت دقیق است .
***احترام
مهم آن است که هر کدام به شخصیت طرف مقابل احترام بگذارد و پیش از محاسن ، عیب ها و کاستی ها یش را بپذیرد . پذیرش نیز به معنای درک این امر است که بخشی از ویژگی های شریک وی شاید زاییده ی اوضاع و محیط باشد . از این روی ، ما نباید بکوشیم از عیب ها و کاستی های او خرده بگیریم و احساس دلتنگی کنیم و درصدد برآییم تا با قدرت ، آن ها را تغییر دهیم . برخی از این عیبها خود به خود کم رنگ می شوند و از بین می روند ، به ویژه زمانی که آن طرف حس کند شریک وی صرفآ به خاطر او آن عیب ها را تحمل می کند با آنکه ممکن است آن ویژگی ها همچنان باقی می مانند . بنابراین ، انتقاد مداوم و کشمکش پیوسته درباره ی آن ها سودی دارد ؟ ! این امر جز افزایش دشواری ها و خستگی ها فرجامی دیگر ندارد .
مقصود دیگر از احترام گذاردن ، ارج نهادن به دیدگاه های طرف دیگر است ؛ حتی اگر آن ویژگی ها چنان بود که با خواست های وی نمی توانست همگام باشد . اینجاست که اصل تقارب فکری ، خود را می نمایاند . این بدان معناست که باید هر کدام به دیدگاه های دیگری حرمت بگذارد . حرمت گذاردن نیز به معنای محترم داشتن وی در بود و نبود اوست . چون این درست نیست که هنگام غیبت شریک زندگی ، در برابر دیگران از وی شکوه سر دهیم . زیرا این امر پیش از آنکه کاخ وجود شریک زندگی را در چشم دیگران ویران کند ، در درون خود فرد ویران می کند .
****وابستگی
احساس وابستگی به یک اصل خانوادگی ، از مفاهیم بنیادی در روابط زنا شویی است . ازدواج یک پیوند رسمی صرف نیست که به موجب عقد ازدواج انجام پذیرفته است . یک پیوند جسمی صرف هم نیست که ازدواج ، آن را ضروری ساخته است . ازدواج بسیار فراتر و متعالی تر از این هاست . ازدواج یعنی آنکه دو فرد پذیرفته اند که مسیر زندگی خویش را با هم کامل کنند ؛ هر کدام دردهای دیگری را درد های خود بداند و با خوشی ها ی شریک زندگی ، قلب او نیز از شادی به وجد آید و پایکوبی کند . هر کامیابی یا دستیابی به هدفی ، به نفع خانواده ثبت خواهد شد ، نه به نفع فردی خاص . دختر ، خانواده ی بزرگ خویش را رها می کند و می رود تا خانواده ی کوچک خویش را تشکیل دهد از آن پس وابستگی اساسی وی به خانواده ی کوچک وی خواهد بود .
****همکاری
همکاری از مشخصه های بارزی است که بایستی زن و شوهر بدان آراسته باشند . هر کدام بایستی تکیه گاه دیگری باشد . شاید مفید باشد به برخی اشکال منفی ، که گاه در پاره ای خانواده ها دیده می شود ، اشاره شود . بسا یکی از طرفین راه کامیابی را بر دیگری می بندد و در گذاردن موانع در پیش روی او ، دست به هر کاری می زند . گوی کامیابی او از ارج و قرب وی فرو خواهد کاست . گاه نیز اشکالی زیبا از همکاری زن و شوهر دیده می شود . هر کدام به دیگری کمک می کند تا گامی به پیش بگذارد . هیچ مانعی نیست که یکی از دو طرف از پاره ای اهداف خویش دست بکشد ، به ویژه اگر راه را بر تحقق اهداف دیگری می بست ، چون هر پیشرفتی که هر کدام نایل می شود در فرجام به سود آن خانواده خواهد بود . اینکه گفته می شود : ((در پس هر مردی بزرگ ، زنی است )) سخنی است درست .
