راشد غنوشی، دین و سیاست – (قسمت اول)
راشد غنوشی، دین و سیاست – (قسمت اول)
نویسنده: عدنان فلاحی
راشد غنّوشی، پیشینه و بیشینه‌ای دارد که بیش و پیش از بسیاری دیگر، به او اجازه و صلاحیت سخن گفتن درباره‌ی سیاست و امر سیاسی و خاصه نسبت آن با اسلام را می‌دهد.
او در برخی از مهم‌ترین تشکیلات و سازمان‌های سیاسی ملی و فراملی صاحب جایگاه و مناصب عالی است:
- رهبر حزب النهضه (بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جنبش اسلامگرای تونس و شمال آفریقا، و یکی از مؤثرترین جنبش‌های سیاسی تونس) ،
- دستیار دبیرکل اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمین (اتحادیه‌ای متشکل از ده‌ها هزار نفر از علما و کنشگران مسلمانِ اقصی نقاط جهان اسلام اعم از شیعه، سنی، صوفی، اِباضی، سلفی و…)
- و عضو مکتب ارشاد تشکیلات بین‌المللی جنبش اخوان المسلمین.
- نیز پیشینه‌ی مشارکت و کنش وی در امور سیاسی به دهه‌ها قبل و نخستین سال‌های دهه‌ی هفتاد میلادی بازمی‌گردد: زمانی که غنوشی و حدود چهل نفر دیگر ـ از جمله برخی همراهان کنونی‌اش در جنبش النهضه مانند شیخ عبدالفتاح مورو ـ جلسه‌ای مخفی در یکی از مزارع حوالی بیست کیلومتری جنوب غرب شهر تونس برگزار کردند و کوشیدند اجتماع و اتحادی را برای دخالت بیشتر در حیات سیاسی تونس تشکیل دهند. و همین جلسه بود که بعداً نطفه‌ی نماد اسلام سیاسی در تونسِ دهه‌ی هشتاد میلادی را پایه‌گذاری کرد: جنبش گرایش اسلامی (حرکه الإتِّجاه الإسلامی) .
جنبشی که رسماً در ۶ ژوئن سال ۱۹۸۱ اعلام موجودیت کرد و در فوریه‌ی سال ۱۹۸۹ نام خود را به «جنبش النهضه» (حرکه النهضه) تغییر داد. [۱]
کمتر از دو ماه پس از اعلان رسمی جنبش الاتجاه الاسلامی، دولت وقت تونس به ریاست حبیب بورقُیبه ۱۰۷نفر از رهبران جنبش را به اتهام وابستگی به حزب غیرقانونی، توهین به رییس جمهور، نشر اکاذیب و توزیع اعلامیه‌های ضد حکومتی، دستگیر و محاکمه کرد.
اَحکام دادگاه در ۴سپتامبر صادر و راشد غنوشی به یازده سال زندان محکوم شد، هرچند که بورقیبه سه سال بعد و در آگوست ۱۹۸۴ حکم به آزادی تمام زندانیان جنبش الاتجاه داد. غنوشی مجدداً در ۲۷ سپتامبر ۱۹۸۷ به زندان ابد با اعمال شاقه محکوم شد هرچند که بورقیبه خواستار حکم اعدام غنوشی بود. اما با وقوع کودتای زین العابدین بن علی در ۷نوامبر ۱۹۸۷ مجدداً عفو عمومی شامل حال غنوشی شد و وی در ۱۴می ۱۹۸۸ از زندان آزاد شد.
غنوشی بیش از یک دهه بعد، درباره‌ی بورقیبه نوشت: «بورقیبه سکولار به معنای ضد دین بود و نه سکولار به معنای معتقد به آزادی عقل و بی‌طرفی دولت نسبت به عقاید» [۲]
اما دیری نپایید که تنش جدیدی میان جنبش متبوع وی و دولت جدید ـ به ریاست بن علی ـ آغاز شد. او در آوریل سال ۱۹۸۹ به الجزایر گریخت و طی کش و قوس‌های بسیار سر از انگلستان درآورد و در آگوست سال ۱۹۹۳ حق پناهندگی خود را از دولت انگلستان دریافت کرد.
دادگاه نظامی تونس پیش‌تر و در ۲۸ آگوست سال۱۹۹۲ غنوشی و تعدادی دیگر از رهبران النهضه را به اتهام توطئه علیه حکومت غیاباً محاکمه و به حبس ابد محکوم کرده بود. بنابراین غنوشی تا انقلاب ۳۰ژانویه ۲۰۱۱ در تونس، به مدت ۲۱سال در تبعید به سر برد.
در کنار این حجم از فعالیت‌های وسیع سیاسی، غنوشی در عرصه‌ی نظری نیز سوابق بلندبالایی دارد. این حجم از کنش سیاسی مانع تحصیلات غنوشی هم در علوم انسانی و اسلامی و هم در علوم تجربی نشد.
غنوشی ابتدا در رشته‌ی اصول دین از دانشگاه زیتونیه‌ی تونس فارغ التحصیل شد و سپس در سال ۱۹۶۴ به مصر رفت تا تحصیلاتش را در رشته‌ی مهندسی کشاورزی ادامه دهد. اما نزاع بین حکومت وقت مصر با حبیب بورقیبه مانع حضور دانشجویان تونسی در مصر می‌شد پس غنوشی تحصیل در مصر را نیمه‌کاره رها کرد و به سوریه رفت و در سال ۱۹۶۸ مدرک کارشناسی رشته‌ی فلسفه را از دانشگاه دمشق اخذ کرد. او مدتی نیز در دانشگاه سوربن فرانسه مشغول به تحصیل شد که مسافرت‌های متعدد و بازگشت به تونس مانع اتمام تحصیلش گشت.
غنوشی مقارن با تحصیلش، به کار تألیف کتاب و نظریه‌پردازی نیز روی آورد و افزون از ۲۰جلد کتاب ماحصل تلاش وی در این زمینه است.[۳]
آراء و نظرات غنوشی خاصه پس از انقلاب تونس، مورد توجه قرار گرفته است. غنوشی به لحاظ پیشینه‌ی فکری و سیاسی متعلق به جریان غالب و شناخته شده‌ی اسلامگرایان اهل سنت است که خواهان بازتأسیس خلافت اسلامی و احیای نظم سیاسی “امت واحده” هستند.
خواسته‌ی احیای خلافت، و تلقی خلافت به مثابه یگانه نظم سیاسی مشروع مسلمین، هیچ مخالف بزرگی در میان قاطبه‌ی علمای اهل سنت معاصر ـ به جز موارد استثنایی و البته مطرود و مهجوری مثل علی عبدالرازق (۱۹۶۶م.) و کتاب جنجالی‌اش اسلام و مبانی حکومت[۴] ـ نداشته است.
در واقع از زمان فروپاشی خلافت عثمانی تا به امروز، اسلامگرایان همواره آن را به مثابه مصیبت عظیمی تلقی کرده‌اند که کمر امت اسلامی را شکست. اما غنوشی احتمالاً نخستین و برجسته‌ترین شخصیت این جریان غالب است که سخنان و نظراتی را بیان کرده است که به نظر متفاوت می‌نماید.
———————-
پاورقی ها:
- علت این تغییر نام این بود که قانون احزاب تونس، مانع «تأسیس احزاب بر پایه‌ی دینی» می‌شد. از این‌رو غنوشی و دوستانش برای ورود قانونی و رسمی به فضای رقابت سیاسی ناچار شدند نام «حرکه الاتجاه الاسلامی» را به «حرکه النهضه» تغییر دهند.
- الغنوشی، مقاربات فی العلمانیه والمجتمع المدنی، ص۱۵۳ ـ المرکز المغاربی للبحوث و الترجمه
- گفتنی است اهمیت غنوشی تا بدانجا بوده که آثار متعددی به زبان‌ها مختلف ناظر بر افکار و نظرات وی به رشته‌ی تحریر در آمده‌اند از جمله:
– Azzam S. Tamimi, Rachid Ghannouchi: A Democrat within Islamism (Religion and Global Politics) ,Oxford University Press
– Olivier Ravenello&Rached Ghannouchi, Au sujet de l’islam, Paris: Plon
- عنوان عربی کتاب شیخ علی عبدالرازق «الاسلام و اصول الحکم» است.
منبع: کانال آزاد اندیشی
