نقش زکات در فقرزدایی در اندونزی

نقش زکات در فقرزدایی در اندونزی

نویسنده: محمد محمود / ترجمه: عبدالخالق احسان

اندونیزیا یکی از بزرگ‌ترین کشور‌های اسلامی از لحاظ کثرت نفوس می‌باشد، زیاد بودن نفوس این کشور، سبب بحرانی شدن مشکلات اقتصادی، به خصوص گسترش فقر و بی‌کاری گردیده است.

حکومت اندونیزیا سیاست‌های مختلف توسعه‌وی را روی دست گرفت و در اکثر برنامه‌های خود به مبارزه علیه فقر و بی‌کاری تمرکز داشت. از جمله‌ی این برنامه‌ها، تأسیس و ایجاد مؤسسات زکات بود، طوری که این مؤسسات نقش مهمی در جمع‌آوری و توزیع زکات ایفا نمودند و در نتیجه در برخی مناطق اندونیزیا فقر به صورت چشم‌گیری کاهش یافت و پروژه‌های توسعه‌وی زیادی تأسیس گردید که رزق و روزی تعداد زیادی از شهروندان را تأمین می‌نماید.

در ۲۳ نومبر ۲۰۱۱م اداره ملی زکات (National Zakat Agency) قانون چگونه‌گی جمع‌آوری و توزیع زکات را تصویب نمود، این قانون تمام امور مربوط به فعالیت‌های مؤسسات زکات را شامل می‌گردد؛ از جمله: جمع‌آوری و توزیع زکات، مقدار زکات قابل جمع‌آوری، تعیین گروه‌های مستفید شونده از زکات.

نقش زکات در کاهش پیامدهای فقر در اندونیزیا چگونه است؟

این مقاله خوانش تجربه ویژه و متمایز یکی از دولت‌های اسلامی در میدان استفاده از زکات می‌باشد.

اداره‌ی مؤسسات زکات:

اداره‌ی مؤسسات زکات در اندونیزیا دگرگونی‌های مختلفی را طی کرده و مراحل زیادی را پیموده است، از اسلوب‌های ابتدایی که این مؤسسات در دوره‌ی استعمار پشت سر گذاشتند و پیش از آن تا مرحله امروزین. فعالیت مبتکرانه و زود هنگام مؤسسات زکات در اندونیزیا و نقش آن در کاهش فقر، این تجربه را یک تجربه ممتاز و ویژه در بین دولت‌های جهان اسلام قرار داد.

 گزارشات در خصوص مقدار مبلغ جمع‌آوری و توزیع زکات متفاوت است و هر تحلیلی با تحلیل و بیان آمار دیگر مختلف می‌باشد. گزارشات عمومی ارزش زکات را به ۷٫۵ تریلیون روپیه در سال بیان می‌دارند و مرکز (Public Interest Research and Advocacy Center) که معلومات را از یازده شهر از شهرهای بزرگ اندونیزیا جمع‌آوری نموده است، در گزارشی مبالغ زکات را در یک سال چهار تریلیون تخمین زده است.

در چارچوب اداره‌ی مؤسسات زکات و تطویر سیستم آن، اداره‌ی ملی زکات (National Zakat Agency) با همکاری دانشکده‌ی اقتصاد دانشگاه بوغور، پروژه‌ی تحقیقاتی را در مورد مبالغ جمع‌آوری و توزیع شده زکات و تقسیم‌بندی موارد جمع‌آوری آن روی دست گرفتند. درین تحقیق از معلوماتی که توسط مؤسسات و مراکز مهم دولتی مثل: بانک مرکزی اندونیزیا و اداره‌ی عمومی احصاییه ارایه می‌گردید، استفاده شده است.

بر مبنای نتایج این تحقیق، پرداخت کننده‌های زکات سه دسته می‌باشند:

اول: زکات افراد و خانواده‌هایی که ارزش تخمینی آن در سطح ملی به ۸۲.۷ تریلیون روپیه، یعنی ۱.۳% از عواید داخلی می‌رسد.

دوم: زکات شرکت‌های بزرگ و متوسط که ارزش آن به ۱۱۴.۸۹ تریلیون روپیه می‌رسد.

