اسلام در روسیه

اسلام در روسیه

نویسنده:  سید رضی عمادی

 تاریخ اسلام در روسیه بعد از فروپاشی شوروی را می توان به چندین مرحله تقسیم کرد:

مرحله اولشروع احیای مذهب است. در این مرحله شاهد رشد سریع تعداد مساجد، شکل گیری یک نظام آموزشی اسلامی و تاکید زیاد روی مذهب در میان مردم هستیم.

 

مرحله دومکه در اواسط دهه ۱۹۹۰ رخ داد توجه به اسلام سیاسی است. گروه های سیاسی مذهبی بزرگی مثل اتحاد مسلمانان روسیه، جنبش نور(۲۳) و حزب رفخ(۲۴) همانند سازمان های سیاسی منطقه ای بوجود آمدند. در همان زمان، در میان مسلمانان روسیه و در ابتدا در قفقاز شمالی، جنبش اسلامی شکل گرفت و جنگ چچن را برانگیخت. اسلام گراها شروع به فعالیت در داغستان، کاباردین- بالکاریا و اینگوش کردند. مرکز فعالیت های اسلامی در داغستان بود.

 

سومین مرحلهدر فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ رخ داد، وقتی که میزان شور اسلام سیاسی کاهش پیدا کرد و اسلام گراهای قفقاز شمالی در طول جنگ دوم چچن تلفات و خسارات زیادی را متحمل شدند. با این وجود، تقریباً از شروع سال ۲۰۰۳، فعالیت رادیکال های اسلامی تقویت شد و اسلام گراهای منطقه ولگا فعال تر شدند. بنابراین باید گفت که مرحله چهارم از این تاریخ شروع شد.(۲۵)

 

اواسط سال های دهه ۱۹۸۰، روسیه صحنه تغییرات اصولی در زمینه روابط بین دولت و دین شد. روند دگرگون‌سازی و از بین رفتن نظام کمونیستی به مسلمانان امکان ادای آزادی فرایض دینی را داد. مسلمانان احساس کردند که نظارت بر وضعیت معنوی آنها به پایان رسیده است. ترس مردم از این که در مسجد دیده شوند، ریخت و عده زیادی دیانت خود را آشکار کردند، و این امر با مخالفت جامعه روبرو نشد. کسانی که قبلاً به صورت پنهانی مبانی دین و قرآن را به کودکان و بزرگان یاد می دادند، به فعالیت علنی پرداختند. مسلمانانی که می خواستند اسلام را عمیق‌تر بشناسند، در این گروه‌ها جمع می‌شدند.(۲۶)

 

افراد در سنین مختلف، از اقشار اجتماعی مختلف، با سطح متفاوت آموزش، محققان و تجار وارد مسجد شدند. دین منسوخ گذشته، به تنها وسیله‌ برای پیدا کردن پاسخ به سئوالات همیشگی معنوی انسان تبدیل شد. اگر قبلاً اندیشه‌های کمونیستی به عنوان «شبه دین» و «غذای معنوی کاذب» جلوه می کردند، با فروپاشی کمونیسم و بروز خلا معنوی، عده زیادی دوباره به دین روی آوردند.

 

بسیار مهم بود که آنها در مسجد سخن نیک می شنیدند و ملاحظه می کردند که می توانند در مسجد راه برون رفت از بحران معنوی خود را پیدا کنند. ائمه مساجد تلاش کردند که ایمان و ارزش‌های واقعی اسلامی را به مردم برسانند.

در نتیجه روند موفقیت‌آمیز اعاده و ترمیم و ساخت مساجد جدید در روسیه بیش از ۶ هزار باب مسجد همراه با جمعیت‌های مذهبی مربوطه بوجود آمد و حضور روحانیون تحصیل کرده و متخصص در مقام اول اهمیت قرار گرفت. در بسیاری از این مساجد به علت عدم حضور روحانی و امام مسجد برگزاری نماز جماعت توسط افرادی اجرا می شد که تحصیلات لازم مذهبی را نداشتند. به همین دلیل تربیت روحانیون مذهبی و ایجاد مراکز آموزشی دینی در دستور کار رهبران مذهبی قرار گرفت.(۲۷)

 

به عنوان مثال، می توان به کالج عالی روحانی اسلامی مسکو اشاره کرد که در سال ۱۹۹۴ تأسیس شد. این مؤسسه آموزشی توسط وزارت دادگستری فدراسیون روسیه به ثبت رسید و از وزارت آموزش عمومی و حرفه‌ای مجوز فعالیت در زمینه «آموزش دینی» را دریافت کرد. مدت تحصیل در این کالج که هم اکنون نیز دایر است ۴ سال می باشد. فارغ‌التحصیلان مدرک استاندارد پایان تحصیل عالی مذهبی و یکی از تخصص‌های «امام خاطب»، «امام» یا «استاد مبانی اسلام» را دریافت می کنند.(۲۸) در حال حاضر فارغ التحصیلان این مؤسسه آموزشی در شهرهای یاروسلاول، تویر، کاستروما، ولوگدا، پنزا، نیژنی نوگورود و شهرهای دیگر فدراسیون روسیه فعالیت می کنند.

از اواخر سال های ۱۹۸۰ در روسیه مدارس مذهبی جنب مساجد افتتاح شدند که به همه علاقه‌مندان، مبانی اسلام و فرایض فردی را می‌آموزند. یکی از این مدارس از سال ۱۹۸۹ در مسجد جامع مسکو فعالیت می کند. هم اکنون تعداد قابل توجهی مؤسسات آموزشی در منطقه شمال قفقاز و تاتارستان وجود دارند.

اما با این وجود هنوز فعالیت میسیونری اسلامی توسعه چندانی نیافته است و رسانه های گروهی به واعظین اسلامی امکان ظهور در روزنامه‌ها یا تلویزیون را نمی دهند.

 

 ● الف: جمعیت شناسی مسلمین روسیه

 تعداد دقیق جمعیت مسلمان روسیه امروزی مشخص نیست. این امر دو دلیل عمده دارد:

۱- ملاک مشخصی برای مسلمانی اعلام نشده است. برای مثال کسانی که رعایت مقررات خشک و خشن را ملاک مسلمان بودن می دانند، تعداد مسلمانان روسیه را تنها ۳ میلیون نفر ذکر می کنند.

۲- برخی مسلمانان و روس ها تمایل دارند که در مورد تعداد جمعیت مسلمان روسیه اغراق نمایند و آن را بیش از ۳۰ میلیون نفر اعلام کنند که این آمار نیز واقعی نیست.