*** دوستی
دوستی شاید تنها واژه ای باشد که تمام مشخصه های پیشین در باب مفاهیم اساسی روابط زنا شویی را در بر داشته باشد ؛ دوستی یعنی عشق حقیقی ، احترام متقابل و متکی بر تفاهم و وابستگی – به معنای تعهّد ادبی و معنوی در قبال طرف دیگر – زیباترین سخنی که از زن یا شوهر می شنوی آن است که آنان در کنار روابط زنا شویی ، دوست همدیگرند . گاه شوهر نمی تواند تمام خواست ها و سخنان نهفته در دلش را برای زنش فاش کند ، ولی چون احساس کند زن ، دوست اوست ، می تواند انگیزه های رفتاری او را درک کند و ارج بگذارد و سخنان وی را بد برداشت نکند ، آنها را برای وی باز می گوید . (رک : کرم ، سمیه ، مدخل المستقبلیه للعلاقات الا سریه ، {دانشگاه قطر ،۱۹۹۶ م } صص ۱۷-۱۴ . )
ویژگی هایی که گروه های اولیه ی اجتماعی دارا هستند ، ازدواج یا خانواده نیز گروهی به شمار می رود که تا حدود زیادی از آن ها برخوردار است . به رغم این امر ، پاره ای ویژگی ها چنین گروه هایی را برجسته می کند . این ویژگی میزان بیشتری از اعتماد دو سویه را فراهم می آورد . اعتماد بیشتر نیز منجر به هم کنشی افزون تر از آنچه در بسیاری گروه هایی دیگر رخ می دهد ، می شود .
در هم تنیدگی نقش هایی که گروه خانواده در خود دارد ، منجر بدان می شود که بسیاری از کارها و فعالیت های انجام شده به دست اعضا ، تأثیری ژرف در دیگری اعضا بگذارد . روابط دوستانه و موازی بین بسیاری از اعضای خانواده برقرار می شود ؛ مثل روابط پدر و مادر با همکدیگر و روابط پدر و مادر با فرزندان . چنین عواملی به هم کنشی با دیگر عوامل می پردازند و بر حجم و انباشتگی آن ها می افزایند . زمانی که باور ها و خواست های ویژه ی پیوند های خانوادگی برای یک مقطع زمانی در خور و در مواضع گوناگون از خصلت آرامش و استقرار نسبی برخوردارند ، خانواده می تواند به وظایف خویش بپردازد ؛ اعضای گروه خانواده از تنش ها تا حدودی رهایی یابند و اعضایی که در فرآیند هم کنشی مشارکت دارند یک واحد مسئول و متکامل را تشکیل دهند .
از این روی ، هنگامی که تمام این شرایط فراهم می آید خانواده سامانی خاص می یابد ؛ بدین معنا که در فرآیند ساختن رویکرد های سامان یافته و مورد توافق اعضا ، همکاری انجام پذیرد . این مجموعه از خواست ها یا رویکردهای دو سویه و همسان ، سامان دهی یا ساخت خانواده و یا شبکه ی روابط موقعیت ها ، نقش ها ، ارزش ها و اهداف مشترک را ، که هماهنگی روابط خانوادگی روی آن استوار می شود ، شکل می دهند . هنگامی که اعضا ی خانواده در همان خواست ها و اهداف شریک می شوند و به همراه آنها به فعالیت می پردازند ، خواهند توانست نیاز های روزانه ی خود را بر آورده کنند .
به رغم این مقوله ها ، دشواری هایی رخ می نماید که از تفاهم یا پرداختن به نقش ها در درون و بیرون گروه خانواده باز می دارد . در چنین موقعیت هایی گاه میان خواست های اعضا ی گوناگون خانواده ، تنش هایی گذرا پدید می آید . چنانچه این تنش ها خصلت تداوم به خود بگیرند ، در یک دستی و انسجام تمام خانواده تأثیر خواهند گذارد . آن دسته از تغییرات اجتماعی که بر جامعه عارض می شود ، می تواند به دگر دیسی ساختمان خانواده منتهی شود ؛ مثلآ گاه فراهم نبودن فرصت های شغلی به بیکاری پدر خانواده می انجامد . این امر موجب می شود تا نه تنها نقش اقتصادی پدر در خانواده تغییر کند ، بلکه در رویکردها و خواست های اعضای خانواده ، در روابط دو سویه ی آنان با همدیگر و نیز در شبکه ی روابط خانوادگی و روابط خانواده با جامعه ی پیرامون تأثیر می گذارد .
