کنترل نگاه، یکی از وسایل تزکیه

کنترل نگاه، یکی از وسایل تزکیه

نویسنده: : نبیل حامد المعاذ / مترجم: جهاندار امینی

چشم پیام آور قلب است و مهمترین عضوی است که می تواند پیامهای تصویری به قلب ارسال کند و چشم افسار گسیخته ای می تواند انسان را مرتکب مکروه یا حرامی بگرداند و صاحب خود را به لبه پرتگاه و نابودی بکشاند. اگر چه یک بار نگریستن رسوایی و بدنامی به دنبال نمی آورد اما بعضی از انسانهای صالح گفته اند: چه بسا یک خوردنی انسان را از نماز شب منع کند و یک نگاه کردن انسان را از خواندن یک سوره قرآن محروم گرداند.

کل الحوادث مبدأها من النظر                   و معظم النار من مستضغر الشرور

کم نظره"بلغت من قلب صاحبها               کمبلغ السهم بین القوس و الوتر

«سر آغاز همه اتفاقات یک نگاه کردن است و بخش فراوان آتش(جهنم) به سبب شر و بدیهای کوچک است، چه نگاههای اجمالی که بر قلب صاحب خود تأثیر گذاشته همانند تیر و کمانی که از تیر و کمان خارج شده باشد.»

به همین سبب امر شده که چشمها را باید کنترل کرد و از افسار گسیختگی آن، ما را بر حذر داشته اند. چون این کار حفظ و نگهداری قلب و تزکیه نفس را به همراه دارد.

خداوند تبارک وتعالی می فرماید:

قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ..وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ..«نور-۳۰و ۳۱)

( ای پیغمبر ! ) به مردان مؤمن بگو :  ( آنان موظّفند که از نگاه به عورت و محلّ زینت نامحرمان ) چشمان خود را فرو گیرند ، و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از پیوند نامشروع ) مصون دارند . این برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است . بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است ( و سزا و جزای رفتارشان را می‌دهد ) .. و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گیرند ( و چشم‌چرانی نکنند ) و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از رابطه‌ی نامشروع ) مصون دارند..

قرطبی در تفسیر این آیه می گوید:«منظور از ذلک ازکی لهم» یعنی چشم را فرو بستن و حفظ شرمگاه،ها از پاکیها و طهارتهای دین است که انسان را از زشتیهای گناه به دور می دارد.»

همچنین می گوید:«چشم، در بزرگی است به طرف قلب و مهمترین حواس، نسبت به قلب است، به همین منظور بیشترین خطری که قلب را تهدید به فنا و نابودی می کند چشم می باشد. پس ضروری است که مواظب کامل بر آن صورت گیرد. و فرو بستن آن از تمامی محرمات و هر آمچه که بوی فتنه می دهد، واجب می باشد.»

پیامبر گرامی اهمیت نگاه و حفظ و کنترل بر قلب را این گونه بیان فرموده اند: نگاه تیری است از تیرهای شیطان، هر کس به خاطر ترس از خداوند آن را ترک کند، خداوند به او ایمانی می دهد که لذتش را در قلب خویش احساس کند.

ابن قیم آثار کنترل چشم را اینچنین بیان می کند:«کنترل چشم اطاعت و بندگی فرمان خداوند است که این امتثال، خوشبختی دنیا و آخرت را به همراه دارد و قلب را مونس و همراه خداوند می گرداند. اما رها ساختن نگاه و کنترل نکردن آن، قلب را آشفته و دور از خدا می گرداند و چیری خطرناکتر از رها ساختن چشم برای قلب وجود ندارد. وحشت و هراس را در بین بنده و خالقش ایجاد می کند. ولی کنترل نگاه قلب را شادی و نشاط می بخشد و آنرا منور و نورانی می گرداند به همین خاطر آیه مربوط به نور را به دنبال امر به چشم فرو بستن، ذکر می کند. منظور آیه «32و ۳۳ سوره نور است» چون این کار مانع ورود شیطان به قلب می باشد و قلب، فراغ خاطر بیشتری برای تفکر و تدبر خواهد داشت.»

بنابراین گذشتگان ما نه تنها، نگاههای خود را از محرمات و مکروهات کنترل می کردند بلکه نگاههای اضافی و بی مورد را نیز زشت و ناپسند می دانستند و آن را ناسپاسی به نعمت چشم به حساب می آوردند. امام غزالی(رح) می گوید: «افرادصالح نگاههای اضافی و بی مورد را مکروه می پنداشتند همانطور که سخن اضافی را ناپسند می دانستند.»

محمد بن عبدالعزیز می گوید:«ازفاصله صبح تا عصر که در خدمت احمد بن زرین بودیم، حتی یکبار سمت راست و چپ خود را نگاه نکرد، در این مورد از وی پرسیدند، در جواب گفت: خداوندتبارک وتعالی چشمها را به بنده خویش عطا فرموده تا به وسیله آن عظمت خالق خویش را بنگرد، پس هر نگاه بی موردی گناهی است که برای وی نوشته می شود/»

از خداوند می خواهیم که بر ما منت نهد و جوارح ما را از هر اشتباه و انحرافی مصون بدارد و شما را به عفت و پاکدامنی و صیت می کنم. وسایل دیگری نیز برای تزکیه وجود دارد که ما به این موارد اکتفا کردیم و از خداوند مسئلت می نماییم که به ما توفیق تطبیق و عملی کردن این موارد را عطا کند.

——————————————

منبع: تزکــیه/ وسایل، وسایل، موانع / مولف: نبیل حامد المعاذ / مترجم: جهاندار امینی/ نشر احسان