ایمان به قضا و قدر
ایمان به قضا و قدر
نویسنده: استاد ناصر سبحانی
بعد از مسئله ایمان به خدا و آخرت یکی از مسائل بسیار مهم دیگر که مطرح است و بدون آن انسان نمی تواند بنده ی خدا باشد و عبادت و بندگی خدا را به صورت کامل انجام دهد، مسئله «قضا و قدر» است. توضیح این که: انسان مسلمان باید چنین معتقد باشد که خداوند متعال از همه چیز خبر دارد، و همه چیز را می داند، و قدرت و توانایی این را دارد که هر چه بخواهد انجام دهد و هر کاری را که انجام دهد به جا و صحیح است، و _ جلّ جلاله_ کار نا به جا و بیهوده انجام نمی دهد؛ بنابراین قبل از این که این جهان را خلق کند، برای ساختن آن نقشه ای کشیده است. همان طور که اگر افرادی بخواهند در جایی بیمارستانی بسازند قبلا” مهندسی می آید و نقشه آن بیمارستان را می کشد و پس از آن معمار و بنا و کارگرانی می آیند و طبق نقشه شروع به ساختن می کنند. خداوند متعال نیز قبل از این که این جهان را خلق کند، برای آن نقشه کشیده است که چه مخلوقاتی بیافریند، از هر نوع به چه تعداد خلق کند، چه رویدادهایی باید روی بدهد، چه چیزی باید انجام بگیرد و چه چیزی انجام نگیرد و تمام آن چه که باید انجام گیرد را روشن کرده است. پس از این برنامه ریزی، شروع به پیاده کردن آن کرده است. قبل از هر چیز آب را پدید آورد و پس از آن، آب را به دود تبدیل کرد و پس از آن آسمان ها و زمین و آن چه را در میان آنهاست از آن ایجاد کرد و آسمان و زمین در دو مرحله(دو دوره زمانی) آفریده شدند و آن چه در زمین است اعم از گیاه و درخت و همه ی نعمت ها و کوه ها و… همه در چهار مرحله یا روزگار دیگر ساخته شد و به طور کلی تمام جهان را در شش روز آفرید. هر روز خدا زمانی بسیار طولانی است. در همان نقشه این نیز را مشخص کرده است که مخلوقی را به وجود آورد که هم علم و دانش داشته باشد و خیر و شر و و درست و نادرست را از هم تشخیص دهد و هم بتواند از دو راه حق و باطل یکی را برگزیند و انتخاب کند و از دیگری فاصله بگیرد. این مخلوق انسان است که خداوند متعال او را با این ویژگی ها آفریده است.
همان طور که قبلا” گفتیم، خداوند متعال این مطلب را نیز بیان کرده است که تنها او _جلّ جلاله_ قادر به انجام هر چیزی است و در این میان انسان نیز هم چون مخلوقات دیگر از جمله سنگ و آتش و چوب و… سببی است که خداوند متعال به وسیله ی او برخی از امور را انجام می دهد؛ اما این به معنای این نیست که انسان هیچ اراده و اختیاری از خود ندارد و هم چون آتش و سنگ و چوب بی اراده است بلکه این مخلوق خدا برخلاف سایر مخلوقات در عین حال که یکی از اسباب خداوند متعال می باشد، دارای اراده نیز هست و می داند و می تواند یکی از راه ها را انتخاب کرده و از دیگری دست بردارد و خود اوست که مسیر خوشبختی و بدبختی را انتخاب می کند و در یکی از این راه ها گام برمی دارد. هرگز چنین نیست که خداوند متعال او را مجبور به انتخاب یکی از راه ها و رها کردن راه دیگری بکند. بریا روشن شدن مطلب و این که چگونه ممکن است انسان، هم سبب انجام کارهای خدا باشد و هم اختیار و اراده داشته باشدو به اراده خود راهی را انتخاب و راه دیگر را رها کند، مثالی را ذکر می کنیم:فرض می کنیم روز قیامت است و خداوند متعال مردم را به دادگاه احضار رکده است. در میان مردم فردی وجود دارد که در دنیا روزی فردی را با اسلحه به قتل رسانده است. فرد قاتل به دادگاه خدا احضار شده و خداوند متعال او را محاکمه می کند و از او می پرسد: چرا فلان شخص را کشتی؟ قاتل جواب می دهد: خدایا! من این کار را نکردم. مگر خودتان نفرمودی من سبب انجام و تحقق افعال و کارهای تو هستم؟ من نیز هم چون اسباب دیگر سبب انجام چنین قتلی بودم. تو خود فلان شخص را کشتی و من در این میان تنها سبب بودم؛ پس مقصر نیستم.
