علل ناآرامی ها و ادامه اعتراضات در مصر چیست؟ شانس اخوان و آینده آن (تحلیل ساسی)
علل ناآرامی ها و ادامه اعتراضات در مصر چیست؟ شانس اخوان و آینده آن (تحلیل ساسی)
جعفر قنادباشی
جعفر قنادباشی،تحلیل گر مسائل خاورمیانه در گفتگو با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که اصلی ترین دلیل ناآرامی های سیاسی و امنیتی اخیر در مصر عدم نهادینه شدن حرکت های دموکراتیک عاری از خشونت برای رسیدن به آمال است.
بیش از دو سال از خروج حسنی مبارک از قدرت در مصر و پیروزی انقلاب مصر گذشته است ولی هنوز این کشور روی آرامش به خود نمی بیند. انتخابات پارلمانی این کشور با کشاکش های جریان های مخالف و موافق به تعویق افتاد؛ از سوی دیگر با اعلام رای دادگاه پورت سعید و صدور حکم اعدام برای ۲۱ نفر این شهر دستخوش ناآرامی شده است. دلایل به تعویق افتادن انتخابات پارلمانی، قضاوت عملکرد دولت مرکزی در مسیر برگزاری این انتخابات، آینده سیاسی اخوان المسلمین با نیم نگاهی به انتخابات پیش رو، سیاست های آمریکا در مصر و شایعه طرفداری کاخ سفید از مرسی ، ریشه اتفاقات پورت سعید و دلایل تداوم بی ثباتی در مصر را با جعفر قنادباشی، تحلیل گر مسائل مصر در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:
انتخابات پارلمانی مصر قرار بود ماه آینده برگزار شود اما به دستور دادگاه اداری مصر ملغی شده است. دلیل تعلیق برگزاری انتخابات چیست؟
این مسئله یک دلیل سیاسی دارد و یک دلیل حقوقی؛ دلیل سیاسی، در واقع اصلی ترین دلیل است. گروه های مخالف جریان اسلامی، مجموعه ای از احزاب هستند که در چند ائتلاف مختلف سعی کرده اند با پیگیری نوعی اغتشاش و آشوب های خیابانی و حتی حمله به کاخ ریاست جمهوری از برگزاری چنین انتخاباتی جلوگیری کنند. متاسفانه این گروهها با ادامه این اغتشاشات مصر را به بن بستی هدایت کرده اند که در آن همه چیز در مصر اعم از اقتصاد، امنیت و امور اجرایی متوقف شده است. در امر سیاسی هم به دلیل این که آن ها به هیچ وجه رضایت نداده اند که در انتخابات شرکت کنند، به سمت و سوی توقف انتخابات رفتند و سرانجام هم این انتخابات متوقف شد. اما دلیل حقوقی این مسئله به حکم دادگاه عالی قانون اساسی مصر برمی گردد. این دادگاه حکم داده است که انتخابات باید متوقف شود. البته یک دلیل قانونی آورده اند و آن این که آقای مرسی در اعلام زمان برگزاری انتخابات با کابینه خود مشورت نکرده و به این بهانه برخواست مخالفین که یک خواست متضاد با روند دموکراتیک است صحه گذاشته اند.
دادگاه اداری مصر دفتر ریاست جمهوری را متهم کرده که قانون انتخابات به جای ارسال به دادگاه عالی قانون اساسی جهت تایید نهایی مستقیما به این دفتر فرستاده شده است. آیا این عملکرد دولت مرسی را می توان به تلاش دولت در نادیده گرفتن قانون در مصر تعبیر کرد؟ شانس اخوان در این انتخابات با توجه به حوادث اخیر در این کشور را چه اندازه می دانید؟
واقعیت مصر کنونی که در حال گذار است و دوران انتقال را می گذراند این است که نظام کنونی و ساختارهای سیاسی و حقوقی و اداری و اقتصادی شکل نگرفته است. روند برگزاری انتخابات یا روند امور مربوط به مقدمات این انتخابات نیز هنوز دارای یک چارچوب دقیق و درست نیست. اگر روندهای انتخاباتی نهادینه شده بود، می شد گفت که اقدام آقای مرسی یک اقدام غیرقانونی و یا تلاشی برای نادیده گرفتن قانون است. اما در مصر امروز، آقای مرسی، تنها منتخب مردم است. پارلمانی که منتخب مردم باشد وجود ندارد. تنها نیمی از پارلمان به نام مجلس شورا وجود دارد که بخش زیادی از آن نیز انتصابی است و از نظر قانونی تاثیرگذار نیست. قوه قضاییه هم منتخب مردم نیست. هیچ یک از نهادهای سیاسی در مصر هنوز منتخب مردم نیستند. در چنین شرایطی که هنوز نظام مستقری وجود ندارد و حتی قانون انتخابات به تصویب پارلمان جدید نرسیده است. در چنین شرایطی نمی توان از رئیس جمهوری که نه تنها بار اجرایی بلکه بار انقلاب را به دوش می کشد انتظار داشت که در تلفیق این دو مسئولیت بتواند همه را راضی کند.
بنابراین اقدام مرسی در فرستادن قانون انتخابات به دفتر ریاست جمهوری یک مسئله جزئی در کل ماجرا تلقی می شود و این قدر به جزئیات پرداختن تا حدی بی انصافی است. آقای مرسی تاریخی را برای ضروری ترین مسئله مصر اعلام کرده است. در حال حاضر ضروری ترین مسئله برای مردم مصر انتخابات پارلمان است. رئیس جمهور بدون پارلمان هر اقدامی که انجام دهد، غیر قانونی است. به این معنی که اولا اجازه ندارد هر اقدامی انجام دهد و ثانیا نیاز است که پارلمان طرح های بزرگ اقتصادی انقلابی را به تصویب برساند. تفاوت زمان مبارک با حال حاضر همین قوانینی است که پارلمان تصویب خواهد کرد. وگرنه مصر بعد از انقلاب چه تفاوتی با پیش از آن خواهد داشت؟
محمد مرسی زمانی را برای انتخابات اعلام کرده که همه احزاب بتوانند آزادانه در آن شرکت کنند. از همه احزاب هم خواسته که بیایند و در مورد انتخابات و مسائل کشور مذاکره کنند. اما چون مخالفین در انتخابات گذشته اقلیت را به دست آورده اند، بازی را به هم زده اند. در صورتی که مصر کنونی برای این که انقلاب را ادامه دهد و این انقلاب نیمه کاره به انقلاب کامل تبدیل شود و اهداف مردم تامین شود در هر مرحله نیاز به مراجعه به آرای عمومی دارد. اگر کارها با مذاکرات پنهانی احزاب و دولت و یا زد و بندهای پشت پرده پیش رود، بسیار خطرناک است. مخالفین با این رفتار، عملا خواستار تشکیل دولت انتقالی غیر مبتنی بر آرای مردم هستند.
با توجه به مشکلات بوجود آمده در مصر بعد از مبارک و تداوم نارضایتی ها، شانس اخوان را چه اندازه می دانید؟
اخوان المسلمین یک سازمان بزرگ است که دگردیسی های زیادی از ابتدای پیدایش تاکنون داشته است. در حال حاضر نسل چهارم اخوان المسلمین بر سر کار هستند. این سازمان و تشکیلات، تشکیلات بسیار پرسابقه و با قدرت است. این سازمان دوره های مختلفی را طی کرده و توانسته در هر شرایطی به حیات خود ادامه دهد. برای مثال در زمان مبارک با این که این حزب منحل بوده و رهبران آن در زندان بودند، توانست به حیات خود ادامه دهد. یعنی در بین احزاب کنونی مصر، هیچ تشکیلاتی بیشتر از این تشکیلات مورد سرکوب قرار نگرفته است. پس این سازمانی نیست که در بحران کنونی هم از بین برود. بنابراین یک دلیل که سازمان اخوان المسلمین طبیعتا به عنوان یک رکن در صحنه سیاسی آینده مصر حضور خواهد داشت، سابقه و بقای این تشکیلات در شرایط سخت تر از این است. اما دلیل دوم این است که این سازمان که بیشترین هزینه ها را در زمان دیکتاتوری متحمل شده است؛ بعد از انقلاب هم در مبارزات انتخاباتی و چالش های سیاسی به خوبی ظاهر شده است. نشانه آن هم پیروزی در انتخابات پارلمانی زمستان سال ۹۰، پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در اردیبهشت ماه ۹۱ و پیروزی در برگزاری همه پرسی قانون اساسی در دی ماه ۹۱ است. اخوان المسلمین در شرایط آزاد انقلاب هم مسائل را به خوبی مدیریت کرده و موفق شده در انتخابات های مختلف آرای مردم را به خود اختصاص دهد. این در شرایطی است که بیشتر رسانه ها و منابع مالی در دست مخالفان اخوان المسلمین بوده است. طبیعی است که این تشکیلات بعد از این هم موفق خواهد بود. به خصوص که اخوان چند ویژگی منحصر به فرد دارد. اول این که بیشترین متخصصان مصری، اخوانی هستند. دوم این که پیوند اخوان با علمای مذهبی، پیوند بسیار خوب و برادرانه است. سوم این که قرائت غیر افراطی و غیر غربزده ای از اسلام دارند.
جان کری وزیر امور خارجه تازه نفس آمریکا در سفر به مصر به زبان بی زبانی از مخالفان مرسی درخواست کرد که تحریم انتخابات پارلمانی را متوقف کنند. بسیاری از تحلیل گران ادعا می کنند که کاخ سفید به دولت محمد مرسی بیش از حد پیش بینی ها نزدیک شده است. مخالفان مرسی حتی دیدار با جان کری در قاهره را هم در اعتراض به سیاست های وی تحریم کردند. دلایل همراهی واشنگتن با اخوان در مصر پس از مبارک را در چه می دانید؟ دستاوردهای سفر کری برای مصر چیست؟ آیا با افزایش ناآرامی ها در مصر احتمال روی برگرداندن کاخ سفید از مرسی وجود خواهد داشت؟
سفر جان کری به مصر، یک سفر در ارتباط با سیاست خارجی امریکا در خاورمیانه بود. آقای جان کری وقتی که به مصر رفت، مسائل مربوط به ساختارهای اداری مصر بخشی از سفر او بود. اولین سفر وزیر خارجه، سیاست خارجی چهار سال آینده را تعیین می کند. آقای جان کری با سفر به ترکیه، عربستان و مصر تاکید کرد که این مهره ها برای امریکا اهمیت دارند. بنابراین سفر آقای جان کری در ارتباط با مسائل داخلی مصر نبود. علاوه بر این مسئله دیگری که در این سفر اهمیت دارد بحث تامین امنیت اسرائیل است. لابی های صهیونیستی پیوسته از امریکایی ها می خواهند که به آن ها نسبت به مرزهای غزه و بسته شدن این مرزها اطمینان دهند. یکی از بخش های سفر کری به مصر ملاقات با نظامیان بود. در این سفر دیدیم که آقای کری با وزیر دفاع مصر دیدار کرد. یکی از اهداف دیگر سفر کری به مصر آماده کردن فضا برای سفر آتی اوباما به اسرائیل است. آن ها می خواهند این سفر موفقیت آمیز باشد.
در مورد ساختار سیاسی داخلی مصر، اگر امریکایی ها سناریویی داشته باشند، پیش از سفر جان کری این سناریو در حال اجرا بوده است. این عجیب است که تحلیل گری فکر کند که امریکایی ها سناریوی مربوط به اجرای اهداف خود در ساختار سیاسی مصر را از طریق سفر یک وزیر خارجه کلید بزنند و اجرا کنند. اما در داخل مصر با توجه به این که مردم مصر نسبت به امریکایی ها خوش بین نیستند و مبارک را عامل دست نشانده امریکا می دانستند، طبیعی است که سفر وزیر خارجه امریکا با استقبال چندانی مواجه نشود و با واکنش های مخالف مردمی رو به رو شود. در این شرایط تاکید بر برگزاری انتخابات مصر توسط جان کری چه واکنشی را در پی خواهد داشت؟ آیا واکنش مخالف را بر نمی انگیزد؟ حال بعد از یک هفته از سفر او به مصر دیدیم که دادگاه قانون اساسی این انتخابات را به تعویق انداخت. آیا این شکست امریکا است یا دستیابی به اهداف امریکا به طور غیر مستقیم؟
اما سوال اینجاست که مخالفان جریان اسلامی به امریکا نزدیک تر هستند یا دولت مرسی؟ آقای عمرو موسی و البرادعی به امریکا نزدیک تر هستند یا جریان اسلامی؟ پاسخ بسیار روشن است. جبهه نجات در مصر، حزب مردمی عمرو موسی یا حزب الدستوری البرادعی هرگز ضد امریکایی نیستند.
حکم دادگاه پورت سعید امروز اعلام شد و بر اساس آن حکم اعدام ۲۱ نفر تایید شد. در چند روز اخیر شاهد گسترش ناآرامی ها در منطقه پورت سعید بوده ایم. ریشه این ناآرامی ها در چیست و گسترش روز به روز آن دولت محمد مرسی را با چه مشکلاتی روبه رو خواهد کرد؟
ریشه این ناآرامی ها هیجانات فوتبالی است که در هر کشوری به طور طبیعی ممکن است اتفاق افتد. اما با توجه به این که مصر در دوران گذار قرار دارد و نیروهای امنیتی نسبت به گذشته ضعیف تر شده اند، کنترل این حوادث مشکل است. حکم دادگاه هم با توجه به این شرایط باید داده می شد. این حکم و حکم قبلی، برای ارتکاب این جرم در حالت عادی مناسب است اما در شرایط هیجان و وضعیتی که هیجان فوتبال باعث قتل عده ای شده است نباید حکم به این شدت در نظر گرفته می شد. به هر ترتیب این حکم دستاویزی شده که احزاب به آن ها دامن بزنند و برخی از قدرت های منطقه ای به این مسئله دامن بزنند و این مسئله را تبدیل به مانعی در راه نظام جدید بکنند.
با وجود گذشت بیش از یک سال از تشکیل دولت در مصر باز هم شاهد تداوم ناآرامی های سیاسی و فلج شدن اوضاع امنیتی در برخی مناطق هستیم. گره کور این ناآرامی ها در مصر کجاست؟ چرا مصر پس از مبارک رنگ آرامش را به خود نمی بیند؟
گره کور این ناآرامی ها در چند مسئله است. اول این که نیروهای امنیتی و پلیس ضعیف شده اند. افرادی در راس پلیس قرار دارند که هنوز تجربه کافی ندارند. این مسئله در انقلاب ها طبیعی است. دوم این که احزاب مدعی دموکراسی، راه های دموکراتیک را برای رسیدن به مقاصد خود انتخاب نکرده اند بلکه راه شورش و اغتشاش را برگزیده اند. متاسفانه فقدان نوعی رهبری که همه را به آرامش و وحدت و همگرایی در شرایط کنونی رهنمون کند، نیز سبب شده که این احزاب از این مسئله سوء استفاده کنند. البته غربی ها و دنیای خارج نیز به این مسئله دامن زده است و علاقمند نبوده که در مصر یک نظام مستقل نوپا و با سیاست های متفاوت روی کار آید. گفته شده که اسرائیلی ها پروژه های مختلفی را برای مشغول نگه داشتن مصر به خود از طریق سازماندهی گروه هایی در مصر اجرا کرده اند تا مصر هرگز به یک قدرت ضد اسرائیلی تبدیل نشود.
نقل از دیپلماسی ایرانی
