مقصد نهائی دین کجاست ؟

مقصد نهائی دین کجاست ؟

محمد حامدی

براساس بینش
قرآنی  مقصد نهایی حیات بشر جهان آخرت است
. اما این جمله مستعد برداشتهای مختلفی است که می بایست بدانها اشاره نمود و حقیقت
آنرا دریافت . خصوصاً اهمیت آن زمانی بیشتر روشن می شود که با حیات انسان در دنیا
مرتبط گردد .

معمولاً انسان
در کارهایش از دو نوع برنامه استفاده می کند :

۱.      برنامه ریزی کوتاه مدت (تاکتیک) .

۲.      برنامه ریزی دراز مدت (استراتژی) .

طبعاً برنامه ی
خداوند نیز در ارتباط با سعادت انسان  از
این دو حالت خارج نیست :

۱.      جهتی از برنامه ی خداوند معطوف به اداره ی شایسته ی
زندگی دنیا (از نظر مادی و معنوی) است .

۲.      جهتی دیگر از آن 
متوجه حیات اخروی انسان است .

اما این مسئله
بدیهی است که تاکتیک بر استراتژی مقدم است لذا خداوند  اولاً به اصلاح زندگی مادی و معنوی انسان در
حیات دنیا می پردازد سپس به اصلاح حیات اخرویش همت می گمارد .

لازم به توضیح
است که برداشتهای بشری درباره ی ارتباط حیات دنیا و آخرت  به سه دسته تقسیم می شوند :

۱.   گروهی  مردم را
به عدم استفاده از نعمات دنیا دعوت می نمایند مبنی بر این تصور که حیات اخروی مقصد
نهایی است و حیات دنیا در مقایسه با آن چیزی نیست . که جماعتی از اهل تصوف را می
توان در این دسته جای داد .

۲.   گروهی دیگر مقصدی غیر از حیات دنیا را برای بشر در نظر
نگرفته اند و او را به بهره برداری هر چه بیشتر و دلخواه فرا می خوانند که مکاتب
بشری در این دسته جای می گیرند .

۳.   گروه سوم مقصد نهایی بشر را حیات اخروی می دانند اما
با این توضیح که برای رسیدن به آن ابتدا بایستی حیات دنیا را با استفاده از برنامه
ی خداوند  درجهت استفاده از نعمات اصلاح
نموده و  پشت سر بگذارند آنگاه به حیات
سعادتمند اخروی خواهند رسید که این دقیقاً همان بینش صحیح و مورد پسند قرآن را
تشکیل می دهد . پر واضح  است که این دیدگاه
، با گمان نادرست بعضی از افراد  که دین را
تنهامختص به آخرت می دانند و چنین پنداشته اند که برنامه ی خداوند  مخالف استفاده از نعمات دنیایی بوده و بشر در
نهایت مجبور به انتخاب د ین یا دنیا می باشد 
، مخالف است . یعنی در این میان مجبور به انتخاب یکی از آن دو نیستیم  تا این گونه بیندیشیم یا انتخاب دین و محروم
شدن از نعمات در دنیا و کسب سعادت اخروی و یا انتخاب حیات دنیا و برخورداری از نعم
و محروم شدن از سعادت اخروی . خلاصه آنها آن دو را قابل جمع نمی دانند و معتقداند
با انتخاب یکی از آنها باید دیگری را حذف نمود .

با پذیرش چنین
بینشی از سوی این افراد  در تمامی زمینه
های پیشرفت علمی ، صنعتی ، کشاورزی و . . . از بی باوران عقب مانده و تنها نظاره
گر صحنه هستند و همیشه منتظر لطف مادی آنان خواهند بود .

مسلماً این فهم
نادرست از هدایای استعمار برای مسلمین است که از این طریق خواسته اند فطرت آدمیان
را نسبت به انتخاب دین منزجر و منحرف نمایند و چهره ی وحشتناکی از دین ارائه دهند
تا بدین وسیله مقاصد شومشان تأمین گردد .