در زندگی زنا شویی گاه شماری از عوامل دخیل خواهند بود که به نوبه ی خود منجر به آرامش زندگی خانوادگی و موفقی در ازدواج خواهند شد . گاه نیز عوامل پیش گفته تأثیر معکوس خواهند گذارد شکست و آشفتگی زندگی زنا شویی را به بار خواهند آورد همسانی یا ناهمسانی پشتوانه فرهنگی زن یا شوهر ، که به زندگی زنا شویی انتقال می یابد ، به سازگاری یا ناسازگاری منجر خواهد شد . همچنین رشد خواست ها و ارزش ها می توان از خلال کوشش های مشترک و اشباع خواست ها ، به تقویت روابط و یک دستی منتهی شود ، یا روی به سوی تنش و نا سازگاری گذارد زن و شوهر می توانند در انواع فعالیت های خانوادگی ، کارهای تداخل خانه ، تربیت فرزندان ، سرگرمی های خانوادگی ، بیماری ، دوستان و … با هم مشارکت داشته باشند ، یا یکی از آنان به سوی فعالیت های بیرون از دایره ی خانواده بگریزد .
طی پژوهشی اهمیت پذیرش اجتماعی دیگران مثل خویشاوندان و دوستان در کمک کردن به زن و شوهربرای سازگاری ، به ویژه در آغاز انطباق پذیری با موضع جدید ، روشن شده است . با وجود این ، دینامیسم زندگی زنا شویی فرآیندی بیش از رشد روابط دوستانه تلقی می شود ؛ ازدواج یعنی مشارکت در تصمیم گیری و کمال یافتن دیدگاه ها . در چنین فرآیندی ازدواج به معنای تصمیم گبری های مستقل و جدا گانه افراد نخواهد بود . زن و شوهر باید با هم بیندیشند و با هم تصمیم بگیرند . هرگاه تصمیماتی مشترک پیرامون مسایلی نظیر بودجه ، مخارج ، یا تربیت فرزندان اتخاذ شود ، منتهی به تکامل زندگی زنا شویی خواهد شد . ولی هر گاه تصمیم به صورتی اتوکراتیک یا فردی اتخاذ شود ، بنیان ازدواج سست و لرزان خواهد شد .
در وضعیت سازگاری زن و شوهر ، احترام گذاردن به دیدگاه ها ی گوناگون و تحقق مشارکت دو سویه ، ازدواج تا حدود زیادی تقویت خواهد شد و ساز گاری و انطباق پذیری به مثابه فرآیند و دینامیسمی مستدام ، استمرار خواهد یافت و انطباق پذیری ازدواج به هر کدام از زن و شوهر کمک خواهد کرد تا با مواضع خانوادگی و تغییراتی که بر مواضع اجتماعی رخ می دهد و برای نقش هر کدام – به مثابه ی زن و شو هر – عاملی باز دارنده است ، رویارویی متناسبی داشته باشند . در کنار این جنبه ، جنبه های دیگر نیز هست که به خواستن برای کامیابی ازدواج و باور داشتن به ارزش آن ، مهمترین آن ها ست .(رک : حسن ، محمد ، الاسره و مشکلات ها ، {دارالنهضه العریبه ، ۱۹۸۱ م . } صص ۱۹۲-۱۸۹ .)
بانو سناء خولی در نوشتار خود (۱۹۸۳ م ) به این نکته اشاره می کند که در طول زندگی زنا شویی ، زندگی خانواده و ازدواج به ندرت کامل (perfect )خواهد بود ؛ چون بسیاری از رخدادهایی که راه را بر خانواده می بندد منجر به شکل گیری بحران خواهد شد . بدیهی است خانواده با مشکلات مواجه می شود که اغلب امکانات لازم را برای رو یا رویی با آنها در اختیار ندارد . دکتر محمد جوهری در نوشتار خود (۱۹۷۹ م) بحران های
خانوادگی را به موارد زیر تقیسم بندی می کند :
۱-خانواده ای که در وضعیت ساختمان تهی یا طلاق پنهان قرار گرفته است . در چنین وضعیتی زن و شوهر با هم می زیند ؛ اما جز ر محدوده ای تنگ به هم نمی رسند و برای هر کدام دشوار است که دیگری را از لحاظعاطفی تقویت کند . (چنین وضعیتی طلاق پنهان نامیده می شود زن و شوهر ممکن است سالها زیر یک سقف یا حداقل ارتباط کلامی ، بهترین روزهای زندگانی خود را تلف کنند . این وضعیت از هر نظر ویژگی های طلاق را دارد ، ولی به این دلیل وجود موانع فرهنگی ، ارزشی ، شغلی ، قانونی و … آشکار نمی شود . در طلاق پنهان شانس حل مشکل به صفر نمی رسد . متقابلآ طلاق متعارف به شکل حاد اتفاق می افتد و تکلیف اعضای خانواده را روشن می کند ؛ در حالی که طلاق پنهان به شکل مزمن باقی می ماند و زن وشوهر بی آنکه از هم جدا شوند ، در سر درگمی تاریکی به سر می برند . این ادعا نیز درست نیست که فرزندان در طلاق پنهان آسیب کمتری از طلاق متعارف می بینند رک : خانواده و آسیب شناسی آن ، ص ۶۲ . مترجم .)