با این وجود میزان جمعیت مسلمانان در روسیه در حال افزایش است زیرا در میان مسلمانان تولد بیشتری صورت می گیرد ولی در میان روس ها میزان تولد کمتر و میزان مرگ و میر بیشتر می باشد. هر خانواده مسلمان ۳ یا ۴ بچه دارد ولی هر خانواده روسی غیر مسلمان یک بچه دارد. آمارها حاکی از این است که روسیه تقریبا ۳/۱ از جمعیتش را در نیمه اول قرن ۲۱ از دست خواهد داد. اما آمار برخی از اقلیت ها بویژه مسلمانان این گونه نیست و آنها در حال افزایش هستند چون زاد و ولد در میان آنها وجود دارد.(۲۹)

امروزه در تمام ۸۹ ایالت روسیه، حتی در مناطق دور افتاده ای مثل شبه جزیره قامچاتکا(۳۰) مسلمان حضور دارند. بیشترین تمرکز اصلی مسلمان در جمهوری های تاتارستان، باشقیرستان، چچن، داغستان،اینگوش، چرکسیا و… می باشد.

همان طور که گفته شد، اسلام دومین دین در روسیه و دین اقلیت های نژادی زیادی در این کشور است. اغلب گروه های مسلمان از ولگای میانه(۳۱) و منطقه قفقاز هستند. بر اساس آمارهای مختلف، مسلمانان روسیه بین ۱۵ تا ۳۰ درصد جمعیت کل این کشور را تشکیل می دهند(۳۲). شیوه دیگر محاسبه تعداد پیروان اسلام در روسیه از طریق شناخت گروه های قومی ویژه بنا شده است. جدول زیر که بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۲ تهیه شده است آماری تقریبی از تعداد مسلمانان روسیه را در سال ۲۰۰۲ بر این مبنا به دست می دهد.(۳۳)

گروه نژادی	میزان جمعیت	مذهب
تاجیک ها	۱۲۰/۱۳۶	اسلام
تات ها	۲/۳۰۳	اسلام
تاتارها	۵/۵۵۴/۶۰۱	اسلام
باشقیرها	۱/۶۷۳/۳۸۹	اسلام
قزاق ها	۶۵۳/۹۶۲	اسلام
آذربایجانی ها	۶۲۱/۸۴۰	اسلام
کومیک ها	۴۲۲/۴۰۹	اسلام
قره چای ها	۱۹۲/۱۸۲	اسلام
ازبک ها	۱۲۲/۹۱۶	اسلام
نوگایس ها	۹۰/۶۶۶	اسلام
چرکسی ها	۶۰/۵۱۷	اسلام
ترکمن ها	۳۳/۰۵۳	اسلام
قرقیزها	۳۱/۸۰۸	اسلام
تاتارهای کریمه	۴/۱۳۱	اسلام
چچن ها	۱/۳۶۰/۲۵۳	اسلام
آوارها	۸۱۴/۴۷۳	اسلام
کاباردها	۵۱۹/۹۵۸	اسلام
دارگین ها	۵۱۰/۱۵۶	اسلام
لزگی ها	۴۱۱/۵۳۵	اسلام
اینگوش	۴۱۳/۰۱۶	اسلام
لک ها	۱۵۶/۵۴۵	اسلام
آدیغه ها	۱۲۸/۵۲۸	اسلام
ساخارها	۱۰/۳۶۶	اسلام
ترک ها	۹۵/۶۷۲	اسلام
بالکارها	۱۰۸/۴۲۶	اسلام

 

هنوز جامعه منسجمی از مسلمان در روسیه که دارای یک مذهب مشترک باشند شکل نگرفته است. جامعه اسلامی این کشور دو گروه بزرگ را شامل می شود:

گروه اول در منطقه ولگا –اورال – غرب سیبری و مسکو، جایی که باشقیرها و تاتارها هستند زندگی می کنند و گروه دوم نیز ساکن قفقاز شمالی هستند. تاتارها بیشترین جمعیت مسلمان روسیه را تشکیل می دهند که حدود ۷ میلیون هستند. باشقیرستان حدود ۵/۱ میلیون نفر و قفقاز هم حدود ۱ میلیون مسلمان دارد.

تازه ترین آمارها حاکی از این است که از سال ۱۹۸۹ به بعد جمعیت مسلمان روسیه ۴۰ درصد افزایش یافته و به حدود ۲۵ میلیون نفر در ۲۰۰۶ رسیده است.(۳۴) اسلام اکنون به عنوان یکی از ادیان رسمی روسیه شناخته شده است. بطوریکه سخنگوی شورای مفتی های روسیه گفت: "صحیح نیست که بگوییم روسیه یک کشور مسیحی است. آنهایی که این حرف را می زنند یا تاریخ روسیه را نمی دانند و یا این که آن را نادیده می گیرند… یکی از دلایلی که با مسلمانان در روسیه خصومت دارند تصویری است که تلویزیون روسیه از مسلمانان ارائه می دهد. تلویزیون روسیه اغلب مواقع مسلمانان را به عنوان گناهکار یا رادیکال های مذهبی که علیه مسیحیان می جنگند به تصویر می کشد."(35)

گروه های سنی مختلف بر حسب گرایششان به اسلام این گونه طبقه‌بندی می‌شوند: (۳۶)

۸۰ـ۷۵ ساله‌ها (افرادی که همراه با انقلاب کمونیستی به دنیا آمدند): این گروه شامل کسانی است که ایمانشان را حفظ کرده‌اند، مانند کسانی که در چند سال اخیر به اسلام گرویده‌اند.

۷۵ـ۵۵ ساله‌ها (پیشقدمان نخستین): نسبت زیادی از این گروه به علت رشد در محیط آموزشی کمونیستی و ماتریالیستی هنوز گرایش هایی به کمونیسم دارند.

۵۵ـ۴۵ ساله‌ها (سنین قبل از بازنشستگی): این گروه در دوران اقتدار شوروی به دنیا آمده‌اند، در زمانی که هنوز گرایش های مذهبی وجود داشت؛ اینان بیشتر به جهان مادی، زندگی روزمره و نوع زندگی اجتماعی اهمیت می دهند.

۴۵ـ۳۰ ساله‌ها (بالغ ها): این گروه تربیت دوران شوروی را تجربه کرده‌اند و بسیار از مذهب بیگانه‌اند و آداب مذهبی را فقط در حد تشریفات در نظر می‌گیرند.