 در پاسخ به این انحراف باید گفت خالق انسان و
جهان هستی  خداوند علیم ، حکیم و رحیم  می باشد و قطعاً انجام کار عبث وبیهوده از
ایشان بدور است . یعنی جهان هستی و انسان را در ارتباط با هم خلق نموده است که در
این باره می توان به دو نوع رابطه اشاره کرد :

۱.   جهان هستی مانند کتابی قابل مطالعه در اختیار انسان
است تابعنوان آیه و نشانه ی خداوند قرار گیرد . و از این طریق  نیمه ای از نیاز روحی انسان (نیروی علم) تأمین
شود (بینش و جهان بینی).

۲.   جهان هستی امکاناتی برای زندگی و بندگی انسان می باشد
که بدون آن ادامه ی زندگی در این مرحله از حیات 
غیر ممکن است .

با توجه به این
نوع روابط معلوم می شود که انسان و جهان هستی دائماً در حال تعامل با
هم هستند و بندگی خداوند تنها از طریق استفاده از امکانات و نعماتش میسرمی باشد و
به تعبیری دیگر بندگی به معنی استفاده ی صحیح از نعمات  در راستای فرامین خداوند و برای کسب خوشبختی در
دو جهان است . در این رابطه تنها چیزی که انسان از آن منع شده است انتخاب حیات
دنیا (استفاده ی گناه آلود و مخالف فرمان خدا از نعمات) است نه برخورداری صحیح از
آن.

با این تعبیر
حیات دنیا به معنی استفاده از نعمات  بدون
توجه به دستورات خداوند و بهره گیری از آنها طبق خواسته ها و اهواء درونی است . در
این حالت برخورداری از نعمات ، خود به عنوان هدف مطرح می شود و از آنها برای اجرای
فرامین دین استفاده نخواهد شد . بنابراین در بین این دو دیدگاه  یعنی حیات دنیا و حیات مؤمنانه  بایستی تفاوت اساسی قایل شد به این صورت که در
هر دو بینش از نعمات استفاده می شود اما نتیجه ی آنها کاملاً متفاوت است .

لذا بایستی حیات دنیا برای همیشه مذمت شود و حیات
مؤمنانه مدح گردد که در هر دو  برخورداری
از نعم وجود دارد اما این کجا و آن کجا .

بنابراین دین خدا سعادت هردو جهان را (از لحاظ مادی
و معنوی ) برای انسان خواهان است و این دو را هرگز از هم جدا نخواهد نمود و ارزش
هر کدام را در جای خود محفوظ خواهد نمود . در این باره به ذکر نمونه هایی از بینش
مورد نظر قرآن می پردازیم :

الف : آنچه در زمین وجود دارد برای همه ی انسانها خلق شده و خداوند
نسبت به همه ی نیازهای انسان دانا است :

«هوالذی خلق لکم
ما فی الارض جمیعاً ثم استوی الی السماء فسواهن سبع سماوات و هو بکل شییء علیم :
خداآن کسی است  که همه ی موجودات و پدیده
های روی زمین را برای شما آفریده آنگاه به آسمان پرداخت واز آن  هفت آسمان منظم ترتیب داد . خدا دانا و آشنا به
هر چیزی است . بقره ـ ۲۹» .

ب : خداوند آسمانها و زمین را برای بازیچه خلق نکرده است :

 « و ما خلقنا السماء و الارض و ما بینهما لاعبین
: ما که آسمان و زمین و آنچه در میان آنهاست را برای بازی و شوخی نیافریده ایم
ـانبیاء ـ۱۶».

ج : از نشانه های وجود خداوند ، خلق آسمانها و زمین و اختلاف رنگها
و زبانهاست تا قوه ی علم در روح انسان بینش و جهان بینی لازم را کسب نموده و رشد
نماید .