۲- بحران های خانوادگی که جدایی خود خواسته ی یکی از زن و شوهر را در پی دارند . این جدایی گاه شکل از هم گسستن ، طلاق ، دوری یا مشکلاتی را به خود می گیرد ؛
۳- بحرانهای خانوادگی بر آمده از رخدادهای بیرونی ، این وضعیت در صورت غیاب پیوسته و ناخواسته ی یکی از زن و شوهر و در اثر بی همسری ، یا زندان یا حوادث طبیعی مثل سیل و جنگ ، پدید می آید ؛
۴ – بحران های درونی منتهی به نا کامی ناخواسته در پرداختن به نقش ها ، بیماری های روانی و فیزیو لوژیک و عقب ماندگی ذهنی کودک یا بیماری لا علاج زن یا شوهر شامل این وضعیت می شود .
هیل (HILL ) در نوشتار خود بحران های خانوادگی را به سه دسته تقسیم بندی می کند :
۱- گسستن یا از دست دادن یکی از اعضای خانواده (DISMEMBERMEN ). مقصود هیل از هم گسستن ، از دست دادن یکی از اعضای خانواده به سبب مرگ در جنگ ا بستری شدن یکی از زن و شوهر در بیمارستان و یا مرگ یکی از پدر و مادر است ؛
۲ – افزایش((Accessioمقصود از افزایش ، انضمام عضوی جدید به خانواده بدون آمادگی پیشین است ؛مثل به فرزندی قبول کردن یک کودک ، پیوستن شوهر مادر به خانواده ، حضور پدر بزرگ یا مادر بزرگ برای اقامت در خانواده ، پرستار ؛ چنانکه اکنون در کشور های عربی حوزه ی خلیج رایج است ؛
۳ – افت اخلاقی (Demoralizdton) این پدیده به از دست رفتن همبستگی خانواده یا افت اخلاقی آن اشاره دارد . مقصود هیل از افت اخلاقی از دست دادن سر پرست خانواده ، خیانت به همسر و اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی است . این پدیده می تواند به پیامد های بی شمار فروپاشی خانواده بینجامد ؛ مثل طلاق ، خود کشی و جدایی .
پاره ای از عوامل کشمکش های خانوادگی
۱- درک نکردن طبیعت و وضعیت روان شناختی همدیگر ؛ بسیار مشاهده می شود که یکی از زن یا شوهر – بدون در نظر گرفتن دیدگاه دیگری – سخت بر دیدگاه خود پای می فشارد . از این روی ، مرد بایستی در باب مسایل خانواده با اعضای خانواده ، کنکاش و تبادل نظر کند و در تصمیم های خود در نیز راه میانه را در پیش گیرد و در حق هیچ کس ستم روا ندارد ؛ چون در تصمیم گیری ها ، اصولآ تحت تأثیر احساسات قرار می گیرد تا خرد ؛
۲- در برخی از خانواده ها به سبب کار زن ، چگونگی تدارک بو دجه ی خانواده و اینکه آیا تأمین هزینه خانواده مسئولیت مرد است ، یا اینکه زن نیز باید با وی مشارکت ورزد ، بحران هایی پدید می آید . گاه این عامل تأثیر منفی بر روابط خانواده می گذرد . توانایی فرد در انجام کاری خاص ، به آسایش روانی وی در خانواده مرتبط است ، همچنین توانایی اش در انجام یک کار و میزان انطباق او با آن کار ، در وضعیت روانی وی در درون خانواده تأثیر خواهد گذارد ؛
۳- میزان پرداختن خانواده به فرزندان از اساسیترین خاستگاه های بحران در خانواده ی جدید است ؛ مثلآ در کشورهای حوزه ی خلیج بسیاری از پدران و مادران را می بینیم که کودک را نزد خدمتکاران رها کرده اند . کودک برای پدر و مادر همانند عروسکی است که خدمتکاران ، وی را نزد آنان می آورند تا مدتی کوتاه با او بازی کنند ؛ سپس خدمتکاران او را با خود می برند تا روز بعد مجددآ او را ببینند ؛