سوم: زکات مؤسسات و شرکت‌های دولتی که ارزش تخمینی آن‌ها به ۲.۴ تریلیون می‌رسد. این آمار و ارقام سهم بزرگی در اقتصاد ملی داشته و در پروژه‌های توسعه‌وی از آن بهره گرفته شده که تأثیر مثبتی بر کاهش فقر و بی‌کاری داشته است.

موارد مصرف اموال زکات:

مؤسسات زکات در اندونیزیا تلاش دارند که اموال زکات را به بهترین صورت توزیع نمایند. هدف اصلی شان بهتر ساختن شرایط زنده‌گی میلیون‌ها اندونیزیایی است که در خط فقر زنده‌گی می‌نمایند. بیشترین موارد مصرف زکات را عرصه‌ی آموزشی و صحی و تمویل پروژه‌های کوچکی تشکیل می‌دهد که برای بهبود شرایط زنده‌گی مردم تأثیرگزار می‌باشند.

از عواید مؤسسات زکات در دو بخش ترکیز و توجه بیشتر صورت می‌گیرد:

اول: تأسیس پروژه‌ها و آموزش هنر مدیریت و تقدیم رهنمایی‌ها برای صاحبان پروژه‌های کوچک صنعتی.

دوم: تمویل پروژه‌های کوچک و حمایت مالی و تهیه وسایل و آلات مورد نیاز پروژه‌ها.

اکثریت طبقه‌ی فقیر در اندونیزیا را کشاورزان تشکیل می‌دهند؛ لذا مؤسسات زکات به این قشر مردم توجه نموده و آنان را حمایت مالی نموده و همکاری شان کرده تا محصولات بیشتری کمایی نمایند، از جمله این همکاری‌ها آموزش فرزندان شان می‌باشد. هم‌چنان بخش دیگری که نیازمند کمک بودند، صیادان می‌باشند که با وسایل ابتدایی و قدیمی ماهی می‌گرفتند؛ اما مؤسسات زکات به حمایت شان شتافته و وسایل جدید شکار را برای شان خریداری نموده و در بخش بازاریابی نیز همکاری شان نموده است. بخش دیگر مصارف اموال زکات، حمایت از شاگردان و دانشجویان بی‌بضاعت می‌باشد که مؤسسات زکات درین بخش خدمات زیاد و ارزنده را تقدیم نموده‌اند.

مشکلات و بازدارنده‌ها:

با وجودی که مؤسسات زکات در اندونیزیا قدم‌های استواری در فقر زدایی برداشته و دولت نیز تلاش‌های زیادی در تنظیم و توزیع زکات و تصویب قوانین درین زمینه نموده است تا به بهترین صورت این عملیه ارزشمند اجرا گردد؛ بازهم مشکلات و عواملی بازدارنده در مقابل مؤسسات زکات وجود دارد که برخی این موانع تنظیمی و برخی اداری و تعدادی سلوکی است که مربوط به پرداخت کننده‌های زکات می‌باشد.

در نظرسنجی که اداره‌ی ملی زکات راه‌اندازی کرده و با ۳۴۵ شخص از پرداخت کننده‌های زکات صحبت شده بود؛ در نتیجه‌ی این نظرسنجی آشکار گردید که عوامل اساسی انگیزه دهنده برای پرداخت زکات عبارت است از: سطح آموزشی، وظیفه‌وی و سطح عاید؛ گاهی در مقابل این عوامل موانعی بازدارنده‌ای ایجاد می‌گردد.

به اساس این نظر سنجی و تحقیق ۷۲.۸% از پرداخت کننده‌ها، زکات شان را از طریق مؤسسات غیر رسمی می‌پردازند که زیر نظر اداره‌ی ملی زکات نمی‌باشد، این شگاف بین مؤسسات رسمی و غیر رسمی یکی از مشکلات خیلی بزرگ در مقابل حکومت اندونیزیا می‌باشد.

به هر صورت، مؤسسات زکات در اندونیزیا در عرصه‌های زیادی در زنده‌گی مردم عادی و در مناطق فقیر نشین تأثیرگزار بوده و سطح فقر را تا حدودی کاهش داده و با حمایت از پروژه‌های کوچک و آموزش افراد و امور دیگر، این امیدواری را ایجاد کرده است که زنده‌گی مردم فقیر را تغییر داده و از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب برساند.