اصحاب کیستند و موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب
اصحاب کیستند و موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب
نویسنده: استاد شهید ناصر سبحانی / تدوین : عزیز صادقی
اصحاب yچه کسانی هستند؟
جمع کلمهی صاحب از «صَحِبَ ـ یَصْحَبُ» بوده و مصدرش «صحبت» میباشد و صحبت به معنای همراهکسی بودن در مدت زمانی طولانی است. اصحاب کسانی بودند که همراهی طولانی با پیامبر r داشتند و سابقین اولین از مهاجرین و انصار، مصداق حقیقی اصحاب هستند.
اصحاب و سایر مردم زمان پیامبرr :
بر اساس سورهی توبه، در جامعهی اسلامی زمان پیامبرr ، نُه طبقه وجود داشتند: ۱ـ سابقین اولین انصار ۲ـ سابقین اولین مهاجر ۳ـ پیروان شایستهی دو گروه اول ۴ـ گروهی از منافقین که در حوادث گوناگون، نفاق آنها آشکار شد. ۵ـ منافقین عشایر و چادرنشین که درجهی کفرشان از دیگر کافران شدیدتر بود. ۶ـ منافقین شهرنشین که مردّواعلیالنفاق بودند، و حتی پیامبر خدا r هم آنها را نشناختهاست. ۷ـ مؤسّسین مسجد ضرار و کسانی که بهوسیلهی مؤسّسات دینی، نفاق میورزیدند. ۸ـ کسانی که هم دارای عمل صالح بودند و هم دارای عمل زشت. «خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیِّئاً» (توبه/۱۰۲)، اگر این افراد توبه کنند، به گروه مؤمنین ملحق میشوند. ۹ـ کسانی که فعلاً موضع خود را روشن ننمودهاند؛ بنابراین حکمی دربارهی آنها صادر نمیشود. «مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّهِ» (توبه/۱۰۶).
مفهوم پیروی از اصحاب y :
پیروی از صحابه به معنای تبعیّت از زندگی جمعی ایشان ـ که بر اساس اجماع بوده است ـ میباشد نه زندگی فردی ایشان؛ زیرا ایشان در زندگی فردی، دارای خطا و اشتباه بودهاند.
موضع ما در برابر معاصی و خطاهای اصحاب y :
در برابر معاصی و خطاهای اصحاب y میتوان سه موضع را در پیش گرفت:
۱ـ به آنان توهین کرد که این امر، برخلاف آیهی ۱۰ سورهی حشر است ، که می فرماید : وَالَّذِینَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ
ترجمه : کسانی که پس از مهاجرین و انصار به دنیا می‌آیند ، می‌گویند : پروردگارا ! ما را و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته‌اند بیامرز . و کینه‌ای نسبت به مؤمنان در دلهایمان جای مده ، پروردگارا ! تو دارای رأفت و رحمت فراوانی هستی .
۲ـ کورکورانه از ایشان دفاع کرد و اشتباهاتشان را توجیه نمود، بهگونهای که دین، فدای آنها شود. این امر نیز بر خلاف آموزههای قرآنی است.
۳ـ وقوع خطا و عصیان از جانب آنها را ممکن بدانیم، اما موضع ما در برابر ایشان، طلب استغفار و عدم کینهورزی باشد. «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّک رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ» (حشر/۱۰)؛ این موضع، مطابق با دستورات قرآن است. البته لازم به ذکر است که تشخیص خطاها و معاصی اصحاب، تنها در صلاحیت خداوند است.
ذکر صلوات پس از نام پیامبر خدا r و نیز دعای «رضی الله عنه» پس از ذکر نام اصحاب پیامبر، بر اساس آموزههای قرآنی انجام میگیرد.
بررسی مسائل در مجرای تاریخی خودش:
در ریشهیابی رخدادهای ناگوار زمان صحابه، مانند جنگ اصحاب y با هم در جنگ جمل، نباید توطئهی دشمنان درجه اول اسلام (مشرکین، یهود، نصارا، ایران و روم) را از نظر دور داشت؛ زیرا طراح اصلی همهی حوادث ناگوار آن زمان و پس از آن نیز آنها بودند. لازم به یادآوری است که هیچگاه نباید چنین پنداشت که کشتن مسلمانان به دست همدیگر به دلیل اجتهاد اصحاب بوده است؛ زیرا اجتهاد مجتهدین نباید باعث کشته شدن انسانها گردد.
