تزکیه

تزکیه

استاد شهید ناصر سبحانی / تهیه و تدوین : محمد
حامدی

( تعریف تزکیه، نقش تزکیه، رسالت تزکیه، روش
تزکیه، تعریف تدریج مورد نظر قرآن و…)

تعریف تزکیه : تزکیه در لغت از
زکات است و به معنی رشد و نمو کردن می باشد و در اصطلاح دینی یعنی زمینه سازی برای
رشد استعدادات مادی و معنوی انسان و به فعلیت درآوردن آن ها درتمامی مجالات مادی و
معنوی زندگی .

نقش تزکیه : قبلاً لازم است
تعریفی مجمل از انسان داشته باشیم تا در این راستا جایگاه تزکیه را بهتر بشناسیم .

تعریف انسان: انسان مجموعه ای
از استعدادات جسمی و روحی است که هم آمادگی رشد کردن را دارد و هم بشدت محتاج بدان می باشد . و البته رشد مذکور امکان پذیر
نمی باشد مگر از طریق شناخت مقوّمات بینش اسلامی (خدا ، انسان ، جهان هستی).

۱:خداوند در بینش اسلامی ، خالق آمر، رحمان و رحیم ،علیم و حکیم و کمال
مطلق است.

۲: انسان ، مخلوق مأمور، نیازمند به
جلب نفع،دفع مضرت،جلب مصلحت و دفع مفسدت می باشد.

۳:جهان هستی: اولاً :آیات و نشانه ای
برای تغذیه ی قوه ی علم در روح انسان و کسب بینش و جهان بینی و ایمان دینی است
.ثانیاً: امکاناتی است برای زندگی کردن و آبادانی و عمران زمین و تزکیه ی استعدادات
انسا ن.

بنابراین تزکیه عبارتست از اینکه
انسان( که آمادگی رشد یافتن را دارد و محتاج رشدکردن نیز می باشد) با استفاده از دستور العمل متخصصانه ی
خداوند خالق آمر، جهان آفرینش را به فرمان خدا وند بکار بگیرد تا بدینوسیله از
طریق ایجاد ملکات حسنه و پرهیز از ملکات سیئه ، رشد مورد نظر انجام شود.

در نتیجه می توان چنین نتیجه گرفت که بدون
بکارگیری امکانات جهان هستی ادای وظیفه ی بندگی امکان پذیر نیست.پس در اصل طرح این
مسئله که آیا دین اسلام به زندگی مادی انسان عنایت دارد یا خیر؟ نادرست است و این
امر از بدیهیات است .

یعنی تز کیه ی دینی از آبادانی و
عمران زمین آغاز می شود که نتیجه ی قطعی آن تز کیه ی استعدادات درونی انسان است.
ضمناً بازخواست انسان در روز رستاخیز نیز از همه ی نعمتهای مو جود در اختیارانسان
است (ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم :سپس از تمامی نعمتها باز خواست می شوید) .

رسالت تزکیه :

چون انسان از لحاظ وجودی فقر ذاتی دارد و
برای ابدیت خلق شده و دارای نیازها و آرزو های بی نهایت می باشد لازم است از جانب
خداوندحکیم تدبیری اندیشیده شود تا به
نیازهای مادی و معنوی انسان پاسخی کامل ،شایسته و معتدل داده شود. لذا از طریق سه
مقطع زمانی مشخص پاسخگوی نیاز های بی نهایت انسان خواهد بود:

۱ـ قسمتی از آرزو ها و نیازهای انسان در
حیات دنیا از طریق سنت ابتلا و قضا و قدر به تناسب مصلحت ایشان تأمین می شود .

۲ـ قسمتی دیگر در عالم برزخ به انسان
عرضه می شود .

۳ـ و در نهایت در بهشت خداوند به پاسخ گویی
نیازهای انسان بصورت همیشگی پرداخته می
شود .به گونه ای که؛

اولاً: هر چه انسان آرزو نماید به آن خواهد رسید
.

