دلایل حمایت سرسختانه روسیه از سوریه
دلایل حمایت سرسختانه روسیه از سوریه
جهانگیر کرمی
روسیه، به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت، به پیش نویس قطعنامه ای که خشونت ها در سوریه را محکوم و حکومت بشار اسد را تحریم می کرد، رای مخالف داده و از تصویب آن جلوگیری کرد. تلاش و پافشاری روسها در حمایت از بشار اسد و دولت سوریه این روزها در کانون توجهات رسانههای جهان قرار گرفته است. اما در تحلیل دلایل و ریشههای این مسئله باید به چند نکته توجه داشت: اول اینکه سوریه در منطقه خاورمیانه برای روسیه یک فرصت استراتژیک و در واقع جزو بقایای آخرین متحدان دوره شوروی است. از طرفی در شرایط فعلی، حمایت از متحدین در منطقهای که موازنه بازیها و تحولات به زیان روسیه قلم خورده است، این مسئله موضوعی حیثیتی برای روسیه است. این موضوع را باید در کنار نگرانیهای روسیه از قدرتمندی بیشتر ترکیه و نیز قدرت یابی جریانهای اسلام گرای سلفی و اخوانی در نظر گرفت. ملاحظات اقتصادی نیز بخش دیگری از دلایل این حمایتهاست. مبادلات تجاری تسلیحاتی سوریه با روسیه حدود ۱ میلیارد دلار و مبادلات تجاری غیرتسلیحاتی میان دو کشور نیز در حدود ۱ تا ۱/۵ میلیارد دلار است. اگرچه این رقم خیلی مهم نیست، اما این مسئله درخور توجه است که روسیه شریک اصلی و اولین فروشنده تسلیحات به کشور سوریه است و این یک شراکت با قدمتی ۴۵ ساله است. در تحلیل این شراکت باید گفت که این امر برای سوریه بیشتر در جهت حفظ موازنه استراتژیک با اسراییل است و برای روسیه در جهت حفظ نفوذ استراتژیک برای محدودسازی ترکیه و حضور در معادلات خاورمیانه. از این رو حفظ ارتباط تسلیحاتی و پایگاه نظامی و طبعا حفظ حکومت بشار اسد از اولویتهای مهم روسهاست. نکته بعدی اینکه بازگشت پوتین به قدرت به نوعی با دورهای از ابهام در وضعیت روابط روسیه و آمریکا و نیز مشکلات و پیچیدگیهای سیاست خاورمیانهای روسیه همراه شده و روسیه عملا به بازیگر منفعل منطقه تبدیل شده و این موضوع تلاش برای نقشآفرینی در صحنه تحولات سوریه به همراه ایران را دو چندان کرده است. در کنار چنین وضعیتی باید به دورنمای تهدیدات و مشکلاتی که روسیه در قبال تحولات منطقه در حوزه داخلی و منطقهای برای خود می بیند نیز اشاره کرد. حضور ۳۰ میلیون مسلمان داخل روسیه و ۶۰ میلیون مسلمان در منطقه خارج نزدیک (در آسیای مرکزی و قفقاز)، موقعیت ویژهای در شرایط فعلی به این امر داده است. کشورها و متحدینی که در معرض آسیب از خیزشهای احتمالی این مسلمانان قرار دارند و از طرفی امکان آغاز حمایت جریانهای اسلامی به قدرت رسیده در خاورمیانه در آینده از مسلمانان روسیه و منطقه خارج نزدیک نیز یکی از مسائلی است که طبیعتا برای روسیه آینده مبهم و مشکلی را ترسیم کرده است. در چنین شرایطی روسیه سعی دارد با قطعنامههای شورای امنیت که دولت سوریه را در تنگنا قرار می دهد، مخالفت کند. اما مخالفت روسیه یک مبنای حقوقی مهم دارد و آن این که شورای امنیت سازمان ملل متحد نباید در امور داخلی کشورها و موضوعات مرتبط با ملتها مداخله کند. اما با این حال این مخالفتها محدودیتهایی نیز به همراه دارد و آن اینکه روسیه نمی خواهد چهره شخص پوتین و نظام سیاسی آن در جهان، در شرائط کنونی داخلی و موج اعتراضات ضدحکومتی در شهرهای بزرگ روسیه به خاطر انتخابات دوما مخدوش شود و دولتمردان این کشور به عنوان حامی نظامهای سیاسی مادام العمر و موروثی به جای مانده از گذشته معرفی شوند. به عبارتی در فضای افکار عمومی و تبلیغاتی جهان، دولت روسیه به این مسئله نیز توجه دارد که خیلی به حمایت از حکومتهای اقتدارگرا در مقابل امواج حرکتهای مردمی متهم نشود. این موضوع به ویژه در آستانه انتخابات ریاست جمهوری این کشور می تواند در داخل و خارج دردسرآفرین و حیثیت زدا باشد. اما در مورد سوریه هم باید واقعیت را دید که وضعیت تا حدودی متفاوت از سایر دولتهای عربی است. به عبارتی گروههایی که به دنبال کسب قدرت در سوریه هستند، بخش مهمی از آنها از گروه های سلفی و اخوانی تشکیل شده اند که می توانند محدودکننده فضای آزادی و دموکراسی در کشور باشند. بخش مهمی از مردم سوریه شامل علویها، دروزیها، کردها، مسیحیها و حتی اهل سنت مرکز با یک حکومت مذهبی سلفی و اخوانی مشکلات جدی پیدا خواهند کرد. همچنین طنز تلخ موضوع آن است که قطعنامه پیشنهادی عمدتا محصول تلاشهای قطر و عربستان است که غیر دموکراتیک ترین حکومتهای روی زمین هستند و مفهومی به نام انتخابات در ادبیات سیاسی آنها وجود ندارد. از این رو، در مورد سوریه شاید اندکی این فضا جدی نباشد و از این رو برای درک واقعیات باید همه جوانب امر در نظر گرفته شود. اما به هر حال افکار عمومی و رسانههای غربی تلاش دارند از دولت روسیه و حمایتهای مسکو از بشار اسد چهرهای منفی ترسیم کنند و روسیه نیز تاکنون در مقابل قطعنامه ضدسوری مقاومت کرده و تاکنون در سه مرحله با پیش نویس قطعنامه شورای امنیت مخالفت کرده است. البته دولت روسیه نیز دارای یکسری محدودیتهایی است و با همه این تفاسیر معلوم نیست تا چه زمانی می تواند به روند مخالفت یا وتوی قطعنامهها به طور قطعی ادامه بدهد. از این رو این احتمال وجود دارد که در روند چانه زنیهای آینده و گفت وگوهایی که با طرف های غربی صورت خواهد گرفت، روسیه نیز به یک قطعنامه معتدل تری که بتواند روند اصلاحات را در سوریه شروع کند، رای مثبت بدهد. موضوع مذاکرات با مخالفان دولت سوریه در مسکو نیز در همین راستاست تا هم از فشار افکار عمومی جهانی و هم احیانا فضای انتخاباتی ملتهب در داخل روسیه دور شود و هم اینکه بتواند حکومت سوریه را از این شرایط دور کند .
دانشیار مطالعات روسیه در دانشگاه تهران
منبع خبر: مردم سالاری
