ماهیت نسخ در ده گزین گویه از اندیشمندان و علماء اسلامی
ماهیت نسخ در ده گزین گویه از اندیشمندان و علماء اسلامی
نویسنده: محمد عماره / مترجم: یاسین عبدی
)۱(
نسخ به معنای تأخیر إنزال حکم إبر( مکلف )است. به بیانی دیگر به مثابهی بیان احکام و نه الغای نصوص و ازاله ی آنهاست.
شافعی: (۱۵۰- ۲۰۴ه/۷۶۷-۸۲۰م)
)۲(
نسخ نه به معنای رفع کلام، بلکه به معنای رفع تعلق آن به مکلف است، چه که کلام قرآن در ذات خود تغییرناپذیر است. نسخ سببی از جهت و سوی مخاطب است که تعلق خطاب در آن قطع می گردد. کلام خداوند قدیم بوده و رفع آن تصورناپذیر است. .
(ابوحامد غزالی: ۴۵۰-۵۰۵ ه/ ۱۰۵۸ -۱۱۱۱م)
)۳(
برخی چنین پنداشته اند که نسخ به معنای رفع حکم است، چنین چیزی جهل مفرط است، چه احکامی که ثابت گشته اند، رفع آنها جایز نبوده و بلکه رفع آنها دلالت بر بداء دارد که آن نیز به نسبت خداوند جایز نیست. بنابراین هیچ حکمی که با نسخ باطل گشته، در شریعت اسلامی وجود ندارد. به بیانی دیگر نسخ در شریعت به معنای زمانمند ساختن احکام است.
(جصاص: ۳۰۵- ۳۷۰ه/۹۱۸-۹۸۱ه)
)۴(
نسخ به معنای تخصیص در زمان است. فقدان حکم سابق به سبب فقدان متعلق آن است نه به سبب فقدان ذات حکم. نسخ در تضاد با امضایی بودن حکم خداوند بوده و تصور آن جز از طریق بداء ممکن نیست که چنین چیزی نیز به نسبت خداوند غیرجایز است. هر آنچه که پیش تر ثابت گشته، عدم آن محال است، چه که قدیم نه مرفوع میشود و نه زوال پذیر است.
(زرکشی: ۷۴۵- ۷۹۴ه/۱۳۴۴-۱۳۹۲م)
) ۵ (
نسخ در حقیقت به معنای تخصیص عام، تقیید مطلق، بیان مبهم و زمان مندساختن احکام فرازمانی است. نسخ در کلیات و مقاصد شریعت و اخبار وجود ندارد، بلکه در جزییات بوده و ورود آن در جزییات نیز بسیار اندک و ناچیز است. در بیشتر مواردی که ادعای نسخ شده، اگر تأمل شود، متنازع یا محتملی وجود داشته و یا می توان با جمع میان ادله وجوهی از تأویل برای آن ذکر نمود، بدین صورت که دومی به مثابهی بیانی برای مجمل اولی، یا تخصیص عموم یا تقیید مطلق باشد که چنین چیزی نیز چه بسیار شبیه به وجوه جمع همراه با بقای اصلی از احکام در اولی و دومی است.
(شاطبی:۷۹۰ه/۱۳۸۸م)
) ۶ (
نسخ به معنای انتهای زمان امر حکم اول و نه انتهای ذات حکم است.
)ابن حزم اندلسی: ۳۸۴-۴۵۶ ه/۹۹۴-۱۰۶۴م)
)۷(
نسخ به معنای تخصیص در ازمنه و زمانمند ساختن احکام است. (قرافی : ۶۸۴ه/۱۲۸۵م)
(۸)
به هیچ وجه تدرج در احکام به معنای نسخ نیست. نسخ از نگاه متقدمان به معنای رفع دلالت عام و مطلق با تخصیص یا تقیید است. این معنا از نسخ که باور متقدمان است اشکالات متعددی که پیرامون معنای نسخ برای متأخران عارض شده را می زداید.
(ابن قیم: ۶۹۱-۷۵۱ھ/۱۲۹۲-۱۳۵۰م)
)۹(
مراد از آیات منسوخ، شرایع قوانین کتب و ادیان پیشین است. هر حکمی در علم خداوند دارای غایتی است و این به نسبت مکلفان بوده و به نسبت خداوند هر حکم متقدم یا متأخری موجود در زمانی است که توان ظهور در آن را پیدا کرده باشد.
(قمی نیشابوری: ۷۲۸ھ/۱۳۲۸م)
)۱۰(
نسخ به نسبت ما به معنای تبدیل است. اما به نسبت حکم، ثابت بوده و اصل در هر ثابتی بر دوام آن است. حق به نسبت صاحب شرع واحد بوده و به معنای بیان و نه رفع و ابطال آن است.
)إتقانی حنفی: ۷۵۸ه/۱۳۵۷م)
——————————–
منبع: منطق فهم نسخ در قرآن / مولف: محمد عماره : مترجم: یاسین عبدی / نشر احسان
مقالاتی در باب نسخ در قرآن و حقیقت آن
متن کامل مقالات را در نوگرا بخوانید
نسخ ، نسخ در اصطلاح علمای سلف و متآخرین ، ممکن بودن نسخ
