نقاط مشترک بین حرکات اسلامی

رویکردهای گوناگون
تشکل­ها و حرکت­های متعدد اسلامی

( نقاط مشترک بین
حرکات اسلامی )  

دکتر البیانونی

تنوع تشکل­ها و حرکت­های اسلامی به گونه­های مختلف، از جهتی تابع خواسته­ها و دغدغه­های محیطی است که در آن نشأت گرفته­اند؛ چون شرایط دوران پیدایش، بدون تردید در دیدگاه­ها و برنامه ­های آنها تأثیر داشته است.

در جامعه­ ی اسلامی،انجمن­هایی وجود دارد که حوزه­ی فعالیت آنها عمومی است و در راستای اصلاح و بهبود وضعیت جامعه به روش اسلامی، به صورت عمومی به فعالیت خود ادامه می­دهند، و هیچ وقتفعالیت خود را در یک بعد منحصر نمی­کند.

همچنین در جامعه­ ی اسلامی تشکل­هایی وجود دارد که فقط در یک بعدِ به خصوص فعالیت می­کنند و صبغه­ ی خاصی بر فعالیت آنها حاکم است؛ مانند تشکّل­های علمی، تربیتی، تبلیغی، فرهنگی،جمعیت­های سیاسی، نظامی، اقتصادی، مؤسسه­های خیریه و … پاره­ای از آنها، گاه به صورت علنی فعالیت می­کنند و گاه نیز به شکلی سری فعالیت دارند؛ به هر کیفیتی که شرایط و محیط پیدایش و شکل­گیری به آنها اجازه دهد، به فعالیت خود ادامه می­دهند.

بنابراین، اگر کسی اهداف و برنامه­های این تشکّل­ها را مورد مداقه و بررسی قرار دهد، بدون تردید وجوه اشتراک و تداخل نسبی فراوانی بین اهداف آنها خواهد دید؛ چون هدف و مقصد همه یکی است. تفاوت آنها صرفاً در حد خواسته­ها و دغدغه­های کاری و در محدوده­ی امکانات و توانمندی­های آنهاست؛ همچنین پاره­ای از روشها و برنامه­هایشان در حوزه­ی فعالیت­های اسلامی در میدان دعوت و تبلیغ، با همدیگر متفاوت است؛ چون برخی از آنها دارای برنامه­ ی کلی یا جزئی و برخی دیگر دارای برنامه­ی علمی یا تربیتی هستند و پاره­ای دیگر برنامه­های تبلیغی، ارشادی و یا اقتصادی را دنبال می­کنند؛ برخی نیز اساساً فعلیت­های سیاسی و نظامی انجام می­دهند. ریشه­های تاریخی بعضی از این گونه تشکّل­ها را در حیات گذشته­ی امّت اسلام دیده­ایم. همچنین با علل و دلایل وجود انواع تشکّل­ها در عصر خویش آشنایی داریم و می­دانیم که این پدیده، زاییده­ی غیاب وحدت سیاسی بین امت اسلام است. همچنان نیازهای جدید مسلمانان در پیدایش آن دخیل است.

با وجود این، حقیقتاً شگفت­آور است که اکثر فعالان اسلامی تمام همّ و غمّ خویش را در پاره­ای از مسائل اختلافی خلاصه می­کنند و نگاهشان تنها بدان قسمت معطوف است؛ در صورتی که وجوه اشتراک بین آنها فراوان است و هدف و مقصد همه یک چیز است!

متأسفانه گاه یک جماعت، به جماعتی دیگر به عنوان یک مخالف می­نگرد ودر حوزه­ی فعالیت، به جای آنکه، آن را مکمل و شریک خود جهت تحقّق اهداف خویش بداند،رقیب خود می­شمارد؛ زیرا همه با وجود تفاوت در نام و عنوان، برای تحقق یک هدف مبارزه می­کنند و برای رسیدن به هدف مشترک حرکت می­نمایند. مگر کسی یا گروهی که نیّتش پاک نباشد و از هدف خویش منحرف شده باشد و اسلام را جهت سرپوش قرار دادن برای مکر و حیاه­ی خویش، شعار قرار دهد.
متأسفانه امثال اینها در میان امت اسلام کم نبوده است.

باری از استاد ابوالاعلی مودودی رحمه الله که در مکه­ی مکرمه حضور داشت درباره­ی جماعت تبلیغ – که در هند فعالیت خویش را آغاز کرده و در تمام دنیا گسترش پیدا کرده است – سئوال کردم.
علت سئوال این بود که شنیده بودم، در هند و پاکستان بین جماعت تبلیغ و جماعت
اسلامی اختلاف وجود دارد. استادِ بزرگوار چنین پاسخ داد:

« انّهم یسدّون عنّا
ثغره لا نستطیع سّدها، و انّنا لا ننتقدهم ولکن فیهم من ینتقدنا … !»

« اینان سنگری را پر
کرده­اند که ما توان پر کردن آن را نداریم؛ امّا بین آنان، کسانی هستند که از ما
انتقاد می­کنند؛ ولی ما از آنها انتقاد نمی­کنیم.»

حقیقتاً این پاسخ
استاد مودودی، مرا به تعجب واداشت وآن را درسی قوی و روشی زیبا تلقی کردم.
لازم است کلیه­ی حرکت­های اسلامی در مواضع خویش در قبال همدیگر، آن را سرلوحه­ی
کارشان قرار دهند.

مهمترین نقاط اشتراک
بین حرکت­های اسلامی

اگر کسی به اهداف حرکت­های
اسلامی معاصر بنگرد و برنامه­ها، روشها و سخنان رهبران آنها را مورد وداقه و بررسی
قرار دهد، خواهد دید که وجوه مشترک فراوانی بین آنها وجود دارد، مهم­ترین وجوه
عبارتند از:

أ‌.     اشتراک در عقیده، این امر تبلورِ پذیرش مبانی
اعتقادی دین اسلام است و هر گروهی باید بدون هیچ کمی و کاستی بدان ایمان داشته
باشد. از این رو، هیچ جماعتی نیست که صراحتاً به این اصل اعتراف و اذعان نداشته
باشد.

ب‌.   اشتراک در هدف، این امر تبلور سعی و تلاش در راستای
جلب رضایت و خشنودی پروردگار و اهتمام فراوان جهت تطبیق نظام اسلامی در کلیه­ی
جوانب زندگی – اعم از خصوصی و عمومی – مردم است.

ج. اشتراک منابع، چون
هر کدام از آنها ، روش­ها و برنامه­های خویش را از قرآن و سنت و سیرت خلفای
راشدین، اقتباس می­کند. اقتباسشان هم در پرتو اجتهاد صورت می­پذیرد، چه صواب
باشد چه خطا.

د. وحدت موانع، در
برابر همه­ی گروه­های اسلامی موانعی وجود دارد. فرق نمی­کند که آن موانع داخلی
باشند یا خارجی، زیاد باشند یا کم، به هر حال همه با آنها مواجه هستند.

ه. وحدت سرنوشت در
دنیا و آخرت، این اشتراک در سرنوشت، هم می­تواند متعاق به پیروزی در دنیا باشد یا
بهشت جاودانه و مغفرت و خشنودی پروردگار در آخرت. در این باره خداوند فرموده است:

[ یا ایها الذین آمنوا
هل أدلکم علی تجارهٍ تنجیکم من الیمٍ تؤمنون بالله و رسوله و تجاهدون فی سبیل الله
بأموالِکُم و أنفسِکم ذالکم خیر لکم إن کنتم تعلمون * یغفرلکم ذُنُوبَکُم و
یدخِلکُم جنَّاتٍ تجری من تحتها الأنهار و مساکِنَ طیِّبَهً فی جنَّاتٍ عدنٍ ذلک
الفوزُ العظیم * و أخری تحبونها نصرٌ من الله و فتحٌ قریبٌ و بشِّرِ المؤمنین ]

( الصّف / ۱۳ – ۱۰ )

« ای مؤمنان، آیا شما
را به بازرگانی ( و معامله­ای ) رهنمود سازم که شما را از عذابی دردناک رها سازد؟
( این است که ) به خدا و پیغمبرش ایمان آورید و در راه خدا با مالهایتان و
جانهایتان تلاش ( و جهاد ) کنید؛ اگر بدانید این برای شما بهتر است. ( اگر این
تجارت را انجام دهید، خدا ) گناهانتان را می­بخشاید و شما را به باغهایی داخل می­گرداند
که از زیر ( باغها و درختان ) آنها جویبارها روان است و ( شما را ) در (منازل و)
خانه­های خوبی (جای می­دهد که) در باغهای بهشت جاویدان (و ماندگار،واقع شده­اند)
(پیروزی و) رستگاری بزرگ همین است. (گذشته از این نعمت­ها) نعمت دیگری دارید که
پیروزی خدا دادی و فتحی نزدیک (که در پرتو آن مکه به دست شما می­افتد) و به مؤمنان
مژده بده (به چیزیهایی که قابل توصیف و بیان نیست و فراتر از آن است که بتوان با
الفبای انسان­ها به آنان شناساند).»

آنچه گذشت، موارد
مشترک بین حرکت­های فعال اسلامی است. پاره­ای از آنها کاملاً واضح و روشن است.
برخی دیگر از آنها نیز حقیقتاً در مواقع گرفتاری و مشکلاتی که در برابر این حرکت­ها
قرار دارند و آنها را مورد هجوم خویش قرار می­دهند، تأکید و قطعیت بیشتری پیدا می­کنند.
با وجود این، اگر تنها یک مورد مشترک به عنوان عاملی پیوند دهنده، بین فعالان
اسلامی وجود داشته باشد، کافی است؛ اما اگر تمام آن موارد مشترک یک جا جمع شود، چه
می­شود؟!

بنابراین، قبل از آنکه
روی موارد اختلافی انگشت بگذارند و بر آنها پافشاری کنند، لازم است که روی موارد
اتفاق و وجوه مشترک تأکید کنند؛ چرا که اتفاق در یک نقطه­ی پایدار و مستحکم همواره
به سوی اتحاد در نقاط اشتراک دیگر فرا می­خواند. از این رو لازم است که فعالان
مخلص دعوت اسلامی این حقیقت را نیک درک کنند. تا در پرتو آن دایره­ی اتفاق را
گسترده­تر و دایره­ی اختلاف را تنگ­تر کنند، در این راستا همیشه مطابق دستور
پروردگار حرکت کنند و آن را فراروی خویش قرار دهند:

[ و اعتصموا بحبل الله
جمیعاً و لا تفرّقوا ]          ( آل عمران
/ ۱۰۳ )

« و همگی به رشته­ی
خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.»

———————————————

منبع :آسیب شناسی جنبش های اسلامی

مؤلف : دکتر البیانونی

مترجم : عبدالغنی براهوتی

انتشارات : احسان