۴- ازدواج حاصل آمده از حرص و آز و درآمد مادی یا معنوی ، از دیگر خاستگاه های بحران در خانواده است ؛ چون هنگامی که یکی از دو طرف نمی تواند این خواست ها را بر آورده کند ، معضلات روی می دهد ؛
۵- گاه عامل بحران های خانواده به تراوش های تمدن جدید بر خانواده مسلمان باز می گردد ؛ مثل بی مهاری زن و آزادی بی حد و مرز وی ؛ چنین زنی که به هر جا که خواست می رود و هر وقت که خواست می رود ، در مورد خانواده چیز بسیاری نمی داند این امر موجب می شود شوهر شرقی مقداری از این آزادی بکاهد . در نتیجه تنش های خانوادگی رخ خواهد نمود ؛
۶- گاه ریشه بسیاری از بحران ها ی خانوادگی به نا پختگی و عدم بلوغ فکری زن یا شوهر برای رویا رویی با مسایل زندگی باز می گردد گاه می توان این فرآیند را به ازدواج زود هنگام وابسته دانست ؛
۷- گاه آفت ها و بیماری های جسمی بر روابط زنا شویی تأثیر می گذارند و موجب می شوند فرد نیازی فزاینده برای تکیه کردن به خانواده در انجام مسایل خود احساس کند . این پدیده قطعآ احساس دلتنگی کردن و هیجان پذیری و بر افروختگی سریع را به بار خواهد آورد . گاه نیز ناتوانی خانواده از برآوردن نیازهای فرد بیمار به پدید آمدن برخی بحرانهای خانوادگی منتهی خواهد شد .(( کندری ، احمد محمد مبارک ،علم النفس الاسری ، چاپ دوم کویت ۱۹۹۲ م صص ۲۰۶-۲۰۵ . دوران بیماری اغلب یک زمان استرس زای ویژه برای خانواده است . به سبب بیماری پیوند های میان بیمار و دیر اعضای خانواده سست و در نتیجه خانواده دچار نوعی بحران می شود. خانواده های که اعضای آن ها از همدیگر حمایت کنند ، آشکارا از سطح ارتباطی مناسب تری برخوردارند . مشکلات مزمن به ندرت این خانواده را دچار تعارض می کند ؛ چرا که به راحتی در چنین مواقعی از عضو مبتلا ، حمایت می کنند . به هم خوردن ارتباط های دوستانه ی اعضای خانواده در مواقع بحرانی ، خانواده را در مقابل مشکلات آسیب پذیر تر می کند .
به طور کلی بیماریها از دو رهگذر کاملآ متفاوت آثار خود را بر خانواده وارد می کنند . رهگذر نخست بر ویژگی خود بیماری ها متمرکز است و رهگذر دوم به ویژگی های خانواده تأکید می ورزد . رک : خانواده و آسیب شناسی آن ؛ صص ۱۴۳-۱۳۵ . مترجم .))
معانی همسان وجود دارد ؛ نظیر فرو پاشی خانواده ، انحلال خانواده ، معضلات خانواده ، از آنجا که این مفاهیم در تبیین وضعیت خانواده به ناتوان بودن یا بر نیاوردن وظایف مورد نظر خود با هم تاقی حاصل می کنند ، به جدالی فلسفی که پیرامون اختلاف نظر در باب این مفاهیم وجود دارد ، وارد نخواهیم شد . دکتر احمد زکی بدوی در کتاب {معجم مصطلحات العلوم الا جتماعیه } فروپاش خانواده را چنین تعریف می کند ((فرو پاشی عبارت است از رویکرد هم کنشی بین واحد هایی که خانواده در آن ها تشکیل می شود ، علیه سطوح پذیرفته شده ی اجتماعی . این پدیده به گونه ای خواهد بود که خانواده را از پرداختن به آن دسته از وظایف خویش که انجام آنها برای فراهم آوردن آرامش و تکامل میان اعضای آن ناگریز است ، باز می دارد .))
اما عاطف غیث در کتاب {المشاکل الاجتماعیه و السلوک الا نحرافی } ان مقوله را چنین تعریف می کند : ((فروپاشی عبارت است از سست شدن ، ناسازگاری ، انطباق نا پذیری یا وارفتگی ، که روابط پیوند دهنده ی گروه خانواده با همدیگر به آن دچار می شود سست شدن روابط به مخدوش کردن روابط زن و شوهر خلاصه نخواهد شد ، بلکه در روابط پدر و مادر با فرزندان نیز تأثیر خواهد گذارد . ))
کامل نحاس و دیگران مقوله ی فوق را چنین تعریف می کنند :
((فرو پاشی عبارت است از وضعیت اختلال درونی و بیرونی که احساس نیاز نه چندان شدید عضو خانواده یا مجموعه ی اعضا ، گونه ای رفتار خاص یا مجموعه ی گونه های رفتاری حاصل می آید که عضو یا مجموعه ی اعضا ی همراه با او وضعیتی را باز می تابانند که با اهداف اجتماعی تضاد دارد .))
{Beck } اشاره می کند که اغلب فرو پاشی خانواده چند مرحله را پشت سر می گذارد . مراحل مزبور را می توان بدین گونه خلا صه کرد :
۱- مرحله کمون
این مرحله بسیار کوتاه و چنان گذرا است که اساسآ به دید نمی اید . اختلافات کوچک و بزرگ این مرحله به طور واقعی مورد بررسی قرار نمی گیرند .
۲- مرحله تحریک
در این مرحله زن و شوهر احساس نوعی آشفتگی می کنند و کاملآ اشباع نمی شود .
۳-مرحله برخورد
در این مرحله در اثر انفعال های رسوب یافته ، برخورد یا انفجار رخ می دهد و انفعال هایی که برای مدتی دراز سرکوب شده اند ، چهره نشان می دهند .
۴ – مرحله گسترش کشمکش
هنگامی که کشاکش و اشتیاق به انتقام گیری فزونی گیرد به حدت امور افزوده خواهد شد ؛ دشمنی ، کینه و خرده گیری از همدیگر رو به افزایش خواهد نهاد ؛ بی آنکه بکوشند به راه حلی دست یابند هر کدام خواهند کوشید بر دیگری چیره شود و هر کدام به خویشتن با این دد خواهد نگریست که تنها و انسان کامل است و بدین صورت رفتار منفی فزونی خواهد گرفت و در آغاز اگر کشمکش صرفآ به یک جنبه مربوط می شد ؛ به زودی دیگر جنبه های گوناگون را زیر پوشش خواهد گرفت .
۵ – مرحله یافتن طرفدار
هنگامی که زن و شوهر نتوانند به تنهایی مشکل خویش را حل کنند ، به سراغ خانواده ، دوستان و خویشاندان خواهند رفت تا به آنان کمک کنند . اگر کشمکش مدتی دراز ادامه یابد ، ارزش ها و معیار هایی که ساختمان خانواده را استوار می سازد ، مورد تهدید قرار خواهد گرفت . اینجاست که هر کدام خواهد کوشید خود را به دیگر منابع جایگزین سرگرم کند ؛ مثل پرداختن به کودکان ، شرکت در فعالیت های اجتماعی و پرداختن به موفقیت در کار . این امور به قیمت پرداختن به درون خانواده تمام خواهد شد .
۶- مرحله پایان ازدواج
هنگامی که در زن و شوهر اشتیاق به پذیرش مسئولیت جدایی وجود داشته باشد ، اقدامات جدایی آغاز خواهد شد . این فرآیند بدان معنا خواهد بود که آنان هیچ گاه در مورد بازگشت به زندگی زنا شویی نخواهند اندیشید اینجاست که دو طرف وکیل خواهند گرفت و کار به دادگاه خواهد کشید .((رک :عفیفی ، عبد اخالق محمد ، الا سره و الطفوله ، کتابخانه عین شمس ، قاهره ، ۱۹۹۴ م ، صص ۱۲۹-۱۲۴ ))
عنوان فرو پاشی خانواده بدان معناست که چون عضوی از عضوی از خانواده دز پرداختن به تعهدات خود به شکلی خوشایند شکست بخورد ، انسجام خانواده و ساختمان نقش های اجتماعی مرتبط با آن در هم خواهد ریخت .