«و من ءایاته
خلق السماوات و الارض و اختلاف السنتکم و الوانکم ان فی ذالک لایات للعالمین : و
از زمره ی نشانه های خدا آفرینش آسمانها و زمین و مختلف بودن زبانها و رنگهای
شماست بیگمان در این آفرینش دلائلی است برای فرزانگان و دانشوران  . روم ـ ۲۲ »

د : خداوند برای استفاده ی انسانها آب، ثمرات، کشتیها، بحرها،
نهرها، خورشید، ماه، شب و روز را که مایه ی حیات بشر هستند مسخر گردانید :

«الله الذی خلق
السماوات و الارض و انزل من السماء ماء فاخرج به من الثمرات رزقاً لکم و سخرلکم
الفلک لتجری فی البحر بامره و سخرلکم الانهار . و سخر لکم الشمس و القمر دائبین و
سخرلکم الیل و النهار : خدا کسی است که آسمانها و زمین را آفریده است و از (ابر)
آسمان آب را پایین آورده است و با آن میوه ها و دانه ها را پدیدار کرده است و روزی
شما گردانده است و کشتیها را مسخر شما نموده است تا در دریا با اجازه و اراده ی او
حرکت کنند ، و رودخانه ها را در اختیار شما قرار داده است (تا درآبیاری زمینها و
نوشیدن آب آنها مورد استفاده قرار گیرند ) و خورشید و ماه را مسخر شما کرده است که
دائماً به برنامه ی خود ادامه می دهند و شب را (برای آسایش) و روز را (برای تلاش)
مسخر شما ساخته است . ابراهیم  ـ ۳۳ ـ ۳۲»
.

«ألم تروا ان
الله سخر لکم ما فی السماوات و ما فی الارض و أسبغ علیکم نعمه ظهره و باطنه و من
الناس من یجدل فی الله بغیر علم و لا هدی و لا کتب منیر: آیا شما ندیده اید که
خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخرشما کرده است و نعمتهای خود را چه
نعمتهای ظاهر وچه نعمتهای باطن را برشماگسترده و افزون ساخته است . برخی از مردم
بدون هیچگونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری ، درباره ی (شناخت و یکتایی) خدا
راه ستیزه و جدال را پیش می گیرند . لقمان ـ۲۰ » .

هـ : چه کسی نعمتهای خدا را بر مردم حرام کرده در حالی که خداوند
آنها را برای بندگانش  خصوصاً مؤمنان خلق
نموده است :

«قل من حرم
زینته الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق قل هی للذین ءامنوا فی الحیوه
الدنیا خالصه یوم القیمه کذالک نفصل الایات لقوم یعلمون : بگو چه کسی  زینتهای الهی 
را که برای بندگانش آفریده است وهمچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده
است ؟ بگو این چیزهای پاکیزه برای افراد با ایمان دراین جهان آفریده شده است . در
روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می گیرد . این چنین آیات، برای کسانی
توضیح و تشریح می کنیم که آگاهند ومی فهمند . اعراف ـ ۳۲».

و : خداوند به مسلمانان فرمان می دهد که با زینت و آرایشی مناسب
وارد مساجد شوید  و دراین جهان از خوردنیها
و نوشیدنیها استفاده نمائید ولی اسراف نکنید زیرا خداوند اسرافکاران را دوست ندارد
.

« یابنی ءادم
خذوا زینتکم عند کل مسجد و کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین :  ای آدمیزادگان در هر نماز گاه و عبادتگاهی ،
خود را بیارائید و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده روی مکنید که خداوند مسرفان
و زیاده روی کنندگان را دوست نمی دارد . اعراف ـ ۳۱».

ز : هر کس از زنان و مردان 
عمل صالح را در زندگی پیشه کند در حیات دنیا زندگی پاکیزه و خوشایندی خواهد
داشت و در قیامت پاداش کارهایشان  مطابق با
بهترین اعمال یا بالاترین   درجه ی ایمانیشان
داده خواهد شد .

« من عمل صالحا
من ذکر او انثی و هو من مؤمن فلنحیینه حیوه طیبه و لنجزینهم اجرهم بأحسن ما کانوا
یعملون : هر کس چه مرد و چه زن کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد بدو زندگی پاکیزه
و خوشایندی می بخشیم و پاداش آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد ـ نحل ـ
97» .

ح : استفاده از نعم دنیا (اگر طبق هوای نفس باشد و بدور از فرمان
خدا) بعنوان بازی ، سرگرمی ، زینت و فخرفروشی برهمدیگر با اموال و اولاد محسوب می
شود که مورد پسند دین هم نخواهد بود . اما آنچه که طبق فرمان خدا از آنها استفاده
شود حیات دنیا نیست بلکه حیا ت دینی است .

«اعلموا انما
الحیوه الدنیا لعب و لهو زینه و تفاخر بینکم و تکاثر فی الاموال و الاولاد کمثل
غیث اعجب الکفار نباته ثم یهیج فتراه مصفراً ثم یکون حطماً و فی الاخره عذاب شدید
و مغفره من الله و رضوان و ما الحیوه الدنیا الامتع الغرور : بدانید که زندگی دنیا
تنها بازی ، سرگرمی ، آرایش و پیرایش ، نازش در میان همدیگر و مسابقه در افزایش
اموال و اولاد است و بس . دنیا همچون باران است که گیاهان آن ، کشاورزان را به
شگفت می آورد، سپس گیاهان رشد و نمو می کنند، و بعد زرد و پژمرده می شوند و آنگاه
خرد و پرپر می گردند . در آخرت عذاب شدیدی (برای دنیا پرستان) و آمرزش و خوشنودی
خدا (برای خدا پرستان) است . اصلاً زندگی دنیا جز کالای فریب نیست ـ حدید ـ ۲۰ » .

ط : خداوند تمامی نعمتها را (در ارتباط با انسان) بخاطر استفاده
ی اوآفریده است و می بایست در صورت لزوم از تمامی آنها بهره برداری نماید . که دین
خدا شیوه ی استفاده ی صحیح از آنها را مقرر فرموده است و در قیامت نیز درباره ی
کیفیت برخورداری از آنها مؤاخذه خواهد نمود : «ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم : سپس در
آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد . تکاثر ـ  ۸»

ی :  خداوند به کسانی که
توبه نموده و بعد از بازگشت عملی به سویش از او طلب آمرزش       نمایند آسمان باران زا، امداد با اموال و
اولاد و باغها و رودخانه ها را وعده داده است نه اینکه بشر را از این نعمتها محروم
نماید :

«فقلت استغفروا
ربکم انه کان غفارا یرسل السماء علیکم مدراراً و یمددکم بأموال و بنین و یجعل لکم
جنت و یجعل لکم انهاراً : و بدیشان گفته ام از پروردگار خویش طلب آمرزش کنید که او
بسیار آمرزنده است . خدا از آسمان بارانهای پرخیر وبرکت را پیاپی می باراند و با
اعطاء دارائی و فرزندان شما را کمک می کند و یاری می دهد و باغهای سرسبز و فراوان
بهره ی  شما    می سازد و رودبارهای پر آب در اختیارتان می
گذارد . نوح ـ ۱۲ تا ۱۰» .

ک :  خداوند انسان را در
این دنیا به خاطر امتحان و آزمایش خلق نموده و برای تامین این هدف اموال و اولاد
را به عنوان آزمایش و امتحان قرار داده است . که مطمئناً امتحان الهی به شیوه ای
غیر از آن  صورت نمی گرفت . پس نه تنها از
استفاده از آنها منع نشده ایم بلکه باید توسط آنها امتحان مذکور را ادا نماییم :

«و اعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه و ان الله عنده
اجر عظیم : (ای مومنان) بدانید که اموال و اولاد شما وسیله ی آزمایش هستند و
بدانید که پاداش بزرگ در پیشگاه خدا است . انفال ـ ۲۸ » .

—————————–

منبع : انسان
در جستجوی خوشبختی

مولف : محمد
حامدی

انتشارات : نشر
احسان