خداوند متعال خطاب به فرد قاتل می فرماید: در این که تو در دنیا سبب افعال و کارهای من بودی شک و تردیدی نیست؛ اما من به خاطر این مسئله تو را محاکمه نمی کنم بلکه تو را به خاطر چیز دیگری محاکمه می کنم. آیا لحظه ی قبل از شلیک گلوله و کشتن فرد مقتول، وقتی انگشت را روی ماشه تفنگ گذاشتی، می دانستی که ما تصمیم بر قاتل بودن تو گرفته ایم؟ آیا می دانستی در تقدیرات ما چیزی نوشته شده و قرار است چه چیزی اتفاق بیفتد؟
فردا قاتل جواب می دهد: خیر. در آن لحظه از نظر من قاتل بودن یا نبودنم در تقدیرات ۵۰ درصد به ۵۰ دصد بوده است. در آن لحظه من می دانستم که چه چیزی مقدر است و قرار است چه چیزی اتفاق بیفتد.
خداوند می فرماید: چه زمان برایت مشخص شد که در تقدیرات، تو قاتل فلان شخص هستی؟
قاتل جواب می دهد: من تفنگ را شلیک کردم و گلوله به فلان شخص برخورد کرد و بر زمین افتاد، وقتی نزدیک شدم دیدم گلوله به او اصابت کرده و آن شخص مرده است. آن وقت فهمیدم که تقدیر چنین بوده که من سبب کشتن آن شخص باشم.
خداوند می فرماید: پس، قبل از کشته شدن آن فرد نمی دانستی تقدیر چیست اما بعد از این که آن شخص کشته شد فهمیدی تقدیر چه بوده است؛ یعنی وقتی دانستی تقدیر چه بوده است که کار از کار گذشته و راه برگشتی نبود. آنچه تو را به خاطر آن محاکمه می کنم که چرا قبل از اینکه تقدیرات مشخص شود و نسبت به پنجاه درصد به پنجاه درصد بود تو آمدی و قسمت کشتن را انتخاب کردی در حالی که می توانستی قسمت خلاف آن را اختیار کنی. چرا از آن دو احتمال خیر و شر تو آمدی و قسمت شر را انتخاب کردی؟ مگر شریعت و برنامه و کتاب من به تو نمی گفت و تو را به انتخاب راه خیر تشویق و به دوری گرفتن از راه شر منع نمی کرد. مگر به تو نمی گفت قتل جایز نیست و از انجام آن دوری کن پس با این وجود چرا قتل را انتخاب کردی؟ من به خاطر این انتخاب تو را محاکمه و مجازات می کنم این را هم بدان، اگر پس از انتخاب قتل و شلیک گلوله، فرد مورد نظر تو کشته نمی شدباز هم تو را به خاطر تصمیمی که گرفته بودی محاکمه می کردم؛ زیرا آنچه متعلق به تو بود همان اختیار و تصمیم بود که به کار گرفتی.
با توجه به آنچه گفته شد مشخص می شود که در مسیر زندگی آنچه متعلق به انسان است و انسان به آن مکلف است تصمیم و انتخاب راه صحیح و انتخاب نکردن راه نا صواب. این را نیز باید بدانیم که انسان قبل از انتخاب یکی از دو راه خیر و شر نمی داند که در تقدیرات خدا برای او چه چیزی مقدر و چه چیزی مقدر نیست؛ بنابراین انسان در انتخاب یکی از دو راه مختار است. بعد از انتخاب است که تقدیرات برای بنده مشخص می شود و به آن پی می برد ولی خداوند از ازل به آن علم داشته است تکلیف و وظیفه ی انسان هنگان انتخاب انجام می گیرد و بر اساس همین انتخاب است که روز قیامت محاکمه و محاسبه می شود و جزا و پاداش یا سزا و عقاب داده می شود.
از طرف دیگر این را هم باید بدانیم که انسان برای بندگی خدا آفریده شده است.او همیشه باید در این فکر باشد که تکلیف و وظیفه ی او چیست و چه کاری را باید انجام دهد و چه کاری را نباید انجام دهد آنچه خدا به انجامش امر کرده باید انجام و از آنچه نهی کرده دوری کند. یعنی تصمیم او باید بر انتخاب راه صحیح و دوری گرفتن از راه ناصواب باشد آنچه در توانایی انسان است و بر آن نیز مکلف است همین است؛ اما بعد از تصمیم چه چیزی انجام می گیرد و چه چیزی انجام نمی گیرد دیگر کار او نیست ؛ [زیرا او سبب انجام امور است و خدا فاعل اعمال است]. پس از این انتخاب باید بر خدا توکل کند و از او بخواهد که در حرکت در مسیر صحیح که همان بندگی اوست او را یاری و کمک کند. او را کمک کند تا کارهای خیر انجام دهد و از کارهای شر بپرهیزد. بنابراین انسان مسلمان نباید در این فکر باشد که چه روی می دهد و چه روی نمی دهد او باید این مسایل را به خداوند متعال بسپارد او تنها و تنها باید به این فکر کند که وظیفه ی او چیست و او چه باید بکند و چه نکند. کسی که راه و مسیر بندگی خدا را در پیش می گیرد بسیاری از نعمت ها و امکانات دنیا را از دست می دهد و دچار مشکلات متعدد می شود.بنده ی خدا، باید وظیفه ی بندگی خود را بداند و تصمیم و انتخاب او همیشه در جهت ایمان به خدا و انجام اعمال صالح باشد و از کفر و اعمال زشت و ناپسند دوری کند.
او مشغول وظیفه و انجام تکلیف خود است؛اما دیگر چه روی می دهد و چه اتفاقی می افتد یا نمی افتد مربوط به او نیست؛ بلکه مربوط به خداوند است. اگر خداوند تقدیر کرده باشد که خیر و نعمت و امکانات به او برسد، یقینا” به آن دست می یابد گرچه هزاران هزار دشمن داشته باشد و مانع این کار شوند، و اگر خداوند مقرر کرده باشد که او دچار مشکلات شود، مطمئنا” دچار مشکل خواهد شد گرچه هزاران هزار حامی و پشتیبان داشته باشد. اگر خداوند مقرر کرده باشد که او به دست ظالمی کشته شود، حتما” کشته خواهد شد اگر چه خدمتکار و نوکر آن ظالم هم باشد، و اگر قرار باشد به دست کسی کشته نشود، کشته نمی شود گرچه دشمنان زیادی هم اقدام به کشتن او بکنند. عمر انسان، رزق و روزی او، خوشی و ناخوشی، راحتی و مشکلات، ثروتمندی و فقر او و … همه در دست قدرت خداست. انسان باید همیشه در فکر وظیفه و انجام تکلیف خود و این که چه کار بکند و چه کار نکندباشد؛ اما چه می شود و چه نمی شود، دچار مشکل می شود یا خیر، می میرد یا نمی میرد، مال و ثروتش را از دست می دهد یا نمی دهد و… در دایره ی کار او نیست و او حق ندارد که به این مسایل فکر کند. همه ی این مسایل در دست قدرت و اختیار خداست و خداوند متعال نیز، از همان ابتدای خلفت، اگر مقرر کرده باشد که فلان کار روی دهد، آن کار حتما” روی خواهد داد و اگر مقرر کرده باشد که روی ندهد، یقینا” روی نخواهد داد.
انسان باید با خیالی آرام و دلی مطمئن مشغول انجام وظیفه ی خود که همان بندگی خدا است باشد. او این را باید بداند که اگر به چیزی دست می یابد و چیزی را کسب می کند، آن چیز متعلق به او بوده است و خداوند متعال از همان ابتدای خلقت برای او مقرر کرده است. اگر به چیزی دست نمی یابد یا آن را از دست می دهد، یقین داشته باشد که در همان ابتدای خلقت قرار بر این نبوده که آن چیز متعلق به او باشد. اینجاست که انسان مؤمن در نهایت آرامش و اطمینان قلبی به سر می برد. او تنها مشغول انجام بندگی خداست و در این راه بر او توکل می کند او با ایمانی که کسب کرده است، مشغول انجام اعمال صالح است؛ زیرا می داند اسباب سعادت و خوشبختی همین ایمان و اعمال صالح هستند و پس از آن به خدا توکل می کند و خداوند متعال نیز خیر دنیا و آخرت را نصیب او می کند.
آن چه بیان شد، همان چیزی است که قضا و قدر نامیده می شود و بر مسلمان واجب است که به آن ایمان داشته باشد و این را بداند که بدون ایمان به این مسئله هرگز نمی تواند بندگی خدا را به انجام برساند و بنده ی واقعی خدا باشد.
بدون ایمان به این مسئله، انسان همیشه در این فکر است که چه اتفاقی می افتد و چه روی نمی دهد و با مشغول شدن به این مسائل، عبادت و بندگی را _ که سبب خوشبختی است _ از دست می دهد و چیزی را نمی تواند عوض کند؛ زیرا خداوند متعال همه چیز را معین کرده است و هر چه او تعیین کرده انجام می گیرد و خلاف آن صورت نخواهد گرفت. انسان مؤمن با چنین ایمان و اعتقادی از هیچ صاحب قدرت دنیوی ترس و وحشت ندارد و مشغول ادای وظیفه ی بندگی است و می داند که غیر از خدا کسی نمی تواند کمترین زیان و ضرری به او برساند؛ همان طور که هیچ خیر و نیکی در دست کسی جز او نیست و به کسی جز او امیدوار نیست و فقط از او می ترسد.
انسان با چنین اعتقادی هگز دچار غم و اندوه نمی شود و با دلی آرام و مطمئن مشغول ادای وظیفه بندگی است و برای رسیدن به خوشبختی مسیر بندگی را در پیش می گیرد.
——————————————
منبع :بندگی خدا/ مؤلف: استاد ناصر سبحانی /مترجم: جهانگیر ولدبیگی/ نشر آراس
مقالات مرتبط:
