اسباب خشوع و فروتنی در نماز

اسباب خشوع و فروتنی در نماز

تدوین : امین سلیمانی

اسباب خشوع و فروتنی در نماز بر دو قسم است:

الف- آن‌چه که خشوع را ایجاد و تقویت می‌کند.

 ب- از بین بردن آن‌چه که مانع خشوع می‌شود و آن را تضعیف می‌کند.

شیخ‌الاسلام، ابن تیمیه ـ رحمه‌الله ـ آن را بر آن‌چه که سبب تقویت خشوع می‌شود تعبیر می‌کند و می‌فرماید: آن‌چه انسان را بر انجام خشوع یاری می‌رساند دو چیز است: (۱) قدرت متقاضی. (۲) از بین بردن مشغولیت‌ها.

اما اولی یعنی تقویتِ نیروی متقاضی، این است که بنده‌ای کوشش کند هر آن‌چه را که می‌گوید و انجام می‌دهد بفهمد و در قرائت و ذکر و دعا تدبر نماید و با تمام وجود ـ آن گونه که گویی او را می‌بیند ـ با خدایش مناجات کند، زیرا نمازگزار با خداوند مناجات می‌کند.

و احسان هم این است که رسول‌گرامی فرمودند:

 «أن تعبدالله کأنک تراه، فإن لم تکن تراه فإنه یراک» «آن چنان خداوند را پرستش کن گویا او را می‌بینی و اگر تو وی را نمی‌بینی خداوند تو را می‌بیند». هر اندازه که بنده‌ای حلاوت و شیرینی نماز را بچشد بیشتر به سوی آن کشیده می‌شود و این امر متناسب با قوت ایمان اوست.

اما دومی: از بین بردن مشغولیت‌ها، بدین صورت است که انسان کوشش کند خود را از مشغولیت‌های قلبی که افکار و خیالات پوچ و بیهوده است رها سازد و از هر آن چه که سبب دور شدن از هدف اصلی نماز است بیندیشد و آنها را از خود براند. و این موانع به میزان مشغولیتّ هر انسانی وجود دارد، زیرا فراوانی وسوسه‌ها به فراوانی شبهه‌ها و شهوات بستگی دارد چون قلب در فکر از بین بردن موانع خواسته‌های خود است.

الف ـ آن‌‌چه که خشوع را ایجاد و تقویت می‌کند:

۱- مهیا شدن برای ادامه نماز

۲- آرام‌گرفتن در نماز

۳- ذکر مرگ در نماز

۴- در آیات و اذکار نماز تدبر کردن

۵- قرآن را آیه به آیه و به تأنی بخواند

۶- قرآن را با ترتیل و صوت خوب تلاوت کردن

۷- بداند که خداوند صدای او را می‌شنود

۸- روبروی ستره و نزدیک به آن نماز بخواند

۹- دست راست بر دست چپ بنهد و روی سینه نگه‌دارد

۱۰- در نماز فقط به سجده‌گاهش بنگرد

۱۱- اشاره با انگشت سبابه

۱۲- تنوع سُوَر، آیات، اذکار و ادعیه در نماز

۱۳- سجده تلاوت

از آداب تلاوت قرآن این است که اگر نمازگزار به آیه سجده رسید، سجده به جا آورد، زیرا خداوند، پیامبران و صالحین را به این وصف ستوده است ﴿إِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّداً وَبُکِیّاً﴾(مریم: ۵۸)

۱۴- پناه بردن به خدای عزوجل از شر شیطان

۱۵- شناخت مزایای خشوع در نماز

۱۶- دعا در نماز و خصوصاً در سجده

۱۷- اذکار بعد از نماز

ب ـ دفعِ موانعی که خشوع نماز را کم می‌کند.

۱۸- از بین بردنِ چیزهایی که نمازگزار را به خود مشغول می‌کند

۱۹- لباس نمازگزار نباید دارای نقوش، رنگارنگ و یا نوشته‌ها و تصاویری باشد که او را از نماز غافل کند

۲۰- وقتی که غذا حاضر است نماز نخواند

۲۱- در حالتی که بول و غائط به او فشار می‌آورد نماز نخواند

۲۲- درحالات چُرت نماز نخواند.

۲۳- نباید روبروی متحدث و خوابیده نماز خواند

۲۴- مشغول نشدن به صاف کردن زمین

۲۵- با قرائتش مزاحم دیگران نشود

۲۶- در نماز به اطراف «توجه» نکند

۲۷- به آسمان ننگرد.

۲۸- در حال نماز به پیش روی خود آب دهان نیندازد

۲۹- تا حد ممکن از خمیازه کشیدن خودداری کند

۳۰- ترک «اختصار» در نماز

ابوهریره روایت می‌کند که: «نهی رسول‌الله عن الاختصار فی الصلاه» . «رسول خدا از «اختصار» در نماز نهی کرده است». و «اختصار» یعنی دستهایش را بر تهیگاه بگذارد.

۳۱- پرهیز از تشبه به حیوانات

چون خداوند به انسان کرامت بخشیده و او را در بهترین شکل و سیما آفریده، بسیار زشت است که خود را به حیوانات شبیه کند.

ما نمازگزاران مؤظفیم در حال نماز، حرکات و هیئات مان همانند بهایم نباشد، زیرا با خشوع منافات دارد، و شایسته نیست نمازگزار چنین حرکاتی را انجام دهد، در این مورد آمده است که: «نهی رسول‌الله فی الصلاه عن ثلاث: عن نقر الغراب، وافتراش السبع، وأن یوطّن الرجل المقام الواحد کإیطان البعیر» . «رسول‌الله(ص)  در نماز از سه چیز نهی فرمودند: همانند کلاغ منقارزدن، همانند درندگان نشستن، و همانند شتر در یک جا ایستادن و نشستن». و گفته شده است: یعنی این‌ که انسان به مکانی مخصوص و معین از مسجد انس بگیرد و همیشه در آنجا نماز بخواند، همانند شتری که در مکانی خاص می‌خورد و می‌نشیند. و در روایت است که: «منع شده‌ام از: همانند خروس به زمین نوک زدن، مانند سگ نشستن، و مثل روباه به اطراف نگاه کردن» . «یعنی در حالِ نماز لازم است از چنین حالاتی پرهیز کرد».

۳۲-پرهیز از خوردن واستعمال بوهای بد:

((من أکل ثوماً أو بصلاً فلیعتزلنا ولیعتزل مسجدنا ولیقعد فی بیته)).

کسیکه سیر و یا پیاز خورده از ما و از مسجد ما کناره گیرى کرده و در خانه اش بنشیند .

و از این بوهاى بد و ناپسند کشیدن سیگار، و چپق، و غلیان است که بوى بد آن از دهان و لباس آن أشخاص بر مى خیزد، پس از این کار حرام و بد و ناپسند دورى جوئید، زیرا فرشتگان و مردم از بوى بد آن اذیت وآزار مى شوند .