۳۰ـ۲۲ ساله‌ها (در حال تثبیت): این گروه یک گروه بی‌شکل است که از مؤمنان فعال تا افراد کاملاً بی‌علاقه نسبت به مذهب تشکیل می شود.

۲۲ـ۱۰ ساله‌ها: (در حال رشد): این گروه در دوره‌ی احیای فرهنگی ـ نژادی به دنیا آمده‌اند و اکثراً در حال آغاز نشان دادن علاقه‌ شدید به اسلام هستند.

اسلام در روسیه حالتی منطقه‌ای و محلی دارد. حتی در روستاهای نزدیک در کوهستان های داغستان که نژاد یکسان دارند، مردم آئین‌های مذهبی متفاوتی را نشان می‌دهند و نوع دینداری آنها متفاوت است.

برای مثال ساکنان روستاهای گوبدن، کوباچی و مادنلیس را طیفی از افراد معتقد به عرفان خردگرای ضد خدا تا افراد متعصب بر روی ارزش های اسلامی را تشکیل می‌دهند.(۳۷)

پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۰ از هر ۵ روسی یک نفر مسلمان خواهد بود.(۳۸) همچنین پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ به خاطر مهاجرت مسلمانان از قفقاز و آسیای مرکزی نیمی از جمعیت روسیه را مسلمانان تشکیل خواهند داد.

 

● ب: شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مسلمانان روسیه

 استقلال جمهوری هاى اتحاد جماهیر شوروى سابق موجب تغییرات چشمگیرى در ساختار اداره‏هاى دینى مسلمانان گردید. تعداد اداره‏هاى دینى مستقل افزایش یافت. در اول ژانویه سال ‏1996 در روسیه، تعداد۴۳ اداره دینى مسلمانان و ۲۳۴۹ مسجد وجود داشت.(۳۹) همزمان با گسترش اداره‏هاى دینى، احساس نگرانى از پراکندگى و تفرق این مراکز در رهبران اسلامى به وجود آمد. به همین خاطر، پیشنهاد نمودند تا شوراى مفتی ها و مقام دیگرى جهت هماهنگى فعالیت این اداره‏هاى دینى تاسیس گردد. در گردهمایى مسؤولان اداره‏هاى دینى منطقه مرکزى اروپایى، تاتارستان، پوولژه، سیبرى و همچنین نمایندگان اتحادیه‏هاى مسلمانان بخشى از استان هاى مرکزى فدراسیون روسیه – که در ماه مارس سال ‏1996 برگزار شد – نظر تمامى روحانیون و مسؤولان به سوى تفاهم و وحدت نظر در مورد مهمترین مسائل و مشکلات جامعه مسلمانان معطوف گشت. در این همایش بر ضرورت جهت‏دهى و ایجاد روابط میان رهبران و اداره‏هاى دینى مناطق مختلف فدراسیون روسیه تاکید و مقرر شد اصول تساوى حقوق، احترام متقابل و به رسمیت ‏شناختن استقلال تمام اداره‏هاى دینى تازه تاسیس، در این گونه روابط رعایت گردد. در این گردهمایى شوراى مفتیان روسیه به عنوان مقام عالى اجرایى روحانیون مسلمان شناخته و برگزیده شد.

 

از جمله اختیارات اداره‏هاى دینى مسلمانان مى‏توان به مواردى همچون تربیت نیروى انسانى و تقسیم و اعزام آنان به سایر مناطق، ارتباط با سازمان هاى دینى خارج از کشور، برگزارى کنفرانس هاى مختلف بین المللى در زمینه معارف اسلامى و حمایت از برقرارى صلح و امنیت در جامعه مسلمانان و احداث مساجد و ابنیه اسلامى نام برد. آنان همچنین هر سال کاروان هایى را براى زیارت خانه خدا آماده و اعزام مى‏کنند.

امامان مساجد را اداره دینى انتخاب و تعیین مى‏کند. آنان علاوه بر اقامه نماز جماعت، اختیاردار امور مسجد از قبیل دارایی ها، اثاثیه و مهر مسجد مى‏باشند. البته نائب امام و عهده‏دار امور مالى مسجد نیز به امام جماعت براى حل و فصل امور مسجد کمک مى‏کنند.

در هر مسجد، شورایى از معتمدین مسلمانان وجود دارد که مسائلى همچون انتخاب افراد براى احراز پست هاى گوناگون، انتخاب بازرس، خرید وسایلى براى مسجد و… را انجام مى‏دهند.

 

معمولاً روحانیون، علوم دینى خود را یا از تحصیل در مدارس و مؤسسات دینى فرا گرفته‏اند و یا این که به طور انفرادى، مسائل دینى را از منابع مختلف مانند خانواده‏هایشان و یا نزدیکان آشنا به مسائل دینى خود آموخته‏اند.

 

 الف: اقتصادی

مسلمانان به لحاظ اقتصادی موقعیت پایین تری نسبت به سایر ادیان دارند. بویژه در قفقاز شمالی این وضعیت بدتر است. برای مثال میزان ثروت و دارایی در قفقاز شمالی ۲ برابر پایین تر از سایر نقاط روسیه است و سطح در آمد تقریباً نصف دیگر مناطق روسیه می باشد. بیکاری در این منطقه خیلی زیاد است. با این وجود مسلمانان اغلب در طبقه کارگران قرار می گیرند و اغلب آنها شغل کشاورزی دارند که در این شغل هم در وضعیت پایین نسبت به بقیه قرار دارند.(۴۰) در میان مسلمانان، تاتارها از لحاظ اقتصادی بهترین شرایط را دارند که بخشی از آن به علت این است که جمهوری تاتارستان صنعتی شده و بخشی دیگر نیز به این علت است که تاتارها از هوش و ذکاوت تجاری خوبی برخوردار هستند.

ب: اجتماعی

از نظر اجتماعی، مسلمانان روسیه پیشرفت های زیادی داشته اند، بویژه با ایجاد تعداد زیادی نهادهای فرهنگی، آموزشی، مذهبی و رسانه ای و همچنین موسسات خیریه این پیشرفت سرعت بیشتری یافته است. شواهد زیادی حاکی از آشتی رسمی مقامات روسیه با اسلام در دهه ۱۹۹۰ وجود دارد. شمار مسلمانانی که اجازه یافتند به سفر زیارتی مکه بروند آشکارا بعد از این که ممنوعیت عصر شوروی در ۱۹۹۰ خاتمه یافت، افزایش پیدا کرد.

مرکز فرهنگی اسلامی روسیه که شامل یک مدرسه مذهبی است در ۱۹۹۱ در مسکو باز شد. در دهه ۱۹۹۰ شمار انتشارات اسلامی افزایش یافت که در میان ‌آنها مجلات و روزنامه های مشهوری وجود دارند.(۴۱)

 

در سال ۲۰۰۶، حدود ۰۰۰/۱۸ نفر از مسلمانان روسیه جهت به جا آوردن حج به عربستان سعودی رفتند که این مساله توسط نماینده شورای روسیه در امور حج،احمد بلالف(۴۲)، اعلام شد.(۴۳)

در ۱۹۹۰ تنها یک مسجد در قازان وجود داشت اما امروز بیش از ۵۰ مسجد در آنجا احداث شده است.(۴۴)

هزاران تاتار در هر جایی اعم از مسجد و مدرسه های مذهبی موضوع های پایه ای جدید اسلام را فرا می گیرند. مدرسه محمدیه(۴۵) یکی از مراکز یادگیری اسلام در قازان است که دانش آموزان زیادی دارد. در برخی مساجد شبیه مسجد نور الله قازان(۴۶)، سخنرانی های رسمی برگزار می شود که در آن مسایل مربوط به اسلام تشریح می گردد. همه تاتارهایی که بعد از فروپاشی شوروی به اسلام بر گشتند می گویند که آنها هرگز اسلام را به طور کامل رها نکرده بودند.(۴۷)

در سال ۲۰۰۱ نزدیک به ۴۰۰۰ مسجد در فدراسیون روسیه وجود داشت، گرچه بسیاری از آنها کوچک و بدون گنبد و گلدسته بودند. برخی آمارها حاکی از این است که اکنون حدود ۸۰۰۰ مسجد در روسیه وجود دارد.(۴۸) با این وجود در تعدادی مناطق برای ساخت مساجد جدید تلاش زیادی انجام می شود.

پس از فروپاشی شوروی نوعی گرایش به این سمت وجود داشت که تشکیلات مسلمانان را تکه تکه و در میان رهبران آنها رقابت ایجاد کند. این وضعیت حکومت روسیه را قادر می ساخت که بر سازمان های اصلی مذهبی مسلمانان اعمال کنترل کند.(۴۹)

به دلایل متعددی از جمله ضعف پایه عقلانی و فکری اسلام در روسیه که ناشی از سیاست های دوران شوروی بود، دیگر شاخه های اسلامی که بومی روسیه نیستند مثل سلفی ها و وهابی ها در روسیه نفوذ پیدا کردند. دلیل دیگر می تواند شکاف میان روحانیت سنتی و جدید باشد. در برخی زمینه ها، فرایندهایی که در حال رخ دادن هستند ممکن است یک شکاف نسلی را ایجاد کند. امام هایی که میانگین سن آنها بین ۴۰ تا ۵۰ است مخالف جاه طلبی های جوانان ۲۰ ساله هستند. آنها به زبان عربی آموزش دیده اند و نسبتاً با فقه و شریعت آشنایی دارند و مهارت های سخنوری خویش را بهبود بخشیده اند. میزان این کشمکش بستگی به چند عامل دارد:

۱- تساهل هر دو طرف؛

۲- وضعیت کلی آنها در کشور؛

۳- دلبستگی مسلمانان روسیه به سنت های فرهنگی و تاریخی شان.

در قفقاز شمالی ترکیبی از فقر اجتماعی و اقتصادی و کشمکش چچن باعث بوجود آمدن گروه های افراطی شد که بعضی از آنها در فعالیت های تروریستی شرکت دارند. با این وجود، نکته قابل ذکر این است که اغلب این گروه ها بویژه آنهایی که از چچن نشات می گیرند، بیشتر از سایر گروه های اسلامی خواهان استقلال هستند.

علی رغم پیشرفتی که مسلمین در روسیه داشتند اما هنوز هم در حاشیه زندگی فرهنگی و اجتماعی روسیه قرار دارند.

 

ج: سیاسی

در ۱۹۹۵ اتحاد مسلمین روسیه(۵۰) تاسیس شد و شروع به سازمان دهی جنبشی نمود که به بهبود درک بین نژادی و خاتمه دادن برداشت غلط روسیه از اسلام کمک کرد. اتحاد مسلمانان روسیه جانشین مستقیم اتحاد مسلمانان طرفداران جنگ جهانی اول(۵۱) است.

اتحاد پسا کمونیستی یک حزب سیاسی تحت عنوان جنبش مردمی مسلمان نور الراشا(۵۲) را شکل داده است و همکاری نزدیکی با روحانیت مسلمان برای دفاع از حقوق فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مسلمانان و دیگر اقلیت ها دارد.

از نظر سیاسی، مسلمانان روسیه، در این زمینه که بتوانند نیروهای سیاسی دیگر را مجبور به رویارویی با خود کنند، ناکام ماندند. دلایل متعددی برای این وضعیت وجود دارد که یکی از مهترین آن ها تقسیمات نژادی مسلمانان روسیه است. این تقسیمات باعث حضور کمرنگ احزاب مسلمان مثل اتحاد مسلمین روسیه و جنبش اجتماعی همه مسلمین روسیه(۵۳) در زمان انتخابات پارلمانی ۱۹۹۵ – که زمینه برای فعالیت سیاسی مسلمانان مثبت بود – شده است.

فاکتور دیگر امکانات محدود فضای سیاسی روسیه و مقررات انتخاباتی جدیدی بود که ایجاد یک حزب سیاسی کارآمد توسط مسلمان را غیر ممکن ساخته است.(۵۴)

 

د: مهم ترین احزاب و جنبش هاى اسلامى(۵۵)

۱. اتحاد مسلمانان روسیه

این جنبش سیاسى، اجتماعى و سراسرى روسیه در تاریخ ۳۱ مه سال ۱۹۹۵ تاسیس گردید و در ۱۶ ژوئن همان سال در وزارت دادگسترى به ثبت رسید. این جنبش خود را وارث «اتحاد مسلمانان روسیه‏» که در سال ۱۹۰۵ تشکیل شده بود، به شمار مى‏آورد. این سازمان در سومین و چهارمین دوره دوماى (پارلمان) روسیه،۶ و ۹ عضو داشت. در نخستین کنگره اتحاد مسلمانان روسیه که از ۱ تا ۳ سپتامبر ۱۹۹۵ در مسکو برگزار گردید، «مقدس بیبارسوف‏» به عنوان دبیر کل اتحاد مسلمانان روسیه انتخاب گردید.

اتحاد مسلمانان روسیه درصدد برآمد در انتخابات دوماى دولتى شرکت کند، اما کمیته مرکزى انتخابات، این اجازه را به اتحادیه براى حضور در انتخابات نداد و به همین دلیل، در ماه دسامبر ۱۹۹۵، اتحادیه نتوانست در انتخابات دوما شرکت کند. رهبر اتحادیه از هوادارانش دعوت کرد تا از جنبش "خانه ما روسیه" جانبداری کنند.

مهم ترین هدف اتحادیه مسلمانان این است که جناحى در دوماى دولتى – که بیانگر منافع مسلمانان باشد – ایجاد نماید. به گفته رهبران اتحادیه مسلمانان روسیه در ششمین دوماى دولتى، ۲۶ مسلمان به عنوان نماینده ایفاى وظیفه مى‏کنند.

 

 2.جنبش سراسرى اجتماعى، سیاسى مسلمانان روسیه‏

این جنبش در سال ‏1996 در شهر «ساراتوف‏» تاسیس یافت. هدف اساسى جنبش، حمایت از منافع مسلمانان روسیه در بخش هاى اقتصادى، سیاسى، اجتماعى و معنوى مى‏باشد.

این جنبش مورد حمایت حکومت هاى مناطق، بخشى از روشنفکران مسلمان و صاحبنظران بوده، بر اداره دینى مسلمانان قسمت اروپاى مرکزى، پوولژه، تاتارستان، باشقیرستان و سیبریا متکى است.

 

 3. جنبش سراسرى اسلامى نور

این جنبش در تاریخ ۴ ژوئن سال ۱۹۹۵ تاسیس یافت و در تاریخ ‏16 ژوییه همان سال به ثبت رسید. گرایش نظرى – سیاسى جنبش، حفاظت و تکمیل ساختار دینى فدراسیون روسیه است. جنبش اجتماعى اسلامى «نور» با هدف پشتیبانى از اصل ساختار ملى، منطقه‏اى، نهاد اجتماعى ریاست جمهورى و پارلمنتاریسم فعالیت مى‏کند.

 

 دیدگاه هاى جنبش

۱. با کاربرد قدرت و زور مخالف بوده، و در حل و فصل مناقشات میان مناطق و میان ملیت هاى مختلف روسیه معتقد به گفتگو هستند.

۲. استفاده از نیروى نظامى را براى دفاع از منابع روسیه، حفظ منافع گروه ها و افراد در خارج از کشور و در شرایط اضطرارى مجاز دانسته، افراط گرایى مذهبى و اعمال شیوه‏هاى تروریستى را محکوم مى‏نماید.

۳. هر حکومت قانونى در روسیه را به رسمیت مى‏شناسد، به شرط آن که به قانون و سیاست هاى اعلام شده خود وفادار باشد.

 

این جنبش به منظور تحقق برنامه‏هاى خود چند پیشنهاد مشخص تهیه نموده که عبارتند از:

۱. تصویب قانون براى تخصیص زمین براى ساخت قبرستانى براى مسلمانان.

۲. تامین بودجه براى اهداف آموزشى، ترویج موسیقى، امور هنرى و ورزشى مسلمانان، اختصاص وقت و تولید برنامه‏هاى اسلامى در شبکه‏هاى تلویزیونى و رادیویى روسیه.

۳. حمایت از طبقات محروم جامعه صرف نظر از گرایش های دینى آنان و عدم ایجاد محدودیت در ارائه خدمات به مسلمانان.

یادآور مى‏شود که برنامه جنبش نور در مقایسه با سایر جنبش ها، از صورت بهترى برخوردار و با مسائل دولتى نیز قابل تطبیق است. این برنامه شامل مواردی در مورد سیاست خارجى کشور با توجه به توسعه روابط با کشورهاى اسلامى مى‏باشد. این جنبش همچنین هوادار اصلاحات نظامى بوسیله سربازان مسلمان است.

برنامه اقتصادى جنبش نور با برنامه‏هاى اقتصادى جنبش هاى چپگرا و مرکزگرا همسان است. جنبش، کمک به رشد تجارت اسلامى را یکى از اهداف خود مى‏داند. همچنین این جنبش توجه خاصى به کمک به مسلمانان بى بضاعت در چهارچوب برنامه کلى اجتماعى خود دارد.

 

مشارکت در انتخابات

این جنبش در ماه دسامبر سال ۱۹۹۵ در انتخابات مجلس شرکت کرد و ۵۷% از آراء را از آن خود کرد که جمهوری هاى چچنستان و تاتارستان با ۱۲% بیشترین راى را به آن دادند. یادآورى مى‏گردد این جنبش بین مقامات حکومتى نماینده‏اى ندارد.

این جنبش از حمایت اداره مرکزى دینى مسلمانان روسیه و کشورهاى مشترک المنافع برخوردار است و در فعالیت هایش به روشنفکران و صاحبنظران مسلمان تکیه دارد.

 

ج: روابط روسیه با جمعیت مسلمان این کشور

 لف: شک و تردید

روابط روسیه و جمعیت مسلمانان در این کشور همیشه مبهم، مشکوک، و تردیدآمیز بوده است. برای مثال در سال ۱۹۹۲ شیخ رویل گانیوردین(۵۶) امام یکی از مساجد مسکو گفت: " کشور ما (روسیه) هنوز ایدئولوژی امپراطوری تزاری را حفظ می کند که معتقد بود دین ارتدوکس باید تنها مذهب غالب کشور باشد."(57) حکومت روسیه از رشد اسلام سیاسی، حوادثی که در دهه ۱۹۸۰ اولین بار در افغانستان و سپس در ایران شاهد بودند، می ترسد. ترس حکومت با برگزاری کنفرانس توسط حزب رنسانس اسلامی تاجیکستان در ساراتف(۵۸)، نیز تشدید شد. نمایندگانی از چندین جمهوری تازه استقلال یافته آسیای مرکزی از جمله آذربایجان و ایالت های خود مختار روسیه مثل تاتارستان و باشقیرستان در این کنفرانس حضور یافتند. این اجلاس پان اسلامی نگرانی هایی را در مسکو ایجاد کرد مبنی بر این که ممکن است اسلام رادیکال از دولت های تازه استقلال یافته به داخل روسیه گسترش یابد. به این دلیل دولت روسیه حمایت سیاسی و نظامی وسیعی را از رهبران سکولار پنج جمهوری آسیای مرکزی و همه کسانی که با اسلام سیاسی مخالفت کردند به عمل آورده است. ملی گرایان رادیکال نیز با توسل به تهدید اسلامی به دولت روسیه فشار آوردند تا مجدداً کنترل خارج نزدیک را در دست گیرد.(۵۹)

این کشمکش، نیروهایی را به تصویر می کشد که در حکومت های محلی و فدرال روسیه حضور دارند و بر روابط این کشور با جوامع اسلامی تاثیر می گذارند. فدراسیون روسیه ۲ هیات از ۴ هیات مذهبی که در زمان استالین برای نظارت بر فعالیت گروه های اسلامی در بخش های مختلف اتحاد شوروی ایجاد شدند را به ارث برده است. دو هیات مذهبی دیگر در تاشکند و باکو قرار دارند. یکی از دو هیات روسی در روسیه اروپایی و در سیبری قرار دارد و دیگری در منطقه قفقاز شمالی و ماورای قفقاز است. در ۱۹۹۲ چندین انجمن اسلامی از هیات اخیر خارج شدند و تلاش کردند تا خودشان یک هیات مذهبی تشکیل دهند. بعد از آن سال، تاتارستان و باشقیرستان از هیات روسیه اروپایی و سیبری خارج شدند و هیات خودشان را ایجاد کردند.(۶۰)

اسماعیل شانگریف(۶۱) و محمد بشی علوم(۶۲) از اعضای شورای مفتی های روسیه هستند که از وضعیت مسلمانان در روسیه راضی نیستند. محمد بشی علوم می گوید که جنگ علیه روسیه، جنگ علیه اسلام است. ما مسلمانان هم از حملات تروریستی که در مدرسه بسلان رخ داد رنج برده ایم و ناراحت هستیم.(۶۳)

 

مسلمانان به مسایل مهم سیاست خارجی روسیه توجه خاصی دارند. برای مثال در دهه گذشته برخی از سیاست های نخبه های سیاسی و روحانی مسلمان، مخالف سیاست های کرملین بوده است، بویژه در قضیه کوزوو که مسلمانان همبستگی خود را با مسلمانان بوسنی و کوزوو اعلام کردند و مخالف سیاست های کرملین برای دفاع از صربها بودند. اما همین مسلمانان از سیاست کرملین در قبال جنگ عراق در سال ۲۰۰۲ حمایت کردند. حتی در داغستان برای کمک به عراق ابتکار به خرج دادند و بیش از ۶۰۰۰ نفر در قفقاز به صورت داوطلبانه راهی عراق شدند. در آن زمان رئیس هیات مسلمانان روسیه صریحاً جهاد با آمریکا را مطرح کرد؛ این مساله باعث ناراحتی کرملین شد. در سال ۲۰۰۶ مسلمانان روسیه وحدتشان را به بقیه مسلمانان جهان نشان دادند و اهانت به پیامبر اسلام (ص) در روزنامه های اروپایی را محکوم کردند. در مرکز داغستان اعتراض اساسی و مهمی سازمان دهی شد و نخست وزیر چچن رمضان قدیراف هیات بشر دوست دانمارکی را از این کشور اخراج کرد. البته مسکو بعداً منکر آگاهی از این تصمیم شد.

در مورد بحران خاورمیانه، بعد از حمایت بی قید و شرط اتحاد شوروی از فلسطین، مسلمانان روسیه از سیاست این کشور در حفظ فاصله برابر با هر دو طرف (دوری از حمایت بی قید و شرط از فلسطین) ناراحت شدند و این یکی از دلایلی است که ولادیمیر پوتین بعد از این که در انتخابات پارلمانی ۲۰۰۶ پیروز شد، از حماس خواست تا نمایندگان خود را به مسکو بفرستد، و این سیاست مورد رضایت و استقبال مسلمانان در روسیه واقع شد. در ضمن روسیه حماس را به عنوان یک سازمان تروریستی تلقی نمی کند.

دولت روسیه به رهبران اسلامی اجازه داد تا ضمن وفاداری به کرملین، هویت اسلامی شان را حفظ کنند. حکومت روسیه ادعا می کند که فهم بین فرهنگی بیشتری را خواستار است اما آلکسی مالشنکو(۶۴) یکی از اساتید علوم سیاسی ادعا می کند که این ها کلمات تو خالی هستند که در عمل پیاده نمی شوند. برای مثال: در ماه آگوست، نیروهای ویژه روسیه یک نبرد فرضی را به نمایش گذاشتند. اما آنها این نبرد فرضی را علیه چه کسانی اعمال کردند؟ علیه مسلمانانی که پیش بندهای الله اکبر بر پیشانی داشتند. در میان آنها تعداد زیادی کودک و نوجوان حضور داشتند. چیزهایی شبیه به این ها می تواند عواقب ترسناکی داشته باشد.(۶۵)

در دو سال گذشته سرویس های ویژه روسی چندین امام جماعت در داغستان، کاباردین- بالکاریا و همچنین فرماندهان چچن را از بین بردند. در ۲۰۰۵ تقریباً هر هفته روزنامه ها داستان هایی را در مورد عملیات موفقیت آمیز نیروهای فدرال علیه اسلام گراها به چاپ می رساندند.

در همان زمان این احساس وجود داشت که این فعالیت ها برای دستیابی به اهداف مهم تری مثل توقف رشد اسلام در میان جوان های ۲۰-۱۸ ساله، صورت می گیرد. اخیراً نوعی تجدید حیات اسلام گرایی در حال رخ دادن است.(۶۶) ا ین امر ممکن است بویژه در منطقه ولگا، جایی که پیروان اسلام خود را حول امام های رادیکال و جوان سازمان دهی می کنند، مشاهده شود. در طول زمانی که اسلام وارد روسیه شد به لحاظ فرهنگی میان مسلمانانی که سنت گرا هستند و آنهایی که تلاش می کنند مردم را بر اساس اسلام عربی آموزش دهند کشمکش وجود داشته و حتی در حال افزایش است.

برابری اعلام شده در قانون اساسی در مورد همه مذاهب همیشه دیده نمی شود. کلیسای ارتدوکس با اعتماد به نفس خاصی اعلام می کند که نقش رهبری در زندگی اجتماعی را بر عهده دارد و بر اهمیت بی نظیرش در ساخت دولت ملی تاکید دارد. ایدئولوژیست های کلیسا به طور کلی معتقد هستند که کلیسای ارتدوکس باید پایه اصلی هویت ملی روس ها باشد. آنها در طول دهه گذشته تلاش کرده اند تا آن را گسترش دهند اما این پروسه هرگز تکمیل نشد. رئیس کلیسای ارتدوکس، بین دهمین تا پانزدهمین سیاستمدار اول روسیه قرار دارد. فعالیت کلیسا در میان ارتش و مدارس ابتدایی و راهنمایی نفوذ پیدا کرده و در تلاش است تا در برنامه های آموزشی هم نفوذ پیدا کند.

مواردی وجود داشته است که نمایندکان کلیسای ارتدوکس روسی به صورت غیر مجاز و غیر رسمی مانع از ساخت مساجد جدید، ثبت انجمن های اسلامی و ایجاد مراکز اسلامی شدند اما همه این موارد باعث نشد که نخبه های مسلمان اکثریت قاطع مسلمانان که روابط حسنه ای با کلیسای ارتدوکس روسیه دارند، عصبانی شوند.(۶۷) اختلافات مهم گرچه پشت برخی دیالوگ ها پنهان مانده اند اما هر از چند گاهی به صفحات روزنامه ها و مجلات و صحبت های برخی از نمایندگان روحانیت درز پیدا می کرد. برای مثال آندری کوارف(۶۸) یکی از ایدئولوژیست های کلیسای ارتدوکس روسی بیان کرد که ایجاد کنترل دولتی روی آموزش اسلامی ضروری است.(۶۹)

مسلمانان از اصلاحات داخلی پوتین حمایت می کنند. اسماعیل شانگریف گفت که ما در جنگ علیه ترور از پوتین حمایت می کنیم زیرا معتقدیم که ترور علیه مسلمانان نیز هست. اما حامیان اسلام رادیکال در روسیه، مسلمانانی را که وفادار به کرملین هستند جاسوس امپریالیسم روسی(۷۰) می نامند.(۷۱)

 

 ب: اعتماد و تلاش برای استفاده موثرتر از مسلمانان در داخل و خارج

 طی سال های اخیر نگاه دولت روسیه نسبت به مسلمانان تا حدودی تغییر یافته و بهبودی قابل توجهی در روابط دولت با مسلمانان به چشم می خورد. زمانی که زنان مسلمان تاتارستان مساله روسری را مطرح کردند، دولت روسیه واکنش بدی نسبت به این درخواست نشان نداد. اتحاد زنان مسلمان تاتارستان درخواست کردند که به زنان اجازه دهند با روسری عکس بگیرند. اقتدارگرایان سکولاری مثل وزیر امور خارجه عاقلانه به این درخواست واکنش نشان داده و به بانوان تاتار اجازه دادند تا برای اسناد رسمی شان با روسری عکس بگیرند(۷۲). مورد دیگر تلاش برای احیای برخی روش های زندگی اسلامی است، که از جمله آن احیای حق چند همسری(۷۳) می باشد. از نیمه های دهه ۱۹۹۰ در روسیه این بحث مطرح شد. یکی از کسانی که از این ایده حمایت کرد روسلان آوشف(۷۴) رئیس جمهور سابق اینگوش بود. این ایده همچنین بوسیله برخی سیاست مداران تاتار هم حمایت شد. در ۲۰۰۵ رمضان قدیروف(۷۵) بر قانونی کردن چند همسری تاکید زیادی کرد و عنوان کرد که تعداد زنان ۱۰ درصد بیشتر از مردان می باشد و چند همسری تنها راهی است که از طریق آن می توان از انحلال ملت چچن جلوگیری کرد. بعضی از سیاستمداران و مذهبیون داغستان هم از این ایده حمایت کردند و البته بعضی از اسلام گراها هم خواهان حمایت بی چون و چرا از این ایده شدند. چند همسری قبلاً توسط برخی افراد ثروتمند اعمال می شد ولی بعید است که همه گیر شود. با این وجود باید پذیرفت که برخی از رفتارهای اسلامی در جامعه وجود دارد. مثل روزه گرفتن و عدم استفاده از الکل.(۷۶)

قدرت اسلام و مسلمانان در دنیا رو به افزایش است، از طرفی روسیه احساس می‌کند که برای ایفای نقش بیشتر در مسایل بین‌الملل، ایجاد ارتباط گسترده‌تر با کشورهای اسلامی ضروری است. به همین دلیل در دو سال اخیر تلاش کرده تا اعتماد جهان اسلام را جلب کند که از نشانه‌های آن اتخاذ مواضع مستقل در رابطه با جنبش حماس، در نتیجه پیروزی این گروه در انتخابات فلسطین و عدم شناسایی حزب‌الله به عنوان یک گروه تروریست بود.

 

گسترش روابط روسیه با جهان اسلام از سه منظر قابل تامل است؛ بین المللی، منطقه ای و ملی در روسیه. روسیه در واقع برای حل و فصل مسایل داخلی خود در رابطه با مسلمانان این کشور، نیازمند ارتباط مناسب با کشورهای اسلامی است. در روسیه بیش از ۲۰ میلیون و به اعتقاد برخی تحلیل‌گران نزدیک به ۳۰ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. در گذشته روی آمار مسلمانان و نوع برخورد با اسلام در این کشورها خیلی بحث می‌شد، اما با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین، در رابطه با این مسایل هم مثل سایر حوزه‌های سیاسی و بین‌المللی، سیاست فعال‌تری اتخاذ شد، به این معنا که آقای پوتین به جای هراس از اعلام رقم واقعی جمعیت مسلمانان و حضور آنها در روسیه، به‌طور صریح اعلام کرد که ۲۰ میلیون مسلمان در این کشور زندگی می‌کنند و پس از آن خواستار عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی شد. این که در داخل روسیه ابتکار عمل حضور در این گروه در دست تاتارستان به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین جمهوری مسلمان نشین روسیه قرار دارد، حکایت از این مهم می کند.(۷۷)

روسیه از این ابزار برای گسترش روابط خود با جهان اسلام استفاده می‌کند. در ۹۹-۱۹۹۸ مسلمانان روسیه تلاش ناموفقی را برای آوردن روسیه به عضویت سازمان کنفرانس اسلامی انجام دادند. اما در۳-۲۰۰۲ این ایده به وسیله وزارت امور خارجه بسط داده شد و مورد تصویب پوتین قرار گرفت و روسیه به عضویت ناظر سازمان کنفرانس اسلامی پذیرفته شد که این امر فرصت مضاعفی برای مسلمانان روسیه بوجود آورد تا به عنوان عضو کاملی از این کشور، خود را معرفی کنند.

حضور روسیه به عنوان ناظر در سازمان کنفرانس اسلامی و تلاش کنونی برای عضویت در سازمان‌های وابسته به این سازمان مثل آرسیکا و آیسیسکو گویای این مطلب است. از طرفی، دولت روسیه هم به شکل دوجانبه در حال گسترش روابط با کشورهای اسلامی است. سفر آقای پوتین به چند کشور اسلامی نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود.

ولادیمیر پوتین از مسلمانان روسیه دعوت به شرکت فعال در انتخابات مجلس دومای روسیه کرد. پوتین در دیدار با رهبران مذهبی مسلمانان روسیه در مسکو گفت: امیدوارم که مسلمانان روسیه همانند گذشته بلوغ مدنی نشان داده و با استفاده از حق انتخاب خود به پای صندوق های رأی گیری رفته و به افراد مورد نظر خود رأی دهند(۷۸).

ولادیمیر پوتین رئیس جمهورى روسیه درباره جماعت مسلمانان روسیه چنین اظهار نظر کرد که مسلمانان، شهروندان روسیه هستند و جز اینجا پناه و سرزمین دیگرى ندارند.(۷۹)

این سخنان پوتین که «امت ۲۰ میلیونی مسلمانان روسیه باید خود را بخشی از جهان بزرگ اسلام بدانند» حس وطن پرستی را در مسلمانان روسیه زنده می کند که در سال‌های اخیر به علت وقوع حوادثی در روسیه محسوس نبود.(۸۰)

همایش بین المللی«اسلام، دین صلح» در ۲۵ می ۲۰۰۵ در مسکو پایتخت روسیه برگزارشد. در این همایش بین المللى، شخصیت هاى برجسته اى از روسیه از جمله «یوگنى پریماکف» وزیر امور خارجه اسبق روسیه و کارشناس مشهور امور خاورمیانه، «آلو آلخانف» رئیس جمهورى چچن و شخصیت هاى مسلمان، مقامات و سفیران کشورهاى اسلامى در روسیه و نماینده سفارت ایران شرکت داشتند.

 

این همایش با مساعى سازمان بین المللى صلح بانى اسلامى روسیه، وزارت امور اسلامى و اوقاف عربستان سعودى و دانشگاه روابط بین المللى مسکو برگزار شد. در آغاز این همایش، پیام «سرگى لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه قرائت شد که در آن لاوروف با اشاره به وجود بیش از ۲۰ میلیون مسلمان در روسیه، این کشور را جزئى از جهان اسلام خواند.

"لاوروف" از روند توسعه روابط سیاسى و اقتصادى روسیه با کشورهاى اسلامى ابراز رضایت کرده و با اشاره به درخواست این کشور براى عضویت در سازمان کنفرانس اسلامى آن را عامل توسعه روابط با جهان اسلام خواند. در این پیام وزیر امور خارجه روسیه تروریسم بین المللى را دشمن مشترک کشورش و جهان اسلام دانست. وى نقش مسلمانان در شکل گیرى فرهنگ جهانى را با اهمیت دانست و با توجه به این واقعیت که یک چهارم جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل مى دهند، تأکید کرد: حل مسائلى که در برابر جهان قرار دارد بدون مشارکت مسلمانان امکان پذیر نیست. «آلو آلخانف» با تأکید بر اینکه تروریسم و اسلام هیچ نقطه اشتراکى با هم ندارند گفت: تروریسم هیچ ارتباطى با مردم چچن نیز ندارد. وى افزود: تروریسم، نوع اسلامى، مسیحى، چچنى یا روسى ندارد و کسانى که مرتکب اعمال تروریستى مى شوند جنایتکارند. رئیس جمهورى چچن با توجه به این که دین اسلام در جهان یک میلیارد پیرو دارد و در بیش از ۱۰۰ کشور جهان جماعت اسلامى وجود دارد، ارتباط دادن اسلام با تروریسم را توهین به این جمعیت بزرگ خواند. "اسلم بک اصلان خانف" دستیار ریاست جمهورى روسیه نیز با تأکید بر موضع دولت روسیه در مورد مسلمانان گفت:روسیه هیچ گاه اسلام را با تروریسم یکى ندانسته است و حتى در حادثه بسلان که گروه هایى براى استفاده از آن علیه اسلام تلاش کردند این موضع تغییر نیافت. وى با استناد به آیه قرآن کریم که قتل یک انسان قتل بشریت است، تلاش تروریست ها براى رنگ مذهبى دادن به قتل انسان ها را محکوم و خاطرنشان کرد: تروریسم هیچ نقطه مشترکى با اسلام ندارد.

«یوگنى پریماکف» کارشناس برجسته روس در امور خاورمیانه نیز به تلاش هاى غرب براى مرتبط ساختن تروریسم با اسلام اشاره و تأکید کرد خشونت و تروریسم را نمى توان با دین اسلام مرتبط ساخت.

"پریماکف" برگزارى این کنفرانس را به خاطر فرصتى که براى مسلمانان واقعى و غیرافراطى براى ابراز موضع خود فراهم مى شود، با اهمیت خواند و تأکید کرد: بدون مشارکت مسلمانان، پیروزى بر تروریسم بین المللى امکانپذیر نیست. وى همچنین برخى تلاش ها براى نشان دادن ارتباط حکومت عربستان سعودى با تروریسم را تحریف واقعیت ها خواند.(۸۱)

ولادیمیر پوتین برای تبریک عید فطر به مسلمانان پیام داد و گفت: این روز برای مسلمانان نماد تکامل اخلاقی و روحی انسان و پیشرفت در زمینه تقوی و ایمان است.

در ادامه این پیام که توسط کاخ کرملین منتشر شد، آمده است: این روز نمایانگر پایان ماه رمضان است که دوستی، صمیمیت، مهربانی، بخشندگی و دستگیری از نیازمندان را در میان انسان‌ها ترویج می‌کند.

                   پوتین در ادامه پیام خود آورده است: مهربانی، تعادل و میانه‌روی، صلح و عدالت همواره بخشی از ویژگی‌های اخلاقی مسلمانان روسیه بوده است و همین ویژگی‌ها است که باعث پایداری دین اسلام در روسیه شده است.

وی در پایان پیام خود تصریح کرده است: من اطمینان دارم که مسلمانان روسیه تمام توان خود را برای ایجاد صلح و امنیت و دوستی در جامعه روسیه به کار خواهند برد و برای ایجاد تعامل و ارتباط میان پیروان ادیان مختلف تلاش خواهند کرد.(۸۲) رییس جمهور روسیه از خدمات مسلمانان روسیه به این کشور قدردانی کرد.

————————————————————

منبع: عنوان کتاب:  روسیه اسلامی / اسلام در سرزمین روس / نام نویسنده:  سید رضی عمادی        / انتشارات:  باشگاه اندیشه / تابستان ۸۷