ثانیاً:هرچه را بدست آورد بصورت جاودانه در
اختیار او باقی می ماند.

به عبارت دیگر دو درد چاره ناپذیر غم و ترس
موجود درحیات دنیا را ریشه کن می کند .و بدین وسیله به سعادت دو جهان نائل می شود.

در خاتمه می توان نتیجه گرفت که برنامه ی تزکیه این رسالت مهم را در زندگی
انسان بر عهده دارد که تأمین کننده ی خوشبختی مادی و معنوی انسان در دو جهان می
باشد که این امر مهم هرگز در مکاتب بشری قابل دست یابی نیست چون آن ها دارای
مکانیزم سه گانه ی مذکور نیستد .(مراجعه به کتاب انسان در جستجوی خوشبختی نوشته ی
محمد حامدی).

روش تزکیه :

خداوند در جهان آفرینش چنین مقرر فرموده که:

اولاً: خلق و امر موجودات به تدریج انجام شود و
به صورت دفعه ای و یک باره صورت نمیگیرد و انسان نیز در این سنت عام الهی مستثنی
نیست و کار تزکیه ی انسان نیز بایستی به تدریج و برابر توان او
انجام گیرد. و این البته امری است که خداوند خود قاعده ی آن را بیان داشته است(
اشاره به اینکه جهان آفرینش در شش مرحله زمان طولانی خلق شده است ).پس تکلیف باید برابر با وسع باشد (لا یکلف الله
نفساً الا وسعها) .

ثانیاً: بایستی انسان در
این راستا تمام توانش را به کار گیرد تا تزکیه ی مورد نظر خداوند تحقق پذبرد در
غیر این صورت تز کیه ی مطلوب امکان پذیر نخواهد شد .در نتیجه می توان چنین گفت :
که هرگاه این دو امر به طور هم زمان بکارگرفته شوند تزکیه محقق خواهد شد .

هشدار مهم در این رابطه، این
است که تعدادی از انسانها با عدم بکارگیری جهد کافی(در دو زمینه ی مذکور) خود را
به تدارج می زنند و در زیر سایه ی تدریج ، سالیان مدید در حالات نامناسب ایمانی
باقی می مانند و هرگاه از آن ها درخواست اعمال تزکیه می شود خواهند گفت ما مشغول
اصلاح تدریجی خویش هستیم و با این توجیه نامشروع به زندگی نامطلوب خویش ادامه می
دهند .

تعریف تدریج مورد نظر قرآن:

براساس تفکر قرآنی جهد عبارت است از بکار
گیری تمامی توانائی انسان در هر کاری بطوری که بعد از انجا م آن انسان توانائی
ادامه ی آنرا نداشته باشد.یعنی بایستی صد
درصد توانائیش را بکار گیرد .در غیر این صورت اهل تدریج محسوب نخواهد شد
و پرونده ی ایشان در لیست اهل تدارج مقرر می شود و به هیچ وجه عذرهایشان پذیرفته
نخواهد شد .وخداوند نیز هدایت خویش را از او دریغ می نماید .(والذین جاهدو فینا
لنهدینهم سبلنا وان الله لمع المحسنین ).

ثانیاً:روش دیگر در تزکیه این است که بایستی
از طریق تکرار مفاهیم و اعمال صالح در جهت ملکه سازی خصایل دینی مجاهدانه تلاش
نمائیم و درضمن بر اساس این روش قرآنی ملکه ی پرهیز از رذائل را نیز در خود
بپرورانیم .

نکته ی مهم در اینجا این است
که نبایستی تکرار اعمال صرفاً به خاطر تکرار آنها باشد بلکه تکرار مورد نظر بایستی منجر به ایجاد ملکات حسنه گردد ..به
عبارت دیگر انجام اعمال صالح انسان یا
بایستی به خاطر ملکه کردن خصائل رحمانی
باشد و یا ناشی از ملکات حسنه باشد .در غیر این صورت تزکیه ی قرآنی تحقق نخواهد
